Οι καιροί, ο τόπος και οι άνθρωποι. Οδοιπορικό στο Λιβάδι Ολύμπου

Του Γιώργου Συνεφάκη

Προέδρου του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’

Η μνήμη δεν έχει ωράρια. Σιγά - σιγά θα ξαναβρεί το λέγειν της

Η Κική Δημουλά, η μεγάλη μας ποιήτρια και Ακαδημαϊκός, μας λέει ότι η μνήμη είναι κύριο όνομα των θλίψεων, ενικού αριθμού, μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη.

Οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Α-λήθεια είναι η μη λήθη, δηλαδή η μνήμη μας. Ζούμε σε περίεργες εποχές, όπου η μνήμη τείνει να θεωρηθεί ως κοινωνικό και πολιτικό μειονέκτημα, ενώ η αμνησία χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα για διεργασίες επιβολής και εδραίωσης μιάς νέας τάξης πραγμάτων. Ζούμε μέρες όπου μας θέλουν αμνήμονες, θέλουν στο μυαλό μας να αποτυπώνεται μόνο το εφήμερο, το εύπεπτο, το άκριτο, το εμπορεύσιμο, το αναλώσιμο. Πολλές φορές διαπιστώνουμε πως έχουμε γίνει ακτήμονες της μνήμης μας, άφωνοι θεατές με φτιασιδωμένα τα όνειρά μας, Οιδίποδες ενός αρχαίου κλέους, κόλακες και μύστες μιας αρχαίας φήμης της πατρίδας μας. Ζούμε σε μια εποχή όπου δυστυχώς διαταράχθηκε η ταυτότητά μας. Αποτινάξαμε τη νοικοκυρεμένη ζωή, παραχαράξαμε τα σύμβολα, χειροκροτήσαμε και επευφημήσαμε την τηλεοπτική δημοκρατία και αναπόφευκτα απωλέσαμε κάτι πολύτιμο: τη γοητεία και τελικά την ευτυχία του λιτού και απέριττου.

Οι μνήμες μας πλέον είναι μια μορφή αντίστασης κατά του ευτελούς, του υπερφίαλου. Ουσιαστικά είναι μορφή αντίστασης κατά του ανήθικου. Οι μνήμες μας επομένως είναι τα αντισώματά μας στην ασθένεια της μεταπρατικής λογικής των πραγμάτων, είναι τα τιμαλφή της ιστορίας μας, είναι η γνώση μας, είναι τελικά οι αλήθειες μας.

Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’, με τα 102 χρόνια ζωής (έτος ιδρύσεως το 1908) και τους χιλιάδες ανθρώπους που πέρασαν από τις γραμμές του, έχει αποκτήσει πλέον μία συλλογική μνήμη, που έχουμε όλοι μας την υποχρέωση και να την διαφυλάξουμε και να την μεταδώσουμε στους νεότερους.

Εξέχουσα μορφή και προσωπικότητα του Συλλόγου μας, ο Κώστας Προκόβας, μας το θυμίζει αυτό με την στεντόρεια και αρμονική φωνή της σεμνότητάς του και με την αστείρευτη πέννα του, καταθέτοντας τις δικές του μνήμες ως σπονδή στο βωμό της κοινωνικής μας συνείδησης, διεγείροντάς την και κρατώντας την άγρυπνη με απαράμιλλο τρόπο. Με το νέο του βιβλίο ‘Οι καιροί, ο τόπος και οι άνθρωποι. Οδοιπορικό στο Λιβάδι Ολύμπου - Ιστορία, Παιδεία, Παράδοση, Λαϊκός Πολιτισμός, Πρόσωπα και μνήμες’, ο Κώστας Προκόβας καθίσταται κοινωνός της ράθυμης πολλές φορές αυτογνωσίας μας, ταράζει τα νερά της κοινωνικής μας ραστώνης και ευαισθησίας και απομακρύνει τρυφερά τα στρώματα της όποιας σκουριάς έχει επικαθήσει επάνω στις μνήμες των παιδικών μας χρόνων.

Ο Κώστας Προκόβας, το παιδί της Μνημοσύνης, προσπάθησε ‘να αφουγκραστεί τον παλμό της γενέθλιας γης: τη ζωή των ανθρώπων, τις ιστορίες τους, τη γλώσσα, τους μύθους, τις παραδόσεις, τα πνευματικά δημιουργήματα της λαϊκής ψυχής, την πολιτιστική ζωή, το μορφωτικό και παιδαγωγικό κλίμα μιας μεγάλης κοινότητας. Και ήταν οι καιροί τότε φορτωμένοι με χαλασμούς, ανθρωποθυσίες, αγωνίες και έγνοιες πολλές’, όπως λέει στον πρόλογό του. Επιστρέφει με το γλαφυρό του αυτό πόνημα για μια ακόμη φορά -μετά τα ‘Παιδιά της Μνημοσύνης’ και το ‘Λεξικό της Κουτσοβλάχικής του Λιβαδίου Ολύμπου’- τα τροφεία στον τόπο του, το Λιβάδι του Ολύμπου, έναν μικρόκοσμο 3.000 μονίμων κατοίκων, σκαρφαλωμένο εδώ και τουλάχιστον 9 αιώνες στα 1.200 μέτρα της οροσειράς του Ολύμπου, που θωρεί από ψηλά την αρχαία Τριπολίτιδα όπου εκτεινόταν η Περραιβική Δωδώνη και ο οποίος ευωδιάζει ιστορία.

Σε κάθε μικρό και απομονωμένο μέρος της περιφέρειας της Ελλάδας, οι κάτοικοι διατηρούσαν εν πολλοίς μια ταυτότητα, δηλαδή κάτι που αφορά τη συμπεριφορά, τα ήθη και τα έθιμα, ένα ιστορικό απαύγασμα ψυχής. Εδώ και κάποια χρόνια, έχει αρχίσει μία αντίστροφη μέτρηση. Καταγράφονται, αναπόφευκτα ίσως, συμπεριφορές που τείνουν να δημιουργήσουν μονοσήμαντες μικρογραφίες των ατόμων των πόλεων. Το Λιβάδι και οι ντόπιοι που μένουν εκεί, ανθίστανται όσο είναι εφικτό και ευτυχώς η μετάλλαξη αυτή δεν έχει πάρει ραγδαίες διαστάσεις. Ως ανάχωμα σ’ αυτές τις τάσεις ομογενοποιημένης και της φασόν τυποποιημένης κοινωνικής εμφάνισης, λειτουργούν οι μνήμες του τόπου, ως αξίες διαχρονικές και όχι ως μιμητικές αναπαραστάσεις και κακόγουστες νεκραναστάσεις φολκλορικής εμπνεύσεως. Και εδώ έγκειται η μεγάλη και ανεκτίμητη πολιτιστική και πολιτισμική προσφορά των βιβλίων του Κώστα Προκόβα. Συμβάλλουν τα μέγιστα, ως τέτοιας μορφής αναχώματα, σε όσους κατανοούν τους κινδύνους και ενδιαφέρονται να αντισταθούν στη λαίλαπα της λεγόμενης εξέλιξης. Δημιουργούν πλεονάσματα συλλογικότητας σε μία εποχή όπου παλεύουμε πλέον δίχως πυξίδες, ναυαγοί πάνω σε πολιτιστικές ξέρες και ως συλλέκτες επετείων, έχοντας όλοι μας αποστασιοποιηθεί από τα κοινά εξ αιτίας του χύδην καταναλωτικού ευδαιμονισμού και αναζητώντας εναγωνίως νέους ορισμούς της χαράς και της αναψυχής.

Ο Κώστας Προκόβας, ο γλαφυρός αυτός μάστορας του πνεύματος, στο βιβλίο του αυτό παραθέτει ακτινογραφικά τα πορίσματα και τα στοιχεία της έρευνάς του για το Λιβάδι και τους ανθρώπους του. Λαξεύει στο χαρτί τις μνήμες και τα όνειρά του, με τρόπο ευθύ, καθαρό και ανεξίτηλο. Δημιουργεί μία αέναη ροή πολιτιστικής ιστορίας, ένα συνεχές ιστορικό αποτύπωμα, που θα κληρονομήσουν ως παρακαταθήκη οι νεότεροι. Παράγει και διαθέτει πολύτιμη βιβλιογραφία για τους επόμενους, ενημερώνει, ευαισθητοποιεί και μαλάζει απαλά τις ψυχές μας με τρυφεράδα.

Ο Κώστας Προκόβας προσθέτει -για μία ακόμη φορά- μια πανέμορφη ψηφίδα στο απέραντο ψηφιδωτό που συνθέτει εδώ και χρόνια, χρησιμοποιώντας ως πρωτογενή υλικά την ιστορία, τη γλώσσα, την παιδεία και το λαϊκό πολιτισμό του Λιβαδίου. Ο Κώστας Προκόβας με τη γραφίδα του, φύτεψε έναν ακόμη πλάτανο κάτω από τη δυτική σκιά του Μύτικα.

Ο Καβάφης στο ποίημά του ‘Η πόλις’ έγραφε μεταξύ άλλων το 1910:

Είπες· «Θα πάγω σ' άλλη γή, θα πάγω σ' άλλη θάλασσα,

Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή………….

Και καταλήγει :

Καινούργιους τόπους δεν θα βρούμε, δε θα βρούμε άλλες θάλασσες.

Η πόλις θα μας ακολουθεί.

Στους δρόμους θα γυρνάμε τους ίδιους.

Ο Κώστας Προκόβας, έναν αιώνα μετά, πιστοποιεί επακριβώς τη διαχρονική αξία των καβαφικών στίχων. Η πόλη του τον ακολουθεί κι αυτός την φωτογραφίζει με ασπρόμαυρες λέξεις, την τομογραφεί με ποιητικό λόγο και μας παραδίδει μια γραπτή φωτεινή εικόνα, για να θυμηθούμε, να μάθουμε και να γνωρίζουμε πλέον, την ιστορία ενός τόπου, την ιστορία μιάς ζωής, μια ιστορία εκτός επισήμων καναλιών και εκτός των λεγομένων ‘διαδραστικών μορφωτικών οσμώσεων και συνεργειών’. Μας παραδίδει μια ψηφίδα μιας άλλης Ελλάδας, μιάς Ελλάδας πονεμένης αλλά τρυφερής, μιας πατρίδας που η έννοιά της όλο και ξεθωριάζει στη σημερινή εποχή. Και σε μια εποχή άκρατης λεξιπενίας, όπου ακούμε διαρκώς ψαλμούς αφωνίας ή παιάνες ξύλινης γλώσσας, σε μια εποχή όπου η γλώσσα θρυμματίζεται από μοδάτες, κολοβές και ξενόφερτες λέξεις και εκφράσεις πολιτικών, τηλεπαρουσιαστών και τεχνοκρατών, έρχεται ο Κώστας Προκόβας με τον κοφτό και δωρικό του λόγο να μας επαναφέρει στην τάξη της σωστής γραφής και της υψηλού αισθητικού επιπέδου εκφοράς του λόγου.

Ίσως η ανάγνωση και η μελέτη των βιβλίων του Προκόβα, να εντάσσεται στην πραγματική έννοια της διά βίου μάθησης και όχι οι επικοινωνιακές τηλεοπτικές και όχι μόνον φραστικές πιρουέττες του συρμού που μας κατακλύζουν πανταχόθεν, κάνοντας τον βίο μας διά βίου αβίωτο.

Αυτονόητη επομένως, ως ελάχιστη ανταπόκριση και ανταπόδοση στην πνευματική προσφορά του Κώστα Προκόβα, η υποχρέωσή του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου μας, όχι μόνο να αποδεχθεί, ευγνωμονώντας, τη ευγενή δωρεά των δικαιωμάτων του όμορφου αυτού πονήματος, όπως και του άλλου, αλλά να προστρέξει στην έκδοσή του, μία έκδοση που ελπίζουμε να κοσμήσει τις βιβλιοθήκες όλων μας, των μελών και των φίλων του Συλλόγου μας, όπως και των δημοτικών, κρατικών και ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών.

Εμείς οι 7 άνθρωποι του Δ.Σ. που την περίοδο αυτή χειριζόμαστε τις τύχες του Συλλόγου μας, με αυτά τα φτωχά και πεζά λόγια και εκφράζοντας όλα τα μέλη και τους φίλους μας, ευχαριστούμε από καρδιάς τον συγγραφέα Κώστα Προκόβα, π. Διευθυντή του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη του Α.Π.Θ., τον Δάσκαλο με το Δ κεφαλαίο Κώστα Προκόβα, τον Πατριώτη με το Π κεφαλαίο Κώστα Προκόβα, για την ανεκτίμητη προσφορά του σε όλους εμάς, στο Λιβάδι μας και στην πατρίδα μας.