Αφιέρωμα στις εφετινές Εορτές της Εξόδου του Μεσολογγίου

Του Δημήτρη Στεργίου 


Στους ηρωικούς αγώνες του για την ελευθερία συμμετείχαν αποδεδειγμένως εκατοντάδες Ελληνόβλαχοι οπλαρχηγοί και ήρωες από την περιοχή και από όλη την Ελλάδα, με κορύφωση εκείνων των Ελληνόβλαχων της Ακαρνανίας και των «Παιδιών της Σαμαρίνας» πριν ακριβώς από 196 χρόνια. Πλούσιο φωτογραφικό υλικό και ένα συγκινητικό έγγραφο στις 16 Απριλίου 1826 για την πτώση του Μεσολογγίου. 

Εφέτος, στις 25 Δεκεμβρίου 2012, συμπληρώνονται 190 χρόνια από την Πρώτη Πολιορκία του Μεσολογγίου. Εφέτος, στις 7 Απριλίου και, ιστορικά, στις 10 Απριλίου, του Σαββάτου των Βαϊων, συμπληρώνονται 196 χρόνια από την ηρωική Έξοδο των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Μεσολογγίου. 

Για την πρώτη πολιορκία είναι γνωστά. Μετά την καταστροφική μάχη του Πέτα για τους Έλληνες επαναστάτες στις 4 Ιουλίου 1822, ο τουρκικός στρατός κατευθυνόταν από την Ήπειρο προς το Μεσολόγγι, με επικεφαλής τον Κιουταχή, χωρίς να συναντήσει αξιόλογη αντίσταση. Στις 10 Οκτωβρίου ο Ομέρ Βρυώνης, συναντήθηκε με τις δυνάμεις του Κιουταχή και στις 25 Οκτωβρίου δύναμη επτά χιλιάδων ανδρών έφτασε έξω από το Μεσολόγγι, όπου βρισκόταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Κίτσος Τζαβέλλας αποφασισμένοι να κρατήσουν την πόλη με οποιαδήποτε θυσία. Ο Γιουσούφ πασάς με το στόλο του συμπλήρωνε τον αποκλεισμό της πόλης από τη θάλασσα. Η πόλη είχε άθλια οχύρωση και ελάχιστους υπερασπιστές. Κατά τον Σπυρίδωνα Τρικούπη ήταν 380 και κατά Gordon πάλι 380. Οχύρωση «εκ των ενόντων» είχε κάνει ο Μαυροκορδάτος στο Μεσολόγγι τον Σεπτέμβριο του 1821. 

Ήδη, ο βαρύς χειμώνας ταλαιπωρούσε το τουρκικό στρατόπεδο, τα τρόφιμα και πολεμοφόδιά του άρχισαν να ελαττώνονται και είχε δημιουργηθεί «μέγας γογγυσμός κατά των πασάδων και εψιθυρίζετο και η διάλυσίς του». Έτσι ο Ομέρ Βρυώνης αποφάσισε έφοδο λίγο πριν τα ξημερώματα της 25ης Δεκεμβρίου 1822 με την ελπίδα να βρίσκονται οι Έλληνες στις εκκλησίες και όχι στα τείχη. Αλλά η φρουρά είχε ειδοποιηθεί. Κατά τον Τρικούπη το σχέδιο της τουρκικής επίθεσης αποκάλυψε στον γραμματέα του στρατηγού Μακρή ο Γιάννης Γούναρης, κυνηγός του Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος, μη μπορώντας να τον συλλάβει, έσφαξε κατά την επιστροφή του στην Άρτα την γυναίκα και τα παιδιά του Γούναρη. Ο Μαυροκορδάτος ανακάλεσε ένα τμήμα έτοιμο να φύγει σε αποστολή και διέταξε να μην ανοίξουν οι εκκλησίες. Η έφοδος απέτυχε οικτρά. Οι Τούρκοι είχαν πεντακόσιους νεκρούς, οι Έλληνες τέσσερις και δύο τραυματίες. Στη συνέχεια άλλα τμήματα που είχαν ήδη βγει από το Μεσολόγγι επέπεσαν στον εχθρό και του προξένησαν νέες σοβαρές απώλειες, οι οπλαρχηγοί που είχαν προσκυνήσει εγκατέλειψαν τους Τούρκους, ο Καραϊσκάκης τους χτύπησε κι αυτός, κι ο όλεθρος ολοκληρώθηκε κατά τη διάβαση του πλημμυρισμένου Αχελώου. Τα υπολείμματα των δυνάμεων του Κιουταχή και του Ομέρ Βρυώνη έφθασαν σε κακή κατάσταση στις 21 Φεβρουαρίου 1823 στον Κραβασσαρά (σημερινή Αμφιλοχία) και στη συνέχεια πέρασαν με πλοία στην Πρέβεζα. 

ο Διονύσιος Σολωμός με νωπά τα γεγονότα στο νου του, αναφέρεται στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου και την καταστροφική διάβαση του Αχελώου από τους Τούρκους στο ποίημα του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», που έγραψε το Μάιο του 1823 (στροφές 88-121): 

Το σπαθί σου αντισηκώνεις, τρία πατήματα πατάς,

σαν τον πύργο μεγαλώνεις, και εις το τέταρτο χτυπάς.

196 χρόνια από την ηρωική έξοδο 

Κάθε χρόνο που πλησιάζουν οι Γιορτές της Εξόδου του Μεσολογγίου αισθάνομαι ένα δέος για την υπέρτατη αυτή θυσία των ηρώων προγόνων μας, αλλά και ενισχύονται ακόμα περισσότερο οι αναμνήσεις μου από τη διαμονή στην ιερή αυτή πόλη ως μαθητή του Γυμνασίου της Παλαμαϊκής Σχολής Μεσολογγίου για τον ακόλουθο λόγο: ήμουνα σημαιοφόρος (πρώτος στη βαθμολογία μαθητής) στις παρελάσεις ως συμμετοχή του Γυμνασίου στις Γιορτές της Εξόδου (στη φωτογραφία κατάθεση στεφάνου στον Τύμβο των Ηρώων στις Εορτές της Εξόδου το 1961) Τα χρόνια περνούσαν, αλλά πάντοτε συγκέντρωνα ιστορικό υλικό που αφορά το Μεσολόγγι για το οποίο έχω τις καλύτερες αναμνήσεις ως έφηβος. 

Δεν ξέχασα ποτέ το Μεσολόγγι. Απόδειξη ότι ως πρόεδρος του μη κερδοσκοπικού σωματείου «Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας», το οποίο ίδρυσα το 1997 για τη διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού μου, διοργάνωσα, στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων της Παλαιομάνινας, δύο αφιερώματα στο Μεσολόγγι. Το πρώτο διοργανώθηκε το 2001 (18 Αυγούστου), με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 180 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, με την πολυάνθρωπη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου, ο οποίος, μετά το Μέγαρο Μουσικής, ανέβασε στην Παλαιομάνινα το γνωστό μουσικό εκπληκτικό έργο του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονυσίου Σολωμού. Το δεύτερο αφιέρωμα διοργανώθηκε στο πλαίσιο πάλι των πολιτιστικών εκδηλώσεων του 2006 (29 Ιουλίου) με συναυλία του Λάκη Χαλκιά, όταν, σε συνεργασία με το Δήμο της Ιεράς Πόλεως του Μεσολογγίου, όμιλος αρματωμένων Μεσολογγιτών ήρθε στην Παλαιομάνινα για να συναντήσει ύστερα από 180 χρόνια τα βλαχόπουλα «Παιδιά της Σαμαρίνας» που έπεσαν κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου (είχε προσκληθεί ο πολιτιστικός σύλλογος και άλλοι εκπρόσωποι της ηρωικής Σαμαρίνας). 

Τώρα, με την ευκαιρία των Εορτών της Εξόδου του Μεσολογγίου στις 7 Απριλίου 2012, με συγκίνηση κάνω αυτό το αφιέρωμα στο ιερό Μεσολόγγι. Το φωτογραφικό υλικό που παραθέτω είναι ένα μέρος από πίνακες και άλλες φωτογραφίες, που ευγενώς μου έχει παραχωρήσει ο φίλος μου συντοπίτης, λάτρης του Μεσολογγίου, Σπύρος Σακαλής, και ένα μέρος από το αρχείο μου. Το υλικό αυτό αφορά πίνακες του Eugene Delacroix (1798 – 1863), του E. De Lansac (1828) και άλλων με τους οποίους απαθανατίζονται σκηνές από την Έξοδο του Μεσολογγίου και εικόνες πριν και μετά την έξοδο του Μεσολογγίου. 

Η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος» για την πτώση του Μεσολογγίου 

Παραθέτω από το αρχείο ένα έγγραφο – δημοσίευμα της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος» (αριθμός φύλλου 55, 24 Απριλίου 1826), το οποίο αναφέρεται στην πτώση του Μεσολογγίου:

Η Διοίκησις, μαθούσα την πτώσιν του Μεσολογγίου, εξέδωκε την ακόλουθον πρόσκλησιν εις το Ελληνικόν Έθνος: 

«Προσωρινή Διοίκησης της Ελλάδος, ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού: 

Έμ μέγα δυστύχημα κατελύπησεν όλων τα καρδίας. Το Μεσολόγγιον, το οποίον πέντε ήδη χρόνους αντεστάθη ευτυχώς κατά των βαρβάρων, έπεσε τελευταίον εις την εξουσίαν του Αιγυπτίου εχθρού, και ήδη αυτό το προπύργιον της ελληνικής ελευθερίας δεν παριστάνει, ειμή ένα σωρόν ερειπίων. Αλλά αυτά τα ερείπια και αι σκιαί εκείνων, όσοι ετάφησαν υποκάτω εις αυτά, αφού υπερησπίσθησαν μέχρι τελευταίας στιγμής το φρούριον, λαλούν εις τας καρδίας των Ελλήνων και ζητούν εκδίκησιν δια το αίμα τόσων αθώων ψυχών των ηρώων της ελευθερίας. Όσοι δε διέφυγον με τα όπλα εις τας χείρας τον όλεθρον, είναι λαμπρόν παράδειγμα ηρωικής ανδρείας και σταθερότητος. 

Έλληνες! Αντί να σας τρομάξη η φήμη αυτής της δυστυχίας, ας αυξήση τας δυνάμεις σας εμπνέουσαν εις τας καρδίας δικαίαν εκδίκησιν κατά του εχθρού σας, όσυις από την φθοράν με την οποίαμ ηγόρασε την νίκην, θέλει πληροφορηθή πόσον αίμα πρέπει να χύση, εάν επιμείνη ακόμη εις τον κατά της Ελλάδος σκοπόν του, και θέλει ιδή τελευταίον ματαιουμένας τα ελπίδας του. 

Τρέξατε, λοιπόν, εις τα όπλα όλοι χωρίς εξαίρεσιν εναντίον του κοινού εχθρού και μην υποφέρετε ουδέ επί στιγμήν να πατή το έδαφος, το οποίον ελάμπρυναν μιαν φοράν οι πρόγονοί σας, και το οποίον και υμείς εβάψατε απ΄ αρχής του αγώνος με τα πολύτιμα αίματά σας. 

Η Διοίκησις έλαβεν όλα τα μέτρα υπέρ της κοινής σωτηρίας, αλλά πρέπει να συντρέξετε και υμείς εις τους σωτηρίους σκοπούς της, υποτασσόμενοι εις τας διαταγάς της, προ πάντων δε η ένωσις και η ομόνοια ας οδηγή τους αγώνας σας, και τότε οι βάρβαροι της Ασίας και Αφρικής, θέλουν εύρη τον τάφον των εις την Ελλάδα. 

Συλλογιζόμενοι πόσον είναι πολύτιμος η ελευθερία, πόσα καλά, πόσην ευτυχίαν υπόσχεται εις τα τέκνα της Ελλάδος, τρέξατε να αγωνισθήτε ειλικρινώς υπέρ αυτής καθώς και εις την αρχήν του αγώνος ετρέξατε, και θέλετε απολαύσει την αξίαν αμοιβήν των κόπων σας. 

Η Διοίκησις ήτις θέλει διευθύνει τους αγώνας σας ωρκίσθη ή να ιδή στερεωμένην την ελευθερίαν της πατρίδος ή να ταφή υπό τα ερείπιά της. Με τοιαύτην απόφασιν, όταν παρουσιάσετε τα στήθη σας εις τον εχθρόν θέλετε νικήσει, και θέλετε στερεώσει δια πάντα την ελευθερίαν της. 

Τη 16 Απριλίου 1826, εν Ναυπλίω. Εν απουσία του Προέδρου, Ο Αντιπρόεδρος, Γκίκας Μπότασης, Ο προσωρινός Γενικός Γραμματεύς , Γ. Πραϊδης». 

Η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου και τα διδάγματά της 

Δ. Στεργίου - Κατάθεση στεφάνου στον Τύμβο
των Ηρώων στις Εορτές της Εξόδου το 1961

Το Μεγάλο Σάββατο προς Κυριακή των Βαϊων ο Ελληνισμός και το Μεσολόγγι γιορτάζει την ηρωική «Έξοδο των Πολιορκημένων» του Μεσολογγίου, ως φόρο τιμής σε όλους εκείνους που θυσιάστηκαν για την ανεξαρτησίας της χώρας μας από τον τούρκικο ζυγό. Η θυσία του Μεσολογγίου, που επί 12 ολόκληρους μήνες αντιστάθηκε ηρωικά, προώθησε το ελληνικό ζήτημα, όσο καμιά άλλη ελληνική νίκη: πλημμύρισε τους άλλους Έλληνες και τους Ευρωπαίους με αισθήματα θαυμασμού για τους άνδρες της φρουράς του και τον ηρωικό πληθυσμό του Μεσολογγίου. Πραγματικά σπάνια συναντά κανείς στις σελίδες της ιστορίας παραδείγματα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής αντοχής. Οι φλόγες του Μεσολογγίου θέρμαναν τις καρδιές των πολιτισμένων λαών και τους ξεσήκωσαν σε μια αληθινή σταυροφορία για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους. Αυτή η θυσία έκανε τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό να την εξάρει με το γνωστό του στίχο: 

"Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι". 

Η εφημερίδα μας γιορτάζει την ηρωική αυτή επέτειο με το αφιέρωμα αυτό.

Με την έκρηξη της επανάστασης, μετά την Πελοπόννησο, ολόκληρη η Στερεά Ελλάδα είχε επαναστατήσει και είχαν απελευθερωθεί πολλές περιοχές. Μάλιστα οργανώθηκε και πολιτικά με τη "Γερουσία" στο Μεσολόγγι και τον "Άρειο Πάγο" στα Σάλωνα.Ο Σουλτάνος όμως αποφάσισε να αντιδράσει οργανωμένα με δυο στρατιές. Η δεύτερη με τους Κιουταχή και Ομέρ Βρυώνη κατέληξε στο Μεσολόγγι, στις 25 Οκτωβρίου 1822, το οποίο οι Τούρκοι πολιόρκησαν. Ύστερα από λίγες μέρες, στις 31 Δεκεμβρίου, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία και να επιστρέψουν στην Ήπειρο. 

Μετά τη συμφωνία του Σουλτάνου και του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου, η εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο συνδυάστηκε με επιχειρήσεις από τους Τούρκους στη Στερεά Ελλάδα, με κύριο στόχο το Μεσολόγγι. Της νέας εκστρατείας ηγείται και πάλι ο Κιουταχής που με πανίσχυρη στρατιά 35.000 ανδρών έφτασε στο Μεσολόγγι στα μέσα Απριλίου 1825. Είναι η δεύτερη και καθοριστική πολιορκία της πόλης που κατέληξε στην ηρωική έξοδο.

Το Δεκέμβριο του 1825 άρχιζε η δεύτερη φάση της πολιορκίας όταν ο Ιμπραήμ έφτασε στο Μεσολόγγι με ισχυρή δύναμη (10.000 άνδρες), αποφασισμένος να το καταλάβει. Μετά την απόρριψη από τους πολιορκούμενους της πρότασής του για παράδοση, η πολιορκία έγινε στενότερη και από το Φεβρουάριο οι πολιορκούμενοι πιέζονταν από τις επιθέσεις των Αιγυπτίων και από την πείνα. Τα νησάκια της λιμνοθάλασσας, προπύργια του Μεσολογγίου, έπεσαν στα χέρια του εχθρού, εκτός από την Κλείσοβα, που η νίκη των Ελλήνων υπήρξε θριαμβευτική. Οι πολιορκούμενοι μάταια περίμεναν την ενίσχυσή τους από το Ναύπλιο, και η προσπάθεια του ελληνικού στόλου να λύσει την πολιορκία από τη θάλασσα αποδείχτηκε αδύνατη. Μόνη λύση μέσα σε αυτές τις συνθήκες, που διαρκώς χειροτέρευαν, απέμεινε η έξοδος.

Ο Δημήτρης Στεργίου σημαιοφόρος 

(πρώτος στη βαθμολογία μαθητής της Παλαμαικής Σχολής) 

στις παρελάσεις ως συμμετοχή του Γυμνασίου στις

Γιορτές της Εξόδου

Το μεσημέρι της 10ης Απριλίου καταρτίστηκε το σχέδιο και το δειλινό άρχισαν όλοι να μαζεύονται στις προσδιορισμένες θέσεις. Κατά τις 6.30 ακούστηκε επάνω στο Ζυγό η ομοβροντία του ελληνικού επικουρικού σώματος, που είχε φθάσει από τη Δερβέστικα. Όταν νύχτωσε οι περισσότεροι της φρουράς είχαν βγει έξω από την πόλη και περίμεναν το σύνθημα του ξεκινήματος. Το σχέδιό τους όμως προδόθηκε και οι Τουρκοαιγύπτιοι άρχισαν να τους κτυπούν με πυκνά πυρά κανονιών και τουφεκιών. Τελικά οι Έλληνες αποφάσισαν να κινηθούν' όρμησαν οι άνδρες των δύο πρώτων σωμάτων με τα γιαταγάνια και τα σπαθιά τους επάνω στις εχθρικές γραμμές. Καμιά δύναμη δεν ήταν ικανή να αναχαιτήσει το χείμαρρο εκείνο των απελπισμένων. Ο καθένας τους κοίταζε πως να ανατρέψει τα εμπόδια που βρίσκονταν μπροστά του και να περάσει. Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε από το τρίτο σώμα των γυναικοπαίδων η φωνή "οπίσω, οπίσω, μωρέ παιδιά!" και αποχωρίστηκαν μερικοί από τα δύο πρώτα σώματα. Η σύγκρουση ήταν φονικότατη. Οι Έλληνες ανατρέπουν όποιον βρουν μπροστά τους και προχωρούν αφήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς. Την πορεία τους συνόδευσαν δύο εκρήξεις από την πόλη. Η πρώτη από την έκρηξη των υπονόμων και η άλλη από την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης με τον ηρωικό Χρήστο Καψάλη. Οι Έλληνες είχαν απώλειες και από τους κρυμμένους στα διάφορα υψώματα και τις χαράδρες Αλβανούς. Μολαταύτα αντιμετώπιζαν με σταθερότητα τον αόρατο εχθρό. 

Είχε αρχίζει να γλυκοχαράζει η Κυριακή των Βαΐων, όταν η μάχη έπαψε. Εκεί επάνω μόνο, στην κορυφή του Ζυγού, μπόρεσαν να αναπνεύσουν λίγο ελεύθερα. Από τους 3000 στρατιωτικούς που πήραν μέρος στην έξοδο, μόνο 1300 σώθηκαν. οι υπόλοιποι 1700 σκοτώθηκαν στις συμπλοκές της εξόδου. Από τις γυναίκες, 13 μόνο Σουλιώτισσες σώθηκαν και από τα παιδιά τρία ή τέσσερα. Οι απώλειες των Τουρκοαιγυπτίων υπολογίστηκαν σε 5000. Τη ντροπή του ελληνικού εμφυλίου πολέμου εξαγνίζει η θυσία μιας πόλης και των αγωνιστών της.

Σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του κ.Δ. Στεργίου.
Ο κ. Δημήτρης Στεργίου είναι δημοσιογράφος - οικονομολόγος, με φιλολογικές σπουδές. Διετέλεσε διευθυντής του "Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής", διευθυντής Σύνταξης της "Απογευματινής" και του "Οικονομικού Ταχυδρόμου" και στέλεχος - αρθρογράφος στις εφημερίδες "Νέα" και "Βήμα". Γεννήθηκε στην Παλαιομάνινα, βλαχοχώρι της Ακαρνανίας, από Ελληνόβλαχους γονείς.