95 ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΞΗΡΟΛΙΒΑΔΟΥ

   Τα τοπωνύμια του Ξηρολιβάδου θα αναφερθούν σύμφωνα με το ανάγλυφο της περιοχής με τέτοια σειρά ώστε   να γίνουν  περισσότερο κατανοητά. Ο  ευρύτερος χώρος του Ξηρολιβάδου μοιάζει με μία λεκάνη όπου στο κέντρο περίπου της λεκάνης αυτής βρίσκονται η Πάντια (το Τσαΐρι), η Μπάρα (η Λίμνη), Τα Πεύκα και ο Λόφος του Προφήτη Ηλία στις πλαγιές του οποίου είναι κτισμένο το χωριό. Γύρω–γύρω από τα μέρη αυτά υψώνονται τα βουνά  και βέβαια η λεκάνη αυτή είναι ανοιχτή  και  χαμηλώνει προς το ανατολικό μέρος (προς την Βέροια). 

   Τα τοπωνύμια που θα παρουσιάσουμε ανήκουν μόνο στα σύνορα του Ξηρολιβάδου. Πρώτα θα αναφέρουμε  την βλάχικη ονομασία τους και μετά θα την μεταφράζουμε στα ελληνικά.

   Έτσι θα ξεκινήσουμε από το ανατολικό μέρος, θα προχωρήσουμε βόρεια ακολουθώντας την νοητή κυκλική γραμμή της λεκάνης, θα επιστρέψουμε στην αρχική μας θέση και μετά θα ανηφορίσουμε προς το κεντρικό μέρος της λεκάνης (προς το χωριό και τα πεύκα).

   Η συλλογή και η ονομασία τους  έγινε με σεβασμό στον λαϊκό πολιτισμό και την παράδοση και αυτό φαίνεται από την  επιλογή των πληροφοριοδοτών οι οποίοι είναι γνήσιοι και αυθεντικοί κάτοικοι του χωριού. Επιλέξαμε τα τοπωνύμια όπως τα έλεγαν παλιότερα οι κάτοικοι του χωριού αποφεύγοντας σύγχρονες ονομασίες.  Κύριοι πληροφοριοδότες μας ήταν ο Κώστας Τσιαμήτρος του Ηλία (Ψωμάς), 89 ετών, και ο Ηλίας  Αράβας του Γιώργη, 56 ετών, ο οποίος είναι άριστος γνώστης της περιοχής .

Σημείωση: Όσον αφορά στην προφορά των  βλάχικων λέξεων προτιμήσαμε  να τις γράψουμε  με ελληνικά  γράμματα και όχι λατινικά έτσι ώστε να μπορούν να τις διαβάζουν όλοι. Παρόλα αυτά χρησιμοποιήσαμε τα  σύμβολα : ә και S . Το ә = άφωνο φωνήεν και το S = παχύ σίγμα

- Κουτούπα

- Βουλάγκα ή πουλιάνα ατSιά μάρι (βουλάγκα =ανοικτό μέρος)

- Βουλάγκα ατSιά νίκα (μικρή βουλάγκα)

- ΚәSάρα ντι κәπρι (γρέκι με γίδια)

- Λα Φάγκλου (στην οξιά)

- Πνάκια

- Στα Σφιντάνια

- Πάντια ατSιά μουSάτә (όμορφο λιβάδι)

- Λα Πύργου (στον πύργο)

- Στου Μπαμπανίκα

- Λα Μαγιρίουρι (στα μαγειρεία)

- Αρίνα αλ Ζέρβα (στον άμμο του Ζέρβα)

- Λα Βιθόλου (στο Βυθό)

- Λα Ζιώγα (στου Ζιώγα- σκοτώθηκε κάποιος κλέφτης γύρω στο 1830)

- Λα Τσιράπ (στους φούρνους)

- Του Σουκάκι (ένα στένωμα)

- Του Μισοβούνι (Μεσοβούνι)

- Στου Εμμανουηλίδη (υπάρχει  ο τάφος του Εμμανουηλίδη  που σκοτώθηκε εκεί στην Κατοχή)

- Καράντερε (μαύρος λάκκος)

- Λα ΠλοτS (στις πλάκες)

- Στα Ρούδια
- Μπαρίκә (μικρή μπάρα)

- Λα Κριβέτς γκιός ντι λα Μπαρίκә (στα κρεβάτια κάτω από τη μικρή μπάρα)

- Στου Καρανίκα

- Λα Kәλίβιλι αλ μάστουλορ (στα καλύβια των μαστόρων)

- Λα Λιφτόκαρι (στα λεφτόκαρα-είδος δενδρυλλίου).Είναι κάτω από την κορυφή του Ξηροβουνίου

- Ξηροβούνι (η ψηλότερη κορυφή της περιοχής- 1804  μέτρα)

- Μακραράχη (Μακριά Ράχη) αρχίζει από την κορυφή του Ξηροβουνίου

- Γκαβάνα (μεγάλος λάκκος πίσω από το Ξηροβούνι -Γκαβάνα= σκοτεινό μέρος)

- Λα Γκәμπτζέου (είδος δέντρου)

-  Λα Kιάτρә ατSιά αρόSα (Κόκκινη πέτρα)

- Λα TSόρλου ατSέλου μουSάτә (στο καλό το πόδι- οι Σαρακατσαναίοι το λένε «στο ωραίο ποδαρικό»)

- Στα Μπουρντένια (είναι ένα ανοικτό μέρος -διάσελο)

- Στα Σμιξώματα (εκεί όπου αρχίζει ο λάκκος της Γκαβάνας και είναι ανάμεσα από το στουρνάρι και τους πίσω πρόποδες του Ξηροβουνίου)

- Κανάλια (εκεί  βγάζει νερό)

- Στους Σκοτωμένους

- Λα Sόπουτλου (στη βρύση) από τους Σκοτωμένους

- Λα Σιλәτούρә (στο διάσελο-σέλωμα-αυχένας)

- Στου Μπρούφα (ένα  καραούλι που λημέριασε ο καπετάν Μπρούφας)

- Κλούβιανη

- Φαρμακοχόρτι (έτσι το λένε οι Βλάχοι-οι Σαρακατσαναίοι το λένε  Φαρμακόλακα)

- Τρία γρέκια του Χατζηγώγου (γρέκια = μέρος όπου κοιμόντουσαν τα  γιδοπρόβατα κλπ)

- Δόξα (εκεί έχει δύο βρύσες: Λα Sόπουτλου ντιν σους = η επάνω βρύση, λα Sόπουτλου ντιν γκιός = η κάτω βρύση που λέγεται : λα τσαλούπα)

- Λα Ουβρέϊ (εκεί σκοτώθηκαν  Εβραίοι)

- Λα Φάγκλου ατSέλ γκάλμπινου (Κίτρινη οξιά - παλιά υπήρχε μια κίτρινη οξιά)

- Λα Κριβέτς (στα κρεβάτια) κάτω από τους Ουβρέους

- Λα Κόρνι (στις κρανιές)

- Λα Μәγούλә (στη Μαγούλα)

- Στο Ζυγοροτόπι (όπου ξεκαλοκαιριάζουν τα ζυγούρια = νεαρά πρόβατα)

- Ιμπιλί (Στα Σαρακατσανέϊκα καλύβια)

- Στα Τσικούρια

- Μπούζντερε (κρύος λάκκος)

- Λα Νταρλαγιάννη (στου Νταρλαγιάνη)

- Λα Λәπούσι (είδος χόρτου με φαρδύ φύλλο)

- Λα Κιν αλ Δισπότ (στο πεύκο του Δεσπότη)

- Λα Κόρακλου (στον Κόρακα)

- Μικρή μαγούλα

- Λα Τσәρπәνλι

- Κουφάρια

- Λα Τσίντζιλι Πύργουλι (στους 5 Πύργους)

- Λα ΚәSάρα αλ ΓιαντSούλη (στο γρέκι του Γιαντσούλη)

- Λα ΚәSάρα αλ ΧαSιώτη (στο γρέκι του Χασιώτη)

- Λα Τσίντζιλι  Κιν (στα 5 πεύκα)

- Ξυλάλογο

- Κιλιπούρια

- Λα ΚәSάρα αλ Τσαμήτρου-Ψωμά (στo γρέκι του Τσαμήτρου)

- Λα Φούρκә (στην Φούρκα)

- Λα Τέντζιρι (εκεί έχει στέρνα)

- Αυλαγάς (μεγάλο μέρος  περιφραγμένο με πέτρες για τα ζώα)

- Λα Βιθόλου ατSέλ μάρλι (στο μεγάλο βυθό)

- Λα ΓουSάκου (σκοτώθηκε κάποιος τσομπάνης ονόματι  Γουσιάκος)

- Λα Πουτσίκου (μικρό πηγάδι)

- Λα Μπλουγκούνι

- Λα Γκόγκουλ (στου Γκόγκου)

Τώρα φτάσαμε εκεί που αρχίσαμε (ανατολική πλευρά) και κατευθυνόμαστε στο κέντρο της λεκάνης ανηφορίζοντας  προς το χωριό

- Λα ΤSάρә ατSιά αρόSә (Κόκκινο χώμα)

- Λα Μπουγάζι (το Μπουγάζι = στενό πέρασμα με ρεύμα αέρος)

- Γκόρτσου τSιρέS (Αχλαδιά- κερασιά συνδυασμός των δύο αυτών δέντρων-παλιότερα από εκει περνούσε το κεντρικό μονοπάτι για το Ξηρολίβαδο όταν ο κόσμος ανέβαινε  οικογενειακά στο χωριό με τα ζώα)

- Καγκέλια

- Στον Αντәρίκο

- Στο Καλντερίμι (εκεί υπάρχει δείγμα της παλιάς Βασιλικής οδού)

- Στου Καρακώστα

- Λα Μπάρα (στη Λίμνη)

- Λα Πάντια (στο τσαϊρι)

- Λα ντόϊλι Φάτς (στις δύο οξιές-λέγονταν και ρολόι γιατί οι κτηνοτρόφοι καθώς έβλεπαν την σκιά των δέντρων αυτών, που ήταν μόνα τους σκαρφαλωμένα στην πλαγιά του λόφου πάνω από την Μπάρα, μπορούσαν να  μαντέψουν τι ώρα είναι)

- Λα Κәσәρίστι

- Ασβεσταριά

- Λ’Αρμπινέσλου (στου Αλβανού)

- Λα Φούρι (στους κλέφτες)

- Λα Γκρουάπә κου φιάρәκә

- Λα Γκәμπτζέου αλ Δημητράκη (το δέντρο του Δημητράκη)

- Λα Μας (μάσουρι-βәκәράτς – εκεί κοιμόντουσαν τα γελάδια)

- Λα Φάγκλου ατSέλ γκρόσλου (Χοντρή οξιά)

- Λα Sουπουτίκου (στη Βρύση)

- Πηγαδίτσα 

                                                                                                      Τσιαμήτρος Γιάννης

                                                                                                   εκπ/κός–χοροδιδάσκαλος