«Από τους Τζενεράδες στον Κορυδαλλό»
και από εκεί … στην Παλαιομάνινα!!!
Ένα συναρπαστικό βιβλίο της Κατερίνας Φασέγγα για την ιστορία, τον κοινωνικό, οικονομικό και ποιμενικό βίο, το βιοτικό επίπεδο, την παράδοση, τα έθιμα και τη μουσική σε ένα βλάχικο οικισμό της Πίνδου.
Του Δημήτρη Στεργίου*
Με μεγάλη «βουλιμία» και με μεγάλη «δίψα» άνοιξα για να διαβάσω ή, καλύτερα, να μελετήσω το βιβλίο της κυρίας Κατερίνας Απ. Φασέγγα «Από τους Τζενεράδες στον Κορυδαλλό – Ταξίδι στην ιστορία και την παράδοση ενός βλάχικου οικισμού της Πίνδου», το οποίο τιμητικώς μου πρόσφερε η συγγραφέας.
Την αρχική μου βεβαιότητα ότι πρόκειται για ένα ιστορικό-λαογραφικό βιβλίο ενίσχυσε το συμπλήρωμα στον τίτλο «Ταξίδι στην ιστορία και την παράδοση ενός βλάχικου οικισμού της Πίνδου», το οποίο προσείλκυσε άμεσα την προσοχή μου καθώς οι λέξεις «ιστορία», «βλάχικος» και «παράδοση» με γοητεύουν ιδιαίτερα.
Και το βιβλίο αυτό από τις πρώτες σελίδες δικαίωσε τις προσδοκίες μου και την επίμονη πρόταση μου για την ανάγκη εισαγωγής στα σχολεία του μαθήματος της τοπικής ιστορίας. Διότι και το βιβλίο αυτό της κυρίας Φασέγγα είναι μια συναρπαστική τοπική ιστορία με τους θρύλους, τις παραδόσεις, τις διηγήσεις, τις αφηγήσεις, τα τοπωνύμια και τη σημασία τους, τα έθιμα, τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες, δοξασίες, ιστορικά πρόσωπα.
Διαβάζω, λοιπόν, στη σελίδα 46:
«Κάθε όνομα (σημείωση δική μου: τοπωνυμίου) και μια ιστορία. Οι σημερινοί υπερήλικες έχουν αναμνήσεις από εκείνα τα μέρη. Οι θύμησες είναι ζωντανές μέσα τους, όσο ζωντανός υπήρξε κάποτε αυτός ο τόπος. Για τις νέες γενιές νομίζω πώς τα ονόματα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα. Είμαι σχεδόν βέβαιη ότι πολλοί νέοι του χωριού δεν γνωρίζουν καν που βρίσκονται αυτές οι τοποθεσίες».
Αυτή η μελαγχολική επισήμανση με έκανε να ανακράξω «κρίμα»! Και αυτή η λέξη «κρίμα» έκανε και τον γράφοντα να εγκιβωτίσει σε βιβλία όλο το υλικό που συγκέντρωνε ως μαθητής και φοιτητής από τους γέροντες, από τις βιβλιοθήκες και αρχειακά έγγραφα για το χωριό μου, το μεγαλύτερο από τα έξι βλαχοχώρια της Ακαρνανίας, την Παλαιομάνινα Αιτωλοκαρνανίας. Το πρώτο κυκλοφόρησε το 1996 υπό τον τίτλο «Παλαιομάνινα: Από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα», το δεύτερο, υπό τον τίτλο «Τα βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες» (Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, Αθήνα 2001), και το τρίτο, υπό τον τίτλο «4.500 μυκηναίκές, ομηρικές, βυζαντινές και νεοελληνικές λέξεις στον βλάχικο λόγο» (Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, Αθήνα 2007). Έτσι, το «κρίμα» δεν αφορά σε περιοχές, όπου με διάφορες πρωτοβουλίες καταγράφτηκαν (έστω και ελλιπώς) η τοπική ιστορία, η παράδοση και τα έθιμα, αλλά άλλες που δεν έτυχαν ακόμα να έχουν έναν δικό τους άνθρωπο με το σφοδρό ενδιαφέρον της κυρίας Φασέγγα για το χωριό της. Πάντως, σπεύδω να εκφράσω τη χαρά μου και την έκπληξή μου ότι η συγγραφέας του βιβλίου αυτού είναι πολύ νέα σε ηλικία, σε αντίθεση με τη διαπίστωση ότι βιβλία με τοπική ιστορία, έθιμα και παράδοση συγγράφουν κυρίως ώριμοι σε ηλικία!
Το βιβλίο αυτό προσείλκυσε έντονα το ενδιαφέρον μου για πολλούς λόγους. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι, ενδεικτικά, οι ακόλουθοι:
Πρώτον, μου θύμισε την Παλαιομάνινα, τα παιδικά μου χρόνια στο χωριό μου. Έντονες θύμησες με έντονες εικόνες εμφανίσθηκαν μπροστά μου, οι οποίες αφορούν την κοινωνική ζωή, το βιοτικό επίπεδο, τους δείκτες βιοτικού επιπέδου, τη διατροφή, την οργάνωση του σπιτιού και της εργασίας. Έντονες οι εικόνες αυτές για την καθυστέρηση του έργου της ύδρευσης (στη δεκαετία του ΄50, όπως και στην Παλαιομάνινα), την κατασκευή στην αρχή μερικών βρυσών σε διάφορες γειτονιές (όπως στην Παλαιομάνινα!), του έργου της ηλεκτροδότησης (στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όπως περίπου και στην Παλαιομάνινα!), για την απαραίτητη λάμπα πετρελαίου και το τζάκι (όπως και στην Παλαιομάνινα!), για το απαίσιο πρόχειρο «αποχωρητήριο» ή «απόπατο» (όπως και στην Παλαιομάνινα!), για τα αμπάρια με κριθάρι, στάρι, καλαμπόκι με τη μικρή «θυρίδα» για την έξοδο της σοδειάς (όπως και στην Παλαιομάνινα!), για τον φούρνο και την κατασκευή του (όπως και στην Παλαιομάννα!), για τα κουμάσια των γουρουνιών, για τα ζώα (γουρούνια, κότες, άλογα, γαϊδούρια) που κυκλοφορούσαν ελεύθερα μέσα στο χωριό, τις «σβουνιές» των ζώων, για τα ξερόκλαδα που χρησιμοποιούνταν για άναμμα, για το φόρτωμα των γυναικών με ξύλα (ζαλίκι ή σουρτσέλια στην Παλαιομάνινα ). Πάντως, ιλαροταγική είναι η περιγραφή που κάνει η κυρία Φασέγγα για το … συνωστισμό νιόγαμπρων, πολλών παιδιών, παππούδων, γιαγιάδων κλπ, που κοιμούνταν όλοι μαζί σε ένα μικρό δωμάτιο, με αποτέλεσμα να νέα ζευγάρια να … μηχανεύονταν διάφορους τρόπους για να κάνουν … έρωτα! Στην Παλαιομάνινα για το θέμα αυτό διηγούνται στα … καφενεία πολλές ξεκαρδιστικές ιστορίες οι ίδιοι οι «ήρωες» που σήμερα είναι σε κάπως μεγάλη … ηλικία!!
Όλα αυτά ήρθαν μπροστά μου ζωντανά με τη γλαφυρή αφήγηση της κυρίας Φασέγγα. Με εξέπληξε η αναφορά της κυρίας Φασέγγα ότι στο βιβλίο της τα ξερόκλαδα από βελανιδιά για προσάναμμα αναφέρονται ως «ντρίμες». Στον ελληνοβλάχικο λόγο η λέξη αυτή «ντρίμες» ή «ντρίνι» έχει τη σημασία των ξωτικών, των νυμφών. Και ιδού πώς γηράσκει κανείς διδασκόμενος. Η λέξη «ντρίμες» στο χωριό της κυρίας Φασέγγα έχει την κυριολεκτική σημασία της. Η λέξη είναι ομηρική : «δρυμά» = «δρύμες» (δrinji) και παράγεται από τη λέξη «δρυς»= βελανιδιά. Δηλαδή, στη μετάφραση η λέξη σημαίνει «δρύινα κλαριά»! «Κίρκης εν μεγάροισι δια δρυμά πυκνά και ύλην = στης Κίρκης τα ανάκτορα περνώντας μέσα από τα δέντρα τα πυκνά του λόγγου» (Οδύσσεια κ 150). Κι επειδή η δρυς ως ιερό δέντρο είχε ταυτισθεί με ξωτικά, νύμφες, η λέξη (δρυμά) έχει στον ελληνοβλάχικο λόγο και τη σημασία των ξωτικών, των νυμφών!
Δεύτερον, πέρα από τις έντονες αυτές θύμησες με αντίστοιχες εικόνες για τις διατροφικές συνήθειες, τα μαγειρικά σκεύη, τα γουρνοτσάρουχα, την ένδυση, το βιβλίο αυτό μού ξύπνησε αναμνήσεις για έθιμα γύρω από το προξενιό, τον αρραβώνα, το γάμο, το θάνατο, τα οποία περιγράφω αναλυτικά στο βιβλίο μου για την Παλαιομάνινα.
Τρίτον, πλούσια είναι η αναφορά στο βιβλίο σε γιατροσόφια, πρακτική ιατρική, ξόρκια, στα οποία διαβλέπω κι εδώ αρχαιοελληνικές ρίζες.
Τέταρτον, εκπληκτικές είναι οι περιγραφές με ανεξίτηλες εικόνες για τον ποιμενικό βίο των κατοίκων του χωριού, όπως τη κτηνοτροφία, το σμίξιμο, το βοσκό, τον γιδάρη, το γελαδάρη, το άρμεγμα, το κούρεμα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το μαλλί και τα παράγωγά του , το ζευγάρι ζώων για το όργωμα, τη σπορά, το αλώνισμα, το λίχνισμα, το άλεσμα, την παραγωγή κρασιού και άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες και οικονομικές συναλλαγές.
Πέμπτον, η ανάγνωση συνεχίζεται «μονορούφι» με όμορφη παρουσίαση εθίμων εορτών, της πιρπιρούνας (όπως και στην Παλαιομάνινα), της λιτανεία για βροχή (όπως και στην Παλαιομάνινα), της αποκρηάς, του Πάσχα, της Πεντηκοστής, τη «γουρνοχαρά» τα Χριστούγεννα (όπως και στην Παλαιομάνινα).
Έκτον, ένα γλαφυρό τμήμα του βιβλίου αναφέρεται στη λαογραφία και την παράδοση με τις δοξασίες, τις προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες , τις παροιμίες, περιπαικτικά, βλάχικες εκφράσεις για διάφορα θέματα .
Έβδομον, η συγγραφέας δίνει πληροφορίες για την ψυχαγωγία των νέων κυρίως με την παρουσίαση παιδικών παιχνιδιών, από τα οποία πολλά παίζαμε και στην Παλαιομάνινα, όπως προκύπτει από το τελευταίο βιβλίο μου «Αρχαία και νέα παιδικά παιχνίδια στην Παλαιομάνινα». Φυσικά, δεν μπορεί να λείψει από το βιβλίο και η μουσική παράδοσης της περιοχής, η οποία, όπως διαπίστωσα, εκφράζεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος, μόνο στην ελληνική γλώσσα.
Όγδοον, συγκινητικό και πλούσιο είναι το φωτογραφικό Λεύκωμα που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου, το οποίο με έφερε πενήντα χρόνια πίσω στο χωριό μου!
Θα ήθελα να ολοκληρώσω αυτή την «πανδαισία» με μια μόνο παρατήρηση: Θα περίμενα στην περιγραφή, τουλάχιστον, της ενδυμασίας, των γαλακτοκομικών προϊόντων, των γαμήλιων εθίμων, της επεξεργασίας του μαλλιού, να παρετίθεντο και οι αντίστοιχες ελληνοβλάχικες λέξεις. Είμαι σίγουρος ότι σε μιαν άλλη έκδοση θα γίνει κι αυτό.
*Ο κ. Δημήτρης Στεργίου είναι Δημοσιογράφος από την Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας. Διετέλεσε διευθυντής του «Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής», διευθυντής Σύνταξης του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» και της «Απογευματινής» και στέλεχος – αρθρογράφος στις εφημερίδες «Βήμα» και «Νέα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.