''ΛΙΓΟΥΤΣΙΑΡΗΔΕΣ'' ΒΛΑΧΩΝ ΒΕΡΟΙΑΣ

''Λιγουτσιάρης''

Σε περσινό σημείωμά μας αναφερθήκαμε στους ‘Λιγουτσιάρηδες’ των Βλάχων της Βέροιας επιγραμματικά, γιατί ασχοληθήκαμε με τις μεταμφιέσεις στο Δωδεκαήμερο, γενικά στη Ελλάδα .

Ωστόσο πρέπει να υπενθυμίσουμε, περιληπτικά, ότι οι μεταμφιέσεις αυτές ήταν ένας μικρός θίασος ανδρών (προάγγελος του θεάτρου), το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα (λατρεία του Διόνυσου) με σκοπό την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων (με τον εκκωφαντικό κρότο των κουδουνιών), τον θάνατο του παλιού, τον ερχομό του νέου και γενικά την επικράτηση του παλιού στο νέο.

Γι'αυτό στις μικρές αυτές ομάδες - θιάσους, βλέπουμε μορφές γέρων και μορφές νέων, όπου τελικά με πάλη (μέχρι και θανάτου ακόμα) επικρατούν οι νέοι και δυνατοί . Αρκετά είναι τα τοπωνύμια στη Ελλάδα με ονόματα, όπως ‘σκοτωμένοι’, ‘αρσάλια’ (νεκροταφεία). Αυτό που επιζητείται, σε τελική ανάλυση, είναι η γονιμότητα, η βλάστηση, η ζέστη, το φως, κόντρα στην μη γονιμότητα, στο κρύο και στο σκοτάδι. 

Μιλήσαμε για λατρεία του Διόνυσου γιατί αυτός δεν είναι μόνο ο θεός του κρασιού και προστάτης των αμπελιών στου Αρχαίους Έλληνες, αλλά και θεός, που πεθαίνει και ξαναγεννιέται κάθε χρόνο. Άλλωστε ο φαλλός (σύμβολο γονιμότητας), οι προσωπίδες με τις κεφαλαργιές και τα κέρατα των ζώων, που υπάρχουν στις μεταμφιέσεις αυτές και που ταυτόχρονα τις βλέπουμε στην λατρεία του Διόνυσου στη Αρχαία Ελλάδα, μας δυναμώνουν την πεποίθηση ότι πρόκειται για Διονυσιακό κατάλοιπο. 

Το έθιμο το συναντάμε σε όλες τις εποχές αργότερα (Ρωμαιοκρατία, Βυζάντιο, Τουρκοκρατία) και ασφαλώς πέρασε και στον χριστιανισμό, όπου διατηρήθηκε (όσο μπόρεσε) μέχρι τις ημέρες μας.

Τα ονόματα αυτών των ομάδων, που συναντάμε ιδιαίτερα στην Βόρειο Ελλάδα (Θεσσαλία , Ήπειρο και Μακεδονία) και φαίνεται, πεντακάθαρα, η ευρεία εξάπλωση του εθίμου στους ελληνικούς πληθυσμούς, είναι:

Αράπηδες, Αραπκοί, Αργκουτσιάρια, Αλήδες, Γκαμήλα με τον Ντιβιτζή, Καμήλα, Κουδουνάδες, Καραβασλάδες, Καλινδράδες, Καλκάντζαροι, Καρναβάλια, Λαγκατζάρια, Λιουγκατζιάρια, Λογκατσάρια, Μπαμπούγεροι, Μπαμπαϊούρδις, Μωμόγεροι, Μπουσιαραίοι, Μπαμποέρηδες, Μπάμπιντεν, Μπαμπαλιούρδες, Μπουμποσάρια, Ντυλιάροι, Ποτουρλίδες, Ραγκουτσάρια, Ρουγκάτσια, Ρογκατζάρια, Ρουγκανάδες, Ρογκατσάδες, Ρούγκοι, Σουρβάροι, Σουρβατζήδες, Τζαμάλες, Φουστανελάδες και Νύφες (Εσκιάροι και Τζβοκάροι), κλπ.

Το έθιμο το ‘Λιγουτσιάρηδων’ στη Βέροια έχει ως εξής: Τα μικρά παιδιά μέχρι την ηλικία των 12 περίπου ντυμένοι ‘λιγουτσιάρηδες' πριν ξημερώσει, την πρώτου του χρόνου, έλεγαν τα κάλαντα στα σπίτια των συγγενών και φίλων τους. Θα εξηγήσουμε παρακάτω την φορεσιά των ‘Λιγουτσιάρηδων’. 

Τα κάλαντα, που έλεγαν, ήτανε στα ελληνικά (για μια ακόμα φορά αποδεικνύεται ότι οι Βλάχοι ήταν δίγλωσσοι, ιδιαίτερα στα τραγούδια και τα έθιμα) :

‘Λιγουτσιάρης έρχιτι, Γινάρης ξημερώνει Φραγκίτσα δω, Φραγκίτσα κει, Φραγκίτσα πάει στη βρύση, με το γκιουρντάνι (η γκιουζντάνι) στου λιμό, με το σπαθί στη μέση, σα φέτο παλικάρια μου, σα φέτο και του χρόνου’

Αυτό γίνονταν μέχρι και την 10ετία του 60’. Εγώ, ως μικρό, παιδί ντύθηκα ‘Λιγουτσιάρης’ στην γνήσια ροή του εθίμου και όχι με αναβίωση.

Μετά την εκκλησία και το μεσημεριανό φαγοπότι την Πρωτοχρονιάς, το απόγευμα έβγαιναν οι μεγαλύτεροι (14-25 χρονών) ντυμένοι ‘Λυγουτσιάρηδες’. Στα πόδια τους φορούσανε ‘χολέβια’(τσουάριτς) συνήθως μαύρα και στενά, μια άσπρη πουκαμίσα όπ Σας στέλνω 2 άρθρα μου για τα Χριστούεννα και την πρωτοχρονιά των βλάχων της βέροιαςως ακριβώς ήταν η παραδοσιακή βλάχικη φορεσιά.. Φορούσαν γουρουνοτσάρουχα ή απλά παπούτσια. Στο σώμα τους φορούσαν μια φανέλλα με κεντημένα τα μανίκια σε όλο το χέρι. Από πάνω φορούσαν την πουκαμίσα (κăμά6ια) και μετά φορούσαν μια κάπα κομμένη έτσι ώστε να φαίνεται η πουκαμίσα και στα πόδια και στα χέρια. Κατόπιν φορτώνονταν με πολλές σειρές μεγάλα κουδούνια και στο πρόσωπό τους είχαν αυτοσχέδιες μάσκες ,έτσι ώστε να φαίνονται αγριωποί (με άσπρες συνήθως τρίχες και ουρές από μαλλί γίδας). Επίσης, στα χέρια τους είχαν ξύλινα σπαθιά.

Περιδιάβαιναν τα σοκάκια της Βέροιας και πήγαιναν στα σπίτια λέγοντας τα κάλαντα, χορεύοντας στους δρόμους και προκαλώντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια. Εάν συναντιούνταν δύο παρέες, γίνονταν μια υποτυπώδη μάχη και η υποτιθέμενη νικηθείσα παρέα, αναγκάζονταν να περάσει κάτω από τα σπαθιά των νικητών (στρατιωτική συνήθεια υποταγής). 

Ωστόσο, πριν να έρθουν οι Βλάχοι στο Βέρμιο (από τα βλαχοχώρια της Πίνδου) και πριν την καταστροφή του Βερμίου από τους Τουρκαλβανούς, το έθιμο υπήρχε στα ντόπια ορεινά χωριά, που ήτανε πολυπληθή και οι μάχες ανάμεσα στους Λιγουτσιάρηδες ήτανε αληθινοί και σφοδροί με θύματα.. Στην Καστανιά και στο Σέλι υπάρχουν ακόμα τοπωνύμια με την ονομασία ‘Σ’κομένοι’ (στους σκοτωμένους), σε ανάμνηση των αιματηρών αναμεταξύ των χωριών συγκρούσεων των Λιγουτσιάρηδων. Επειδή δεν έχουμε αρκετό χώρο σε μελλοντικό μας σημείωμα θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την ετυμολογία της λέξης «Λυγουτσιάρης».

Πηγή, 91χρονος Τσιαμήτρος Η. Κώστας (Ψωμάς) και η προσωπική μας εμπειρία.

Τσιαμήτρος Γιάννης,

εκπ/κός & χοροδιδάσκαλος

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα ΛΑΟΣ στις 31-12-2010)