Μαντινάδα του Κρητικού οπλαρχηγού Παύλου Γύπαρη για τους Βλάχους Μακεδονομάχους του Πισοδερίου Φλώρινας

Τον Σεπτέμβριο του 1904, το σώμα του καπετάν Ευθύμιου Καούδη ενεπλάκη σε μάχη με τα Βουλγάρικα αντάρτικα σώματα του Μήτρο-Βλάχου και του Αθανάς Καρσάκωφ στο Ανταρτικό (Ζέλοβο). Στη μάχη πήραν μέρος και Πισοδερίτες, με επικεφαλής τον παπα-Σταύρο Τσάμη και τον αδελφό του Λάζαρο, με αποτέλεσμα τον θάνατο 9 ανταρτών της βουλγαρικής οργάνωσης ΕΜΕΟ και την αποχώρηση των υπολοίπων. 

Αργότερα για την συμμετοχή του παπα-Σταύρου στη Μάχη του Ζελόβου, ο Κρητικός οπλαρχηγός Παύλος Γύπαρης του αφιέρωσε τη μαντινάδα:

Μετά αναχωρήσαμε δια το Πισοδέρι,

τους Βλάχους πάλι εβρήκαμε και κάμαμε λημέρι,

Εμπιστοσύνη είχαμε πολύ σε Ελληνοβλάχους

είχαν και τα καλύβια των στους λόφους και στους βράχους,

έδειξαν πάντ΄ ανθρωπιά οι Βλάχοι στον αγώνα,

οι φίλοι διακρίνονται στα σκλαβωμένα χρόνια.

Είχανε εθνική ψυχή σαν τον Πισοδερίτη,

τον παπα-Σταύρο, που 'πεσεν με σφαίρες του κομίτη.

Ελληνόβλαχος κι ο Παπάς, μα Έλληνας στ΄ αλήθεια.

γι΄ αυτό δύο σφαίρες έφαε εις τα ανδρικά του στήθεια.

Κι ο αδελφός του ήτανε, ο Λάζος, παλληκάρι,

Κι΄ οι δυό αποτελούσανε το πιο ανδρικό ζευγάρι.

Τους είδα εγώ να πολεμούν στο Ζέλοβο μια μέρα

και συνεχάρην τσ΄ αδελφούς, τον έσφιξα την χέρα.

Τώρα, τραγούδι εις αυτούς μόνο μπορώ να γράψω,

Και έμαθα να τραγουδώ όλους τους ανδρειωμένους,

προ πάντων κείνους που έχουνε με σφαίρες σκοτωμένους.

Πηγή: Παύλος Γύπαρης, Οι Πρωτοπόροι του Μακεδονικού Αγώνα, Αθήνα 1962, σ. 167.

~ Λεζάντες φωτογραφιών: 

1. Ένοπλοι κάτοικοι Πισοδερίου το 1900, Μακεδονικός Αγώνας.

2. Ο Μακεδονομάχος παπα-Σταύρος Τσάμης (δεξιά), πριν ακόμη χειροτονηθεί, με τον εξάδελφό του Θωμά την ημέρα εισόδου τους στην Οργάνωση Νέων Εκδικητών Μοναστηρίου.

Πηγή φωτο: wikipedia