Συρράκο - Ένα πετρόκτιστο κόσμημα στο Περιστέρι της Πίνδου.

Πόθοι

Ἤθελα νἄμουν σταυραητός, νὰ πέταγα τ᾿ ἀψήλου,
ν᾿ ἀνέβαινα στὴ Λιάκουρα, κατάκορφα στὴ ράχη,
νἄριχνα ἐκεῖθε μία ματιά, ν᾿ ἀγνάντευα τὸν Πίνδο,
νὰ ἰδῶ πῶς μοῦ τὸν ἔκαμαν τὰ χρόνια κ᾿ ἡ σκλαβιά του.
Ποιὸς λέει δὲν κλαῖνε τὰ βουνά; Ποιὸς λέει πὼς δὲν γεράζουν;...
Χιόνια καὶ κρούσταλλα παλιά, γεράματα γιομάτα,
σκεπάζουνε τὸν Πίνδο μου, καὶ καταχνιὲς τὸν πνίγουν·
κι ἀκούγω, ἀκούγω ἀπὸ μακρυά, ἀκούγω ἀπὸ τὰ ξένα
τῆς γερατειᾶς του τὸ σκουσμό, τὸ κλάμμα τῆς σκλαβιᾶς του.
Ἄχ! πότε αὐτὸ τὸ σκούξιμο, τρανὴ κραυγὴ θὰ γίνει,
κραυγὴ ἀνήμερου θεριοῦ, ἐκδίκηση γιομάτη,
νὰ μάσει ἀπὸ τὴν ξενιτιὰ τὰ ἔρμα τὰ παιδιά σου,
τ᾿ ἀστροπελέκια σου ἄρματα, Πίνδε, νὰ μᾶς μοιράσεις,
μία μέρα, ν᾿ ἀναστήσουμε τὴ δόλια μας πατρίδα!...

                                                        Κώστας Κρυστάλλης

Πέτρινα όνειρα, χαμένα στα βάθη των αιώνων, που δεν αποτελούν απλά μια μαρτυρία αλλά μια ιστορική πραγματικότητα που έρχεται απο το μακρινό παρελθόν. Το πετρόκτιστο κόσμημα, στα νότια του νομού Ιωαννίνων, το ιστορικό Συρράκο, βρίσκεται γαντζωμένο σε μια απότομη πλαγιά του όρους Περιστέρι (Λάκμος),σε υψόμετρο 1200 μέτρων, στην οροσειρά της Πίνδου. Μαζί με το δίδυμο χωριό, τους Καλαρρύτες, αποτελούν ανακηρυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς και είναι τα μόνα στα νότια του νομού,κάτι που είναι πιο συνηθισμένο στα βόρεια,στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων. Το Συρράκο χωρίζεται απο τους Καλαρρύτες με μια βαθιά χαράδρα, ασύληπτης ομορφιάς, την οποία διαρρέει ο Χρούσιας, ο παραπόταμος του Αράχθου. Ο Χρούσιας δεσπόζει στο τοπίο και αυτό είναι αναπόφευκτο, αφού ήταν γενάρχης των βασιλιάδων της Ηπείρου. Κατά την παράδοση,ο Χρούσιος ή Μολοσσός ήταν γιός του Νεοπτόλεμου και εγγονός του Αχιλλέα και καταγόταν απο τη βασιλογενιά της Θεσσαλίας (Φθίας) και της Τροίας.

Το ενδιαφέρον των ορεινών κοινοτήτων δεν περιορίζεται όμως, μόνο στα θέλγητρα της φύσης αλλά και στην γνήσια αρχιτεκτονική φυσιογνωμία τους. Η ιστορία του κάθε χωριού είναι μοναδική, όταν την ακούς απο τις διηγήσεις των γερόντων, σαν παραμύθι. Η ζεστασιά των ανθρώπων σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης είναι ασύγκριτη, ζούμε σ'ένα τόπο μοναδικό, προικισμένο απο την φύση και σμιλευμένο απο τον μόχθο των κατοίκων του,αιώνες ολόκληρους.

Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των πετρόκτιστων σπιτιών με τις γκρίζες στέγες απο σχιστόλιθο, τα στενά καλντερίμια, οι διάσπαρτες βρύσες, σε συνδυασμό με την υπέροχη αγριάδα των βουνοκορφών αποτελούν καθαρτήριο του ανθρώπινου νου. Εκεί ψηλά στις ράχες των λιτών και απότομων κορυφογραμμών, χωμένα στους βράχους ή σκαρφαλωμένα στις πλαγιές, τα ζωντανά απομεινάρια των μικρών κοινωνιών του παρελθόντος ξεδιπλώνουν όλα τα μυστικά τους. Εκεί βρίσκονται θαμμένες οι ρίζες της παράδοσης και του πολιτισμού μας, η προέλευση και η ταυτότητα μας.Το Συρράκο ανήκει στους τόπους εκείνους που σε κάνουν να αναθεωρήσεις αξίες, λογικές και πορεία. Έτσι μόνο κατανοούνται τα νοσταλγικά ποιήματα του Κώστα Κρυστάλλη, τέκνου αυτού του τόπου.

Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, η Ήπειρος έγινε ρωμαική επαρχία και μαστιζόταν μέχρι τον 5ο αι. μ.χ απο επιδρομές Ούνων και Γότθων. Αργότερα την κατέλαβαν οι Σλάβοι.Απο τον 12ο εως τον 15ο αι., οι κάτοικοι, που ζούσαν εως τότε διασκορπισμένοι, άρχισαν να οργανώνονται και να ενώνουν τις δυνάμεις τους για να σχηματίσουν τους οικισμούς που υπάρχουν μέχρι σήμερα.Το Συρράκο κατοικήθηκε απο Ελληνόβλαχους πριν απο τον 15ο αι., πιθανότατα γύρω στον 11ο αι.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας (μετά το 1480), ήταν η πρωτεύουσα της αυτόνομης ομοσπονδίας, η οποία περιλάμβανε 42 χωριά και υπαγόταν στην βασιλομήτορα, με αποτέλεσμα να απολαμβάνει προνόμια. Την εποχή αυτή γνώρισε σημαντική ανάπτυξη, κυρίως σε τομείς όπως το εμπόριο, την παραγωγή μάλλινων υφασμάτων και κτηνοτροφικών προϊόντων. Το εμπορικό δαιμόνιο των κατοίκων σε συνδυασμό με τις ευνοικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν απο την παροχή προνομίων, οδήγησε τους Συρρακιώτες, ήδη απο τα μέσα του 17ου αι., στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Μαύρης θάλασσας και της Μεσογείου, όπως στην Ιταλία, Οδησσό, Μόσχα, Κωνσταντινούπολη, Βελιγράδι, Βουκουρέστι, Γαλλία κ.α

Η ύπαρξη μεγάλων βοσκοτόπων ώθησε στην αύξηση του αριθμού των αιγοπροβάτων (50.000-75.000 περίπου) και της κτηνοτροφικής παραγωγής. Επίσης, η ενασχόληση με την παραγωγή μάλλινων υφασμάτων οδήγησε στην δημιουργία ενός νέου εμπορικού κλάδου με έντονη δραστηριότητα στο εξωτερικό,όπου μέσα απο τους κόλπους του προέκυψαν ευεργέτες και λόγιοι που συνέβαλαν καθοριστικά στην αφύπνιση και στην επανάσταση του έθνους. Λέγεται ότι, ακόμη και ο στρατός του Μεγάλου Ναπολέοντα εφοδιαζόταν μεγάλες ποσότητες Συρρακιώτικης μάλλινης κάπας.

Την περίοδο αυτή, ο οικισμός αναπτύχθηκε, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτιστικά. Σύμφωνα με τους ξένους περιηγητές, Pouqueville και Leake (γύρω στα 1815), το Συρράκο παρουσίαζε εμπορική κίνηση αντίστοιχη των μεγάλων ευρωπαικών κέντρων αλλά και πνευματική ανάπτυξη, αφού βεβαιώνουν την ύπαρξη σημαντικών βιβλιοθηκών και την κυκλοφορία ευρωπαικών εφημερίδων.

Στην επανάσταση του 1821, τα μόνα χωριά της Ηπείρου που πήραν μέρος ήταν το Συρράκο και οι Καλαρρύτες. Συνολικά, αποτελούνταν απο 3500 κατοίκους. Αυτή την κίνηση, την πλήρωσαν ακριβά οι Συρρακιώτες διότι οι Τούρκοι πυρπόλησαν το χωριό στις 10-7-1821 και διασώθηκαν ελάχιστα κτίσματα, μεταξύ των οποίων ο ναός της Παναγίας. Οι κάτοικοι έφυγαν προκειμένου να σωθούν και επέστρεψαν γύρω στα 1825, όπου ξεκίνησε η συγκρότηση του οικισμού και αναπτύχθηκε πάλι γύρω στα 1860. Η δεύτερη επανάσταση, του 1854, ευτυχώς δεν είχε δυσμενείς συνέπειες. Οι εμπορικές δραστηριότητες περιορίστηκαν γύρω στα 1910, λόγω μείωσης της ζήτησης για μάλλινα προιόντα και υποκατάστασης αυτών με συνθετικά.

Το Συρράκο απελευθερώθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1912. Σύμφωνα με την απογραφή του 1913, την περίοδο αυτή, το χωριό αριθμούσε 3500 κατοίκους. Ο ιστορικός αυτός οικισμός είναι η ιδιαίτερη πατρίδα πολλών επιφανών ανδρών, ευεργετών, οπλαρχηγών, πολιτικών αλλά και ανδρών που διέπρεψαν σε τομείς όπως το εμπόριο, οι τέχνες και τα γράμματα κ.α. Μεταξύ αυτών είναι, ο ποιητής του ''βουνού και της στάνης'' και πεζογράφος Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), ο ποιητής και αγωνιστής του 1821 Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858). Επίσης, ο Ιωάννης Κωλέτης (1774-1847), που διετέλεσε πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας (1844-1847), μέλος της Τριμελούς Επιτροπής μετά τον θάνατο του Καποδίστρια, υπουργός Εσωτερικών,Ναυτιλίας και Στρατιωτικών, μέλος της φιλικής εταιρίας,πρεσβευτής της Ελλάδας στο Παρίση και τέλος προσωπικός γιατρός του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Συρρακιώτικη καταγωγή έχουν επίσης, οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης, Λεπενιώτης,οι ευεργέτες Σπ.Μπαλτατζής, Γ.Γιαννιώτης, Γ.Ίκκος κ.α.

Ένας βιγλάτορας, σκαρφαλωμένος στην πλαγιά του Λάκμου, είναι το Συρράκο,το αρχοντοχώρι της Ηπείρου. Σ'ένα παραμυθένιο τοπίο, ένα χωριό που ξέρει να σε κερδίζει.Τα βουνά ξυπνούν μέσα σου μια υπόσχεση επιστροφής.Οι άνθρωποι εγκάρδιοι, φιλόξενοι και χαμογελαστοί που μιλάνε με τα μάτια και την ψυχή τους. Πλήθος μνημείων είναι διάσπαρτα σε όλη την περιοχή.

Το χωριό έχει έξι εκκλησίες, με προστάτη τον Άγιο Νικόλαο,που βρίσκεται στο κέντρο και σε γοητεύει με το αριστουργηματικό του τέμπλο, τους υπέροχους τρούλους και τον χρυσοκέντητο επιτάφειο, ρωσσικής τεχνοτροπίας που ήταν δωρεά του ευεργέτη Σπ.Μπαλτατζή. Κτίστηκε στα 1834, στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, με τρούλο και οι εικόνες χρονολογούνται τον 19ο αι. Ο ναός καταστράφηκε απο πυρκαγιά και οικοδομήθηκε με ευεργεσία του Σπ.Μπαλτατζή στα τέλη του 19ου αι. Ένας ακόμη, είναι ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (19ος αι.) στον οποίο διασώζεται χρωμολιθογραφία σε μουσαμά, μεγάλων διαστάσεων, με ανάμεικτες χριστολογικές και αγιογραφικές σκηνές. Οι εικόνες του ναού είναι έργα του ιερέα Δ.Μπογδάνου (1837) και του πρωτοψάλτη της Μητροπόλεως Ιωαννίνων Πέτρου (1842). Επίσης, ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (19ος αι.) και ο ναός Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, όπου εκεί γινόταν η υποδοχή των ξενιτεμένων και το ξεπροβόδισμα εκείνων που έφευγαν. Στην κορυφή Πρίζα (1900 μ.) πάνω απο το χωριό, βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων, που είναι προστάτης των βοσκών και χρησίμευε ως καταφύγιο στις άσχημες καιρικές συνθήκες και γι'αυτό είναι σκαλισμένος σε βράχο, λόγω των ισχυρών ανέμων. Η θέα σ'αυτό το σημείο είναι απρόσμενη και μαγευτική, αφού μπορεί κανείς να απολαύσει το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής των Ιωαννίνων, την λίμνη και την πόλη. Όλος ο κάμπος και τα πανύψηλα βουνά ξανοίγονται μπροστά μας σαν θεία αποκάλυψη, ένας ασπασμός στην θεά φύση.

Εντυπωσιακοί είναι οι βοσκότοποι του χωριού, για το μέγεθος αλλά και για την πλούσια βλάστησή τους. Το οροπέδιο του ''Γαλαρόκαμπου'' είναι ο πιο ξακουστός. Ιδανική για ανάβαση είναι η κορυφή της ''Τσουκαρέλλας'' (2.195 μ.), απο τις ψηλότερες της Πίνδου. Ένα καλογραμμένο μονοπάτι και το φαράγγι που μεσολαβεί εξασφαλίζει την επικοινωνία με τους γειτονικούς Καλαρρύτες, διάρκειας μιας περίπου ώρας πεζοπορίας, μέσα απο ένα μοναδικό τοπίο πλούσιας βλάστησης.Χαρακτηριστικό του μονοπατιού είναι η πέτρινη σκάλα μεγάλης κλίσης. Από εδώ περνούσαν τα καραβάνια που ανηφόριζαν απο τα κεφαλοχώρια Άγναντα, Πράμαντα και κουβαλούσαν φωτιστικό πετρέλαιο, αλάτι και τροφές για τα ζώα, αλλά και τα νέα του έξω κόσμου και παίρναν τα εκλεκτά βουνίσια αγαθά, μαλλί, υφαντά, βούτυρο κ.α. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σπίτι του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη,που έχει μετατραπεί σε βιβλιοθήκη και μουσείο καθώς και το παλαιό λιθόκτιστο οικοτροφείο που λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Επίσης, το παραδοσιακό σπίτι του Κ.Αυδίκου λειτουργεί και αυτό ως μουσείο (κάθε Αύγουστο ή όταν κάποιος ζητήσει να το επισκεφτεί) και εκεί μπορεί ο καθένας να απολαύσει μια έκθεση με τα αυθεντικά στοιχεία του Συρρακιώτικου τρόπου ζωής πριν 150 χρόνια, όπως υφαντά, κεντήματα, έπιπλα, πλεκτά, φορεσιές του χωριού και πολλά άλλα αντικείμενα που μας ταξιδεύουν στα μονοπάτια της παράδοσης και της γνώσης.

Τα στενά καλντερίμια, φτιαγμένα απο πέτρα, που οι ντόπιοι τεχνίτες έστησαν με περίσσια μαστοριά και ξόδεψαν την ψυχή τους, είναι οι σιωπηλοί μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Η μεγάλη φυσική κλίση του εδάφους οδήγησε στην κατασκευή σπιτιών με δυο και τρεις ορόφους και στην προσθήκη πέτρινης σκάλας. Επικρατεί ο τύπος του ''στερφογάλαρου'' σπιτιού με ιδιαιτερότητα στην είσοδο του που διευκόλυνε τις μετακινήσεις των ζώων και την εισαγωγή των προμηθειών στο κατώγι. Οι πανέμορφες βρύσες που υπάρχουν σε όλο το χωριό, με πιο ενδιαφέρουσα την κεντρική βρύση, την κατασκευή της ''Γκούρας'', με θολωτή στέγη φτιαγμένη απο ειδική ελαφρόπετρα. Στην είσοδο του χωριού ανακατασκευάζεται ο νερόμυλος ενώ ένας ακόμη βρίσκεται στην χαράδρα του Χρούσια και χρησίμευε ως νεροτριβείο.Τέλος, σε απόσταση μιας ώρας οδικώς, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας και το μοναστήρι της Κηπίνας που είναι σκαρφαλωμένο στο βράχο.

Αναζητώντας ξεχασμένα σημάδια, χαμένους θεούς, νιώσαμε τη γλώσσα των ψηλών βουνών και την ανάσα μιας άλλης σαγηνευτικής εποχής. Χωριά ραμμένα σε ράχες και ρεματιές που προτείνουν έναν μυστηριακό διάλογο με τους γυμνούς ορεινούς όγκους και τα ποικιλόχρωμα νερά, μια συνάντηση με την ομορφιά της ιστορίας και της παράδοσης. Εδώ τελικά ξαναβρίσκει κανείς τους κρυφούς δεσμούς με την ζωή.

Πληροφορίες : εδώ

Δ.Π