ΕΘΙΜΑ ΑΝΥΠΑΝΤΡΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ

 Προφορά γραμμάτων : ə =  αγγλικό άφωνο φωνήεν ,      Ѕ = παχύ σίγμα

(Εκτός από αυτά τα σύμβολα ,προτιμούμε την ελληνική γραφή για τα βλάχικα, απλά, γιατί απευθυνόμαστε σε Έλληνες και πάνω από όλα ,οι Βλάχοι είναι Έλληνες).

  Σε όλα τα βλαχοχώρια  της Πίνδου τα ανύπαντρα κορίτσια δεν εκκλησιάζονταν. Το έθιμο αυτό το συναντάει κανείς τόσο στα χωριά ,με μόνιμη διαμονή των κατοίκων όσο και στα χωριά που οι κάτοικοι τους, κατά τους χειμερινούς μήνες, παραχειμάζουν στους κάμπους.

  Αυτό δεν σημαίνει πως οι ανύπαντρες κοπέλες έχαναν την επαφή τους με την εκκλησία ή ότι αμβλύνονταν η ηθική τους. Κάθε πρώτη του μηνός θα περνούσε ο παπάς στο σπίτι τους για αγιασμό. Επίσης  στις γιορτές και τα Ψυχοσάββατα θα φέρναν τα πρόσφορα στην εκκλησία, αλλά και τα άλλα δώρα, λάδι, κεριά, λαμπάδες, θυμίαμα, ανάμα, πάντοτε χαράματα και προτού φέξει ο ήλιος.

  Τα ανύπαντρα κορίτσια, λοιπόν, τα οποία μόνο δεν εκκλησιάζονταν, συμμετείχαν στη θρησκευτική ζωή με τη νηστεία- κάθε Τετάρτη και Παρασκευή- και με τη θεία κοινωνία (κουμνικάρε).

   Ιδιαίτερα, θεωρούσαν την Παρασκευή σαν ημέρα αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή και γιαυτό νήστευαν απαράβατα: Βίνιρι εάστε τζούα α-λε Στα- Βίνιρι = Η  Παρασκευή είναι η ημέρα της Αγίας Παρασκευής.

   Σε πολλά χωριά διηγούνται οι γεροντότερες πολλές ιστορίες για το πώς τιμωρήθηκαν όσες γυναίκες- αλλά κυρίως νέες- δεν κράτησαν τη νηστεία της Παρασκευής, αλλά και για το πώς τόσες άλλες βοηθήθηκαν και ελευθερώθηκαν από φοβερά δεινά μόνο με τη θαυματουργή επέμβαση της Αγίας Παρακευής.

  Τα ανύπαντρα κορίτσια πήγαιναν στην εκκλησία μόνο το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής (Βίνιρι Μάρε) να ασπαστούν τον επιτάφιο. Καθώς και την Κυριακή των Βαΐων (Ντουμәνικα ντι Σταλίφλορε), σε κάποιο μοναστήρι ή εξωκλήσι να μεταλάβουν.

   Πολλών κοριτσιών  δεν έχει πατήσει το πόδι τους στην εκκλησία σε ώρα λειτουργίας, ακόμα και το σήμερον ημέρα. Και ίσως αναρωτηθεί κανείς: Τότε πως περνούσαν το κυριακάτικο πρωινό  τους; Θα το δούμε αργότερα.

Αυτό το έθιμο , του μη εκκλησιασμού των ανύπαντρων κοριτσιών για τα κορίτσια των βλαχοχωριών με μόνιμη εγκατάσταση των κατοίκων τους έχει κωδικοποιηθεί σε ένα πανάρχαιο τραγούδι το οποίο τραγουδιέται μέχρι και σήμερα:

  «Φλοάρə γκαλμπινιοάρα, ντιμәντα (περισσότερο ρουμάνικη λέξη) α φεάτελορ, σι γινα σι νι μι ατζιούτә, Ντουμәνικα ταχινά, σι Λούνι  σιάρә. Πρι ροάουα σι νι μι ποάρτα, πρι κάλου νε ν-καλτσάτου ,σι πρι κάλε νε καλκάτә Πρι τζιόνε νι νσουράτου, πρι φεάτә νι μαρτάτә, να ούντρου του μιάρι , του γκόρτσου, καϊЅι  ν-φλουράτσι».

  Μετάφραση: Λουλούδι κιτρινόχρωμο ,ανάγγειλε των κοριτσιών να’ρθουν να με βοηθήσουν την Κυριακή το πρωινό κι απόβραδο Δευτέρας. Στη δροσοστάλα αγκαλιά, σε άλογο απετάλωτο και σε δρομάκι απάτητο. Πάνω σε νιο ανύμφευτο, σε ανύπαντρο κορίτσι, μες τις μηλιές, στις αχλαδιές, στις ανθισμένες καϊσιές.

  Εδώ λοιπόν το κίτρινο λουλούδι μηνάει με το άρωμα του στ’ανύπαντρα κορίτσια να το βοηθήσουν και να του πάρουν από το φορτίο του το άρωμά του, φυσικά με το μάσιμο (ανθοσυλλογή). Πότε; Την Κυριακή το πρωί, που τα ανύπαντρα κορίτσια θα είναι μόνα τους στο σπίτι και θα πλήττουν, γιατί και δουλειές δεν πρέπει να κάνουν, καθότι είναι αργία και ημέρα λειτουργίας.

 Αυτή η πρόσκληση και η πρόκληση στη μαγεία των ανοιξιάτικων Πινδαϊκών οροπεδίων είναι ό,τι πρέπει για τα ανήσυχα και ευαίσθητα νιάτα. Οι εικόνες, που διαδέχονται ,η μια την άλλη ,στους στίχους αυτού του τραγουδιού, υποβάλλουν όλες την ημερότητα των ηθών, την ευγένεια, την απαλότητα, αλλά κυρίως την αγνότητα στις ψυχές των κοριτσιών.

   Ώστε: Μήνυμα με άρωμα λουλουδιών, που με τη δροσιά θα μαζευτούν και με την αύρα θα κουβαληθούν, αλλά σε άλογο ακαλίγωτο και σε δρόμο απάτητο, με νέο ανύμφευτο και κόρη αστεφάνωτη, κάτω από  μηλιές και αχλαδιές και ανθιστές βερικοκιές

  Όσα είπαμε αφορούν  τις ανύπαντρες Βλαχοπούλες στα χωριά με μόνιμη  εγκατάσταση. Να δούμε στη συνέχεια τι γίνεται  με τα κορίτσια των βλαχοχωριών με μη μόνιμη εγκατάσταση του πληθυσμού τους. Αυτά τραγουδούν μια παραλλαγή του προηγούμενου τραγουδιού, στην οποία αναφέρεται η εναλλάξ εγκατάσταση τους στο βουνό και στον κάμπο ,ως εξής:

«λουλούδι ντι του μούντι, Ѕι αμάρәντә ντι του κәμπου, ντιμάντα α φεάτελορ, Ѕι γινə Ѕι νι μι αντούνә , Ντουμәνικә  ταχινά…»

Μετάφραση: «λουλούδι μου βουνίσιο κι αμάραντε του κάμπου, ανάγγειλε των κοριτσιών ν’άρθουν να με μαζέψουν την Κυριακή το πρωϊνό».

  Εδώ ,το ειδοποιό μέρος αυτής της παραλλαγής είναι  ο πρώτος και ο δεύτερος στίχος, γιατί το υπόλοιπο τραγούδι είναι ίδιο και απαράλλακτο με το προηγούμενο τραγούδι. Στον πρώτο στίχο  το κίτρινο  πινδαϊκό λουλούδι  προσκαλεί κοντά του τη κόρη που βρίσκεται στο βουνίσιο σπίτι της ,ενώ  στον δεύτερο στίχο ο αμάραντος, το ανθεκτικό αυτό λουλούδι του κάμπου , προσκαλεί την κόρη στο κυριακάτικο πρωινό στην καμπίσια κατοικία της.

   Έτσι περνούσανε το πρωινό της Κυριακής τ’ανύπαντρα κορίτσια ,τόσο στα βλαχοχώρια του βουνού ,όσο και στα βλαχοχώρια του κάμπου.

   Πάντως, για πρώτη φορά οι κόρες των  Βλάχων πηγαίνανε επίσημα στην εκκλησία την ημέρα του γάμου τους και θα άρχιζαν  έτσι να εκκλησιάζονται από την πρώτη Κυριακή μετά το γάμο τους. Στον πρώτο τους εκκλησιασμό, («ΜπιЅιάρ’κə α  λι βιάστι» = εκκλησία της νύφης), θα συνοδέψουν τη νύφη συγγενείς, φίλες και γειτόνισσες. Σε αυτόν τον πρώτο εκκλησιασμό της νύφης, η συνοδεία είναι τιμητική και αποτελείται μόνο από γυναίκες, που  φτάνουν και μέχρι τα πενήντα  πρόσωπα.

   Στην εκκλησία θα οδηγήσουν τη νύφη στον γυναικωνίτη, όπου όλες οι έγγαμες γυναίκες έχουν ορισμένη θέση από κληρονομιά. Η νύφη θα πιάσει τη θέση της πεθεράς της.. Αν η πεθερά ζει ακόμα , τότε η νύφη θα σταθεί δίπλα της.

   Μετά τον πρώτο εκκλησιασμό της νύφης, η συνοδεία της θα την οδηγήσει στο σπίτι της, όπου εκεί η νύφη θα τους παραθέσει πρόγευμα, («βα λә μπάγκə σκάμνου κου λαγκίτσ»  = θα τους στρώσει τραπέζι με λαγγίτες).

(πηγή : ερευνητής Γεώργιος Πλατάρης-Τζίμας από το Μέτσοβο). Τις βλάχικες λέξεις τις μεταφέραμε όπως περίπου τις λέμε εδώ στη Βέροια με τη βοήθεια του 90χρονου Τσιαμήτρου Κώστα.

                                                                                                             Τσιαμήτρος Γιάννης,

                                                                                                          εκπ/κός, χοροδιδάσκαλος