Μέτσοβο - Το αρχοντικό στολίδι της Πίνδου.

ΜΕΤΣΟΒΟ

  Ένα αρχέγονο κομμάτι γης στο σταυροδρόμι για Μακεδονία, Θεσσαλία και Ήπειρο,το αρχοντικό στολίδι της Πίνδου, με την μαγευτική ατμόσφαιρα που μας ταξιδεύει σε μονοπάτια δραπέτευσης απο την ανιαρή καθημερινότητα. Χτισμένο σε υψόμετρο 1160, ανάμεσα στις κορυφές της Κατάρας, του Περιστερίου και του Ζυγού.Το Μέτσοβο είναι ένας προορισμός προσκύνημα για όποιον θελήσει να απολαύσει τις αναρίθμητες ομορφιές του, είτε είναι στολισμένο με κατάλευκο χιόνι, είτε πλημμυρισμένο με τα φθινοπωρινά χρώματα, είτε τυλιγμένο μέσα στους ονειρικούς μανδύες της ομίχλης.Ο θεός πρόσφερε απλόχερα όλα τα κάλλη σ'αυτόν τον τόπο και συνδύασε αρμονικά την πέτρα με τα δάση της οξιάς και της μαύρης πεύκης, την παράδοση με τον σύγχρονο τόπο ζωής, μια μαγευτική θεογονική ατμόσφαιρα.Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τα χιονοδρομικά κέντρα,τα παλιά μοναστήρια,τα ανηφορικά καλντερίμια, την φιγούρα των ηλικιωμένων με τις παραδοσιακές ενδυμασίες,τα σύγχρονα ξενοδοχεία, την πινακοθήκη, τον πέτρινο νερόμυλο,τα βοσκοτόπια και όλο αυτό το παράξενο μείγμα που σε ''σκλαβώνει'' με την πρώτη επαφή.  

 Η ιστορία του ξεκινάει απο την δεύτερη χιλιετία π.χ ,όταν ποιμενικά φύλλα, που μιλούσαν ελληνικά, εγκαθίστανται στην περιοχή, όπως οι Τυμφαίοι και οι Αίθικες.Τα αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα οτι η περιοχή κατοικούνταν απο την αρχαιότητα.Τα τοπωνύμια ρωμαϊκής προέλευσης μαρτυρούν την παρουσία των Ρωμαίων στον χώρο απο το 167 εως το 250 μ.χ.Η πρώτη αναφορά για το Μέτσοβο είναι το 1380 μ.χ στο χρονικό των Ιωαννίνων (ανώνυμο), στο οποίο ο ιερομόναχος Ησαϊας αναφέρεται ως καθηγούμενος Μετσόβου και οι κάτοικοι της περιοχής αποκαλούνται ''μπουρτζόβλαχοι'' ή ''κουτσόβλαχοι''.

Για την προέλευση του τοπωνυμίου οι απόψεις διίστανται.Κατά μια άποψη, προέρχεται απο τις σλαβικές λέξεις ''μέτσκα'' που σημαίνει αρκούδα και ''όβο'' που σημαίνει χωριό, δηλαδή αρκουδοχώρι.Η άποψη αυτή δεν φαίνεται να ευσταθεί επειδή και στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν αρκούδες.Σύμφωνα με την άλλη άποψη, επειδή στα βλάχικα λέγεται ''Α-μίτζιο'' που σημαίνει ''εις το Μίτζιο'' και πιθανόν είναι παραφθορά του ''μέσου'' και με την προσθήκη του σλαβικού ''όβο'' έγινε ''Μέτζοβο'' και ''Μέσσοβο''.Ίσως η παλαιότερη ονομασία ήταν ''Μέσο'' ή ''Μεσοχώρι'', λόγω της γεωγραφικής του θέσης.

ΜΕΤΣΟΒΟ

Απο τον 10ο αι. εως τον 19ο το Μέτσοβο γνωρίζει μια σειρά προνομίων αλλά και αυτονομία, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί οικονομικά, πνευματικά και πολιτιστικά.Τον 10ο αι. ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, τον 14ο αι. ο Ανδρόνικος Γ', το 1430 ο Σουλτάνος Μουράτ Β' και το 1659 ο Σουλτάνος Μεχμέτ Δ', παραχωρούν στην περιοχή οικονομικά και πολιτικά προνόμια, όπως επίσης διοικητική και εκκλησιαστική αυτονομία, αποζητώντας την συνεργασία των κατοίκων ώστε να ελέγχεται η περιοχή της Κατάρας, που αποτελεί  σημείο πρόσβασης προς την Μακεδονία, Θεσσαλία και Ήπειρο.

Συγκεκριμένα, το 1430 μ.χ οι Μετσοβίτες γνώρισαν μια σειρά προνομίων απο τον Σουλτάνο Μουράτ Β' ως επιβράβευση καλής συμπεριφοράς μετσοβιτών φυλάκων του Ζυγού προς τα τουρκικά στρατεύματα του Σινάν Πασά που κατευθυνόταν προς τα Ιωάννινα.Αυτά τα προνόμια διατηρήθηκαν εως το 1480, όμως στην συνέχεια οι κάτοικοι υπέστησαν τις βαρβαρότητες των Τούρκων, μέχρι την στιγμή που οι προύχοντες του χωριού ζήτησαν την προστασία της βασιλομήτορος, η οποία ενέκρινε την αυτονομία της εν λόγω περιοχής.Η αυτονομία διατηρήθηκε ως το 1648 επειδή καταργήθηκε η εξουσία της βασιλομήτορος.

Το διάστημα 1650-1659 το Μέτσοβο αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση, με δυσβάστακτη φορολογία και ληστρικές επιδρομές απο Αλβανούς, με αποτέλεσμα ένα μέρος των κατοίκων να μεταναστεύσει.Η κρίση αυτή ξεπεράστηκε το 1659, όταν ο Σουλτάνος Μεχμέτ Δ' έδωσε νέα προνόμια αυτονομίας, που σύμφωνα με την παράδοση αποδόθηκαν στον Κυριάκο Φλόκα.

Λόγω των προνομίων αυτών, ακολούθησε εντυπωσιακή ανάπτυξη, εγκαταστάθηκαν εδώ νέοι κάτοικοι απο την Πρεμετή, το Αργυρόκαστρο, τα Γρεβενά, τα Άγραφα και την Ιταλία.Την εποχή εκείνη δημιουργήθηκε και το τραπεζικό γραφείο του Μετσόβου, με ανταποκριτές σε διάφορα σημεία του εξωτερικού.

Το 1700 ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο, στο οποίο δίδαξαν μεγάλοι δάσκαλοι των ελληνικών γραμμάτων.Το 1719 δημιουργήθηκε αποθήκη γαλλικών συμφερόντων που συγκέντρωνε τα προιόντα του οικισμού.Το 1730 καταργήθηκε το προβατονόμιο, ενώ το 1750 σπουδαίοι εμπορικοί οίκοι στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό είναι ιδιοκτησίας Μετσοβιτών.

Εργατικοί οι Μετσοβίτες, ιδρύουν εμπορικούς οίκους στην Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Λάρισα, Βιέννη, Οδησσό, Μόσχα, Αλεξάνδρεια, Ρώμη, Λιβόρνο, Νεάπολη, Τεργέστη κλπ.

Το 1753 υπολογίζεται ότι μόνο για το Μέτσοβο,το Ανήλιο, το Βοτονόσι,τη Μηλιά,τη Κουτσούφλιανη και το Μαλακάσι, αντιστοιχούν 30000 αιγοπρόβατα και 2000 βόδια.Η ανάπτυξη ήταν φυσικό επακόλουθο, ιδιαίτερα στους κλάδους μεταφορών,στην τυροκομία (ειδικοί τεχνίτες μάθαιναν την τέχνη στην Ιταλία), στην επεξεργασία και εμπορία μαλλιού, στην γουνοποιία.Πολλές οικογένειες ασχολούνται με την κατασκευή ταπήτων και ειδών ρουχισμού, ιδιαίτερα ονομαστοί τεχνίτες ήταν οι σιδηρουργοί, οι ξυλουργοί και οι χτίστες.Επίσης πολλοί ασχολήθηκαν με την ξυλογλυπτική, την σαμαροποιία, βαρελοποιία και την αργυροχρυσοχοϊα.

Στις αρχές του 18ου αι.χτίζονται πολλά σπίτια και εκκλησίες, κατασκευάζονται βρύσες αλλα και το υδραγωγείο που έφερνε νερό απο τις Πολιτσιές ή Πολιτουάρε (οροπέδιο).

Το 1840 καίγεται η βιβλιοθήκη Αβέρωφ, η οποία διέθεται 4000 τόμους.Ομως, την ανάπτυξη του Μετσόβου την ζήλευαν πολλά εμπορικά κέντρα του εξωτερικού.Το 1888 είχε 4 φούρνους,7 χάνια, 7 σφαγεία, 11 μπακάλικα, ελληνικό σχολείο, 2 βρεφονηπιακούς σταθμούς και 2 παρθεναγωγεία.

Τα προνόμια καταργήθηκαν απο το ολοκληρωτικό καθεστώς του Αλή Πασά το 1795.Ακολούθησαν δυσβάστακτοι φόροι, υποχρέωσε την κοινότητα να διατηρεί αλβανική φρουρά και πολλά άλλα δεινά.Μετά την πτώση του Αλή Πασά ακολούθησε μια άσχημη περίοδος με αποκορύφωμα την καταστροφή του Μετσόβου, γνωστή ως ''ο χαλασμός του Γρίβα''.Αυτό οδήγησε σε ερήμωση του οικισμού, αφού οι περισσότεροι κάτοικοι μετανάστευσαν.Επιβλήθηκε φορολογία στους κατοίκους με τρεις χιλιάδες χρυσές λίρες και πλήρης καταστροφή τετρακοσίων σπιτιών απο πυρκαγιά.

Το Μέτσοβο απελευθερώθηκε απο τον Ελληνικό στρατό τον Οκτώβριο του 1912.Μετά την απελευθέρωση άρχισε η παρακμή λόγω του ότι, απο την μια πλευρά οι εμπορικές δραστηριότητες αναπτύχθηκαν στα Ιωάννινα και στα Τρίκαλα και απο την άλλη, λόγω απώλειας εισοδήματος απο τα κληροδοτήματα ως αποτέλεσμα του Α' Παγκοσμίου πολέμου.

Όμως, την εποχή εκείνη, σωτήρια ήταν η προσφορά του εκ Μετσόβου Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα, ο οποίος όρισε ως ισόβιο διαχειριστής της περιουσίας του τον Ευάγγελο Αβέρωφ και άφησε το ποσό του 1.730.000 δολαρίων.Το 1948 ιδρύεται το Ίδρυμα Τοσίτσα, με προσφορά τεράστια και πολύπλευρη στην περαιτέρω ανάπτυξη του τόπου. 

Ε.ΑΒΕΡΩΦ ΤΟΣΙΤΣΑΣ

 Γενικά, το Μέτσοβο ανέδειξε πολλούς σημαντικούς άντρες, με μεγάλη ευεργετική προσφορά στην Ελλάδα.Αυτοί είναι,ο νεομάρτυς Νικόλαος, οι Διδάσκαλοι του Γένους Νικόλαος Τζαρτζούλης, Τρύφων ο Ιερομόναχος, Αδάμ Τσαπέκος,Παρθένιος Κατζιούλης, Δημήτριος Βαρδάκας,οι Εθνικοί ευεργέτες Νικόλαος Στουρνάρης, Γεώργιος Αβέρωφ, Τριαντάφυλλος Τσουμάγκας, Μιχαήλ Τοσίτσας, Κυριάκος Φλόκας, Βαρώνος Μιχαήλ Τοσίτσας, οι Εθνικοί αγωνιστές Δημήτριος Ίπατρος, Απόστολος Χατζής, Ιωάννης Γκαδέλος, Αναστάσιος Μανάκης, Δημήτριος Ζαμάνης και ο πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ Τοσίτσας.

Καθοριστικός παράγοντας που συντέλεσε, κατά το παρελθόν, στην παροχή προνομίων προς το Μέτσοβο ήταν η προνομιακή του θέση,ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, αφού εξυπηρετούσε την διευκόλυνση των μεταφορών και επικοινωνιών αλλά και τις μετακινήσεις των στρατευμάτων.
Σήμερα ο οικισμός ακολουθεί τους ρυθμούς των σύγχρονων ημιαστικών κέντρων.Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει, όλες τις εποχές του χρόνου, την άρτια υποδομή σε συνδυασμό με το παραδοσιακό αναλοίωτο κλίμα.Στα τουριστικά μαγαζάκια του βρίσκει κανείς αμέτρητα πανέμορφα αντικείμενα , ξύλινα, γούνινα, υφαντά, αντικείμενα λαϊκής παράδοσης.Η πλατεία του Μετσόβου ανέκαθεν αποτελούσε τόπο συνάντησης για συζήτηση, για να κανονήσεις κάποιες δουλειές ή αν θέλεις να απολαύσεις τον καφέ ή το τσιπουράκι σου.
Στο Μέτσοβο οι τομείς ανάπτυξης είναι κυρίως, η κτηνοτροφία (που τα τελευταία χρόνια μειώθηκε),οι τουριστικές δραστηριότητες, η βιοτεχνία (υφαντουργία, λαϊκή τέχνη), η υλοτομία και η μεταποίηση ξυλείας.Επίσης, η τυροκομία αποτελεί σημαντικό τομέα δραστηριοποίησης και απο το 1958 λειτουργεί το τυροκομείο του ιδρύματος Τοσίτσα που αποροφά ολόκληρη σχεδόν την ποσότητα γάλακτος της περιοχής.Περίφημα τυριά όπως το μετσοβόνε, η γραβιέρα, το βλαχοτύρι, η μετσοβέλα αλλά και διάφορα άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, βούτυρο,γιαούρτι κ.α.Εξαιρετικό είναι το μέλι της περιοχής και παραδοσιακά προϊόντα όπως τραχανάς, χυλοπίτες κ.λ.π.
Οι εκκλησίες που μπορεί κανείς να επισκεφτεί για προσκύνημα είναι αρχικά, η πολιούχος του οικισμού Αγία Παρασκευή, που χτίστηκε νωρίτερα απο το 1511 (έτος ανακαίνησης), με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο της, την πανέμορφη αυλή της με τα υπεραιωνόβια πλατάνια και το επιβλητικό καμπαναριό.Στις 26 Ιουλίου που γιορτάζει ο Ιερός Ναός γίνεται η περιφορά της εικόνας και στην συνέχεια οι γυναίκες, ντυμένες με παραδοσιακές ενδυμασίες, χορεύουν στην πλατεία. Επίσης, η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, στην οποία δίδαξε ο Αγιος Κοσμάς Αιτωλός όταν έφτασε στο Μέτσοβο. Το μοναστήρι της Παναγίας που βρίσκεται στην όχθη του Μετσοβίτικου ποταμού και χτίστηκε τον 17ο αι. Ο Αγιος Νικόλαος που αναφέρεται και σε βυζαντινό χρυσόβουλο του 1332, με αξιοθαύμαστες αγιογραφίες του 17ου αι. Τέλος, στον Αβερώφειο κήπο,που φιλοξενεί όλα τα είδη δέντρων της Πίνδου, βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου.
Ένας πανέμορφος θησαυρός με αμέτρητα αντικείμενα λαϊκής τέχνης, βυζαντινά, εικόνες, χρυσοκέντητες στολές, που αποτελούν πηγή γνώσης για όλους, βρίσκονται συγκεντρωμένα στο μουσείο Μιχαήλ Τοσίτσα. Επίσης, η πινακοθήκη του ιδρύματος Ε.Αβέρωφ, με έργα των Παρθένη, Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Λύτρα, Γκύζη κ.α αλλά και γλυπτά, σαγηνεύει τον επισκέπτη.
Το συνεδριακό κέντρο στο Διάσελο που φιλοξενεί εκδηλώσεις και συνέδρια, αλλά και την σπάνια έκθεση οστράκων του ιατρού καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νίκου Παυλίδη.Ακόμη, εδω φιλοξενείται και έκθεση εφημερίδων, κάρτ ποστάλ, αφίσες κ.α, υλικό απο τους βαλκανικούς πολέμους, προσφορά της οικογένειας Ποταμιάνου.
Το ταξίδι στο Μέτσοβο είναι μαγευτικό και δεν αρκούν οι λέξεις για να περιγράψει κάποιος, τον πλούτο των συναισθημάτων και των εικόνων που αποκομίζει.Ένας τόπος με σπάνιο ύφος και ήθος, με περισσή αρχοντιά και διαχρονική ακτινοβολία.
                                                                                                                   

                                                                                                 

Βιβλιογραφία:

-Κ.ΜΠΑΛΑΦΑΣ

Ίδρυμα Εγνατία Ηπείρου
Εκδόσεις Ποταμός 2005
-Μ. ΤΡΙΤΟΣ

Το Μέτσοβο (Ιστορία-Αξιοθέατα-Σύγχρονη ζωή)

1992.


                                                                                                                           Γ.Α