Μεγάλα Λιβάδια Πάικου - Bλάχικα τραγούδια και ποιήματα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Πρόλογος: Νικόλαος Ι. Μέρτζος

Ένα κερί αρκεί

Δεν χρειάζεται συστάσεις ένα βιβλίο σαν αυτό εδώ που μέσα σε λίγους μήνες εξαντλείται και ακόμη ζητείται τόσο ώστε πάνω στον χρόνο επανεκδίδεται. 

΄Ετσι κι αλλιώς κάθε βιβλίο ταξιδεύει στον Χρόνο από μόνο του. Δεν ξέρεις ποιός και πότε θα το συναντήσει, ποιός  θα ανοίξει τα σεντούκια του, πώς θα ιδεί και θα ζυγιάσει όσα το χάρτινο καραβάκι μεταφέρει: πληροφορίες και παραδόσεις, σκέψεις και ιδέες, ευαισθησίες και εικόνες. Ούτε μπορείς να μαντέψεις πόσο θα κρατήσει και τι θα φέρει εκείνη η συνάντηση.

Οι άνθρωποι γνωρίζουν τα γινόμενα, τα μέλλοντα γνωρίζουν οι θεοί, λέει ο Αλεξανδρινός ποιητής.

Η Κούλα Λέντζιου είναι δασκάλα κι έμαθε καλά πως ούτε τα γινόμενα γνωρίζουν οι άνθρωποι άμα αυτά ξεμακρύνουν  απ’το μουράγιο της δικής τους  ζωής. Στον αέναο κύκλο των καιρών οι μνήμες χάνονται, οι άνθρωποι περνούν, ο Κόσμος αλλάζει. Όλα τα καταπίνει η λησμονιά -ακόμη και τη δική μας πια λαλιά. Γι’αυτό έγραψε τούτο το βιβλίο: για να πλέει μαζί του στον Χρόνο ένας αρειμάνιος Κόσμος χαμένος πια οριστικά. Για να ακούγεται η λαλιά της και να τραγουδάει ακόμη πάνω στα ψηλά βουνά της η γενιά της, η Λατινόφωνη Ρωμιοσύνη μας.

Ο όρος Βλάχοι αποτελεί ετεροπροσδιορισμό. ΄Ετσι ορίζονται από τρίτους όσοι αυτόχθονες ΄Ελληνες, προ πάντων ορεσίβιοι, λατινοφώνησαν στην προφορική αποκλειστικά λαλιά … 

Ωστόσο, η παράδοση μένει ζωντανή και είναι πράγματι εκπληκτικό με πόση ευλάβεια μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και με πόση υπερηφάνεια την μεταλαμβάνουν, κυριολεκτικά, οι νέοι και οι νέες των καιρών μας που στην συντριπτική πλειοψηφία τους δεν μιλούν τα βλάχικα. 

Σ’αυτά τα παιδιά η Δασκάλα παραδίδει τα τραγούδια των πάππων τους και των προπάππων τους που κι εκείνοι είχαν παραλάβει από τους δικούς τους προπάτορες. 

Γι’αυτό η Κούλα Λέντζιου, σαν καλή Δασκάλα, μεταφράζει στα παιδιά τα βλάχικα τραγούδια. Για τα παιδιά μα και για τους επιγενόμενους ερευνητές της Ρωμιοσύνης μας. ΄Ετσι θα ταξιδεύουν στον Χρόνο τα τραγούδια τούτα πέρα από τους ασφοδελούς λειμώνες, μακρυά απ’το νερό της λησμονιάς. Αρκούν.

Ένα κερί αρκεί. Το φως του το αμυδρό/ αρμόζει πιο καλά, θάναι πιο συμπαθές/ για νάρθουν της Αγάπης, για νάρθουν οι Σκιές, λέει ο ποιητής Κ.Π.Καβάφης.

Για να ανάψει τούτο το Κερί και για να μη σβήσει ποτέ, η Λέντζιου μάζεψε ένα-ένα τα τραγούδια, σαν λουλούδια, από τα Μεγάλα Λιβάδια. Είναι το αγαπημένο της χωριό ψηλά στο κατάφυτο Πάϊκο. Ωστόσο, είναι τραγούδια που, σε ώρες χαράς και σε ώρες νοσταλγίας, αναβλύζουν στα χείλη των πιο πολλών, σχεδόν όλων, των Βλάχων. Και, τι περίεργο! Μια τέτοια αγέρωχη ράτσα πολεμιστών, όλο τραγούδια της Αγάπης. 

Ζώντας μέσα στη Φύση σε τόπους μοναδικούς εκπάγλου φυσικού κάλλους και βιώνοντας κατάκαρδα μέρα τη μέρα και νύχτα τη νύχτα την έρπουσα εναλλαγή των Εποχών, επαγρυπνώντας κάτω από τον έναστρο ουρανό, οι Βλάχοι είμαστε ποιητές. Μα δεν το μολογάμε. Μας μαρτυράνε, όμως, τα τραγούδια μας. Γι’αυτό τα τραγουδάμε στη λαλιά μας -μη μάθουν οι άλλοι το μυστικό μας και μας περιγελάνε -κοτζαμάν άντρες με μουστάκια άγρια και με αυστηρή ματιά, γοργή.

Δασκάλα, σε ευχαριστούμε. 

Η αγάπη σου μας άνοιξε την Ωραία Πύλη. Κοινωνούμε. 

                                                                Νικόλαος Ι.Μέρτζος

                                           Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κόσμος  χωρίς  παράδοση  είναι  ένας  κόσμος  άδειος.

Το παρόν βιβλίο (190 σελ.β΄έκδοση βελτιωμένη) αναδεικνύει την παράδοση του τόπου μας μέσω του τραγουδιού και της ποίησης. Στόχος του είναι η καταγραφή και παρουσίαση τραγουδιών και ποιημάτων που κινδυνεύουν να χαθούν στο πέρασμα του χρόνου. Πολλά είναι ζωντανές μαρτυρίες ανθρώπων του χωριού που τα γνώριζαν και είχαν την καλή διάθεση να προσφερθούν και να ανασκαλέψουν πολλά από τη μνήμη τους. Αυτές οι ζωντανές μαρτυρίες είναι που έχουν απομείνει και πρέπει να αξιοποιηθούν προς όφελος του χωριού μας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Σύντομο ιστορικό για Μ.Λιβάδια, Γράμμουστα και Μοσχόπολη

(συνοδευόμενα  από τα ποιήματα της καταστροφής τους στις σελ. 34, 52 και 68)

ΜΕΓΑΛΑ ΛΙΒΑΔΙΑ (τόπος καταγωγής μας)

Το πανώριο αυτό χωριό στα μάτια στις ψυχές και στις καρδιές των Μεγαλολιβαδιωτών που γεννήθηκαν εκεί, μα κι αυτών που η γενιά τους δεν ευτύχησε να γεννηθεί στον τόπο αυτό, που μόνο ζωή μπορεί να δίνει, βρίσκεται στα 1260μ ψηλά στο Πάικο. 

Δεν είναι τυχαίο που οι Μεγαλολιβαδιώτες διάλεξαν τον τόπο αυτό. Ξεκίνησαν, κυνηγημένοι από τον Αλή-Πασά, από ένα άλλο χωριό, που θα ζήλευαν σίγουρα οι Ευρωπαίοι να  το είχαν στην κατοχή τους, τη Γράμμουστα της Πίνδου….

Κοινωνική οργάνωση

Το παζάρι στα Μ. Λιβάδια ήταν κάτι το ξεχωριστό στην περιοχή εκείνη. Ήταν πολύ μεγάλο παζάρι. Γινόταν δύο φορές την εβδομάδα, Τετάρτη και Σάββατο. Αντάλλασσαν προϊόντα…

Τυροκομεία

Η πλειοψηφία, όμως, των Μεγαλολιβαδιωτών ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την επεξεργασία του γάλακτος. Υπήρχαν γύρω στις 200.000 κεφάλια αιγοπρόβατα μέχρι τον Α΄Παγκ. Πόλεμο. Το μεγαλύτερο τυροκομείο που υπήρχε στα Μ. Λιβάδια ήταν του Λέντζιου από το 1902 .

Από το 1928-1935 δημιουργήθηκαν άλλα δύο τυροκομεία. 

Το ένα ήταν του Κωτούλα, Βλάχου από τη Θεσσαλία, που έπαιρνε το γάλα των Σαρακατσαναίων. Αυτοί έμεναν πέρα από τα όρια των Μ.Λιβαδίων, πέρα από το Σέχοβο, και δεν έρχονταν καθόλου στο χωριό. Το γάλα ο Κωτούλας το έκανε μπασκί (πρώτη επεξεργασία του γάλακτος για κασέρι) στα μαντριά των Σαρακατσαναίων και το έφερνε ζυμωμένο σε ζαντίλες στο τυροκομείο του στα Μ.Λιβάδια για να το κάνει κασέρι. 

Το άλλο τυροκομείο ανήκε στον Ιακώβ Κοέν, Εβραίου από τη Θεσσαλονίκη, που έπαιρνε γάλα από λιγοστές οικογένειες Μεγαλολιβαδιωτών. Οι επιχειρήσεις τους δεν μπόρεσαν να κρατηθούν και έφυγαν. 

Έτσι μετά το 1936 έμεινε και πάλι μόνο το τυροκομείο του  Λέντζιου. Στο τυροκομείο του στα Μ. Λιβάδια ο Λέντζιος  τυροκομούσε πάνω από 3.000 οκάδες την ημέρα γάλα που το αγόραζε από 45 περίπου κτηνοτρόφους στα Λιβάδια και το έκανε όλο κασέρι, το οποίο διοχέτευε στην αγορά της Θεσ/νίκης. Το μέτρο ήταν η καρδάρα (κυλινδρικό δοχείο όπου άρμεγαν τα πρόβατα) χωρητικότητας 12 οκάδων. Παράλληλα είχε το χειμερινό τυροκομείο στο μεγάλο αγρόκτημα "Καμάρα" στο Δρυμό Θεσσαλονίκης.  Τυροκομούσε 1000 οκάδες και πάνω την ημέρα. Γάλα που έπαιρνε από το τσελιγκάτο του και κτηνοτρόφους του Δρυμού, και της Ν.Σάντας.

Το 1941, για ένα χρόνο, λειτούργησε ο Λιμώνας το τυροκομείο του Λέντζιου (ο οποίος μετά το 1940 δεν ξαναλειτούργησε το τυροκομείο του και το οποίο τυροκομείο καταστράφηκε μαζί με όλο το χωριό το 1944), σε συνεργασία με κάποια Βάσω από το Ασβεστοχώρι, που γνώριζε από τυροκομείο. Ο Λιμώνας ήταν κυρίως εισαγωγέας υφασμάτων έχοντας το κατάστημά του στην κεντρική αγορά της Θεσσαλονίκης. Οι καλύτερες πελάτισσές του ήταν οι Μεγαλολιβαδιώτισσες μέχρι πριν το 1970.

2. Τραγούδια – Ποιήματα 

Νι  αβεάμ  ουν  ντόρου… (σελ. 34)

Νι  αβεάμ  ουν  ντόρου  ντιτ  χουάρρ,

ντιτ  μούντσιλι  ατσέλι  ντιτ  φάγκου,

σ’  μι  βιντεάμ  νίκα  ν’ουάρρ,

πίτ  παντούρι  κα  νίκου  σ’ αλάγκου.

Ν’  τζούα  ουάρα  σ’  βίνε,

ντι  μι  βιτζούι  ακλό,

ντι  σ’  πλιντζιιά  σόια  κου  μίνε,

λακριμάμ  σι  ιό  ντι  καημό.

Χουάρα  τζιουμιτάτι ,

πούστα  νι  σ’  ασπιρεά,

κάσιλι τούτι σουρπάτι

νικουκίρλι αλόρου σι καφτά

άπα αράτσι ντι ίσβουρου 

λε, λε, Καλίβι κου ντόρου .

(μετάφραση)

Είχα  έναν  πόνο…

Είχα  έναν  πόνο  από  χωριό,

από τα   βουνά εκείνα  με  τις  οξιές,

να  εμφανιζόμουν  μια  φορά  ακόμη,

στα  δάση  σαν  μικρός  να  τρέχω.

Μια  μέρα  η  ώρα  ήρθε  

που  εμφανίστηκα  εκεί,

που  έκλαιγε  το  σόι  με  μένα,

δάκρυζα  κι  εγώ  από  καημό.

Το  χωριό  το  μισό,

έρημο  μου  φαινόταν,

τα σπίτια όλα γκρεμισμένα 

τους νοικοκυραίους τους ζητούσαν 

νερό κρύο από την πηγή 

λε,λε ,  Καλύβια (Μ.Λιβάδια) με πόνο.

Σιάνα σι αρντεάρεα α Γράμμουστλιι ( Χατζηστέργιου) (σελ. 52)

-«Αχ, ναμούτζεα μίνε νι κέρι! 

Τσι λι βόι κουπίι σσι αβέρι ;

Τσι νι βόι μπάνα ντι αουά σι νίνττι;»

Τούτου ασσί σσι τζιτσεά του μίνττι .

Χατζη-Στέργιου τσέλνικ μάρι, 

κούμ του Γράμμουσστι άλτου  νου άρι. 

Τσι άρι κάσα κα παλάτι 

σι τούρμι (κουπίι) ντι όι  νιμισουράτι. 

Μα λα Χατζη Στέργιου ν’ πουάρτα 

Σιάνα νίσσι ου άφλι μουάρτα 

κου άρμιλι νίκα τρου μ΄να , 

Κούμ σ’ μπατού μαράτα Αρμίνα ;

σι άρσι Γράμμουστα μουσσιάτα, 

σ’ ντούσι Γράμμουστα αλαβντάτα…

(μετάφραση)

Σιάνα και η πυρπόληση της Γράμμουστας (Χατζηστέργιος)

«Αχ,  υπόληψή μου   χάνεσαι!

Τι τα θέλω τα κοπάδια και τα πλούτη;

Τι τη θέλω τη ζωή από δω και μπρος;» 

όλο έτσι έλεγε στο μυαλό του. 

Ο Χατζη-Στέργιος, τσέλιγκας μεγάλος, 

που στη Γράμμουστα δεν υπάρχει άλλος. 

Που έχει σπίτι σαν παλάτι

και κοπάδια με πρόβατα αμέτρητα. 

Μα στου Χατζη-Στέργιου την πόρτα, 

τη Σιάνα  τη βρήκαν νεκρή, 

με τα άρματα στο χέρι .

Πώς χτυπήθηκε (αυτοκτόνησε) η κακομοίρα η Βλάχα; 

Και κάηκε η Γράμμουστα η όμορφη , 

Πήγε η Γράμμουστα η ξακουστή …

 ΜΟΣΧΟΠΟΛΕΑ (σελ.68)               ΜΟΣΧΟΠΟΛΙΣ

                                                           (μετάφραση)

Πίστι σιιάπτι ουάχτι ανάλτι         Πάνω σε επτά λόφους ψηλούς 

σι πίστι σιιάσι βέλιουρι άλτι,        και πάνω σε έξι κοιλάδες άλλες

κου α λέι νίλι ντι παλάτι              με ,αχ!..τα χίλια της παλάτια

μάσσι του μάρμαρου νλκιγκάτι .  μόνο στο μάρμαρο πηγμένα. 

                                              

Σι τρι ούνα στιμίνα ντρεάγκ,        Και σε μια βδομάδα ολόκληρη 

σ’ ντούσιρρ αβέρλι τούτι                 πήγαν τα πλούτη όλα 

σι κου παλάτιλι μουσσιάτι!          και με τα παλάτια τα όμορφα.

Άζζ Μοσχοπόλεα  τσ’  αμππάρι   Σήμερα η Μοσχόπολη μοιάζει

κα β΄ρνου μιρμίνττι μάρι;              σαν κάποιο κοιμητήριο μεγάλο

                                              

Κ΄ντου τρέτς ντι ου μουτρέστσι,   Όταν περνάς και την κοιτάς 

σι  φ΄ρρ σ’ βρέι,                             και χωρίς να το θέλεις,

τσί γίνι σ’ γκρέσστς:                      σου έρχεται να φωνάξεις:

« Ντοάμνε , τσι λιέτς άου φάπτ ,   « Θεέ, τι κρίματα έχουν κάνει

ντι Αρμίνλι                                      και οι Βλάχοι

           αχ΄τι  άου τράπτ;»                    τόσα έχουν τραβήξει (υποφέρει);»  

Τότνα  βρεάμ (σελ. 86)

Βρούι  ούνν  ουάρρ,  βρούι  ντάου  ουόρι

βρούι    αχ΄τι    σαρμπατόρι

Σι  τότνα  βρεάμ  τας  ζίνου  λα  βόι

του  τουρνάτα  ντι  λα  όι. …

(μετάφραση)

Όλο  ήθελα 

Θέλησα  μια  φορά,  θέλησα  δυο  φορές,

θέλησα  τόσες  γιορτές. 

Κι  όλο  ήθελα  να  ρθω  σε  σας

στο  γυρισμό  από  τα  πρόβατα. …

Τι   αστιπτάμ (σελ.96) 

Τι  αστιπτάμ  ασεάρα  ζίνι,

λα  αουμπράτα  ατσεά  ντιτ  κίνου.

Τι  αστιπτάμ  σι  νου  βινίς,

βρούτα  αμεά,  κουμ  μι  αγκρισίς!!! …

(μετάφραση) 

Σε  περίμενα 

Σε  περίμενα  χθες  να  ρθεις,

στη  σκιά,  εκείνη  του  ελάτου.

Σε   περίμενα,  μα  δεν  ήρθες,

αγαπημένη  μου,  πώς  με  ξέχασες!!! …

Στυργιάνα (σελ.106)

Λιβέντ  ιάστι  μουσσιάτα  Αρμίνα,

Στυργιάνα  ατσεά  κου  μάρι  ντόρου,

ντι  τούτς  ι’  βρούττ,  ζιλιψίττ,

κ’  σι  φού  μπούνν  σι  τινισίττ.

Τρούπλου  λου  άρι  ανέλτου  σι  σβέλτου,

μα  κ΄ντου  ίμνν,  τούτου  μα  ιά, …

(μετάφραση)

Στυργιάνα

Λεβέντισσα  είναι  η  όμορφη  Βλάχα,

η  Στυργιάνα  εκείνη  με  μεγάλο  πόνο,

απ’  όλους  είναι  αγαπητή,  ζηλεμένη,

γιατί  στάθηκε  καλή  και  τιμημένη.

Το  κορμί  το  έχει,  ψηλό  και  σβέλτο (ευλύγιστο),

μα  όταν  περπατάει,  μα  πάντα,  αυτή,… 

Πίχα (σελ. 110)

Ν’ Τζιόι ν’ του  νττουνικάτου   

Πίχα  λι  τικνί  τι  μπαρμπάτου (2).

Λό  βάσιλι  σ’ ντούκκ  ν’τρι  άππ

πι  σ’τι  ουμπόρλου,  αλ  Κόλα  αλ  Λιάρτση …

Πίχα  φάτσα  ντι καρβεάλι, 

λα Μπούκα  βας φάτς φουμεάλι. (2)

Πίχα  φάτσα  ντι  ικουάνα,

λα Μπούκα  βας σ’ κάτζ  λιχουάνα. 

(μετάφραση) 

Πολυξένη

Μια Πέμπτη προς το σούρουπο 

η Πολυξένη σκέφτηκε για άνδρα 

Πήρε τα σκεύη να πάει για νερό, 

προς την αυλή του Κόλα Λιάρτση  …

Πολυξένη πρόσωπο καρβελιού (ροδοκόκκινη)

στου Μπούκα  θα κάνεις οικογένεια. 

Πολυξένη πρόσωπο  εικόνας  (αγίας)

στου Μπούκα  θα πέσεις λεχώνα.  

Κούλα Λέντζιου Τρίκου 

Δασκάλα                              

ΜΕΓΑΛΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΠΑΪΚΟΥ

βλάχικα τραγούδια και ποιήματα

περιέχει και σύντομο ιστορικό για

Μ.Λιβάδια- Γράμμουστα- Μοσχόπολη

Δαρδανελλίων 32, Κάτω Τούμπα, Τ.Κ. 54454,Θεσσαλονίκη 

Τηλέφωνο: 2310-900139, κιν. 6976855033. 

e-mail: koulent@yahoo.gr 

(Διατίθεται στην τιμή των 10 ευρώ)