Το έθιμο του «Λαζάρου» στην Παλαιομάνινα

Του Δημήτρη Στεργίου

Τα παιδιά, κατά ομάδες, «περιέφεραν» στο χωριό τον δικό τους «Λάζαρο», κουνώντας, για να χτυπάνε όσο το δυνατόν ηχηρότερα, τα «κύπρια».

Την παραμονή της γιορτής του Λαζάρου, στην Παλαιομάνινα, όλα σχεδόν τα παιδιά – μαθητές προετοιμάζονταν τα παλαιότερα χρόνια για το έθιμο του «Λαζάρου». Από τρία ξύλα (συνήθως καδρόνια) ίσου μήκους σχημάτιζαν ένα ισοσκελές περίπου τρίγωνο. Ύστερα, ένα μεγάλο ξύλο (συνήθως κι αυτό από καδρόνι), στο ύψος περίπου των παιδιών, έτεμνε τη βάση του τριγώνου αυτού. 

Στη συνέχεια, κρεμούσαν, δεξιά και αριστερά από τη βάση του τριγώνου, μεγάλα κουδούνια γιδιών και τραγιών (κύπρια), ενώ στόλιζαν το τρίγωνο με δάφνες, που τις μάζευαν από τη «Γκούβα α Ντελί» (Σπηλιά όπου έμενε και όπου σκοτώθηκε ο λήσταρχος Δελής), και αγριολούλουδα. Επίσης, πάνω στα κύπρια και στα στεφάνια από λουλούδια και δάφνη έριχναν χρωματιστά τσεμπέρια. Προφανώς, με όλα αυτά ήθελαν να δώσουν την εικόνα του «σαβανωμένου» Λαζάρου. 

Ανήμερα, όλα ήταν έτοιμα. Έτσι, τα παιδιά, κατά ομάδες, «περιέφεραν» στο χωριό δικό τους «Λάζαρο», κουνώντας, για να χτυπάνε όσο το δυνατόν ηχηρότερα, τα «κύπρια», ενώ έλεγαν και το ακόλουθο τραγούδι: 

- Μάρθα, πού ΄ναι ο Λάζαρος ο αδερφός μας, 

ο φίλος μας και αγαπητικός μας; 

- Είναι, είναι πεθαμένος 

και στον τάφο του χωμένος. 

- Λάζαρέ μου, Λάζαρέ μου, 

φίλε κι αγαπητέ μου. 

Λάζαρε, για έβγα έξω, 

απ΄ τον τάφο σου απέξω. 

Πες μας, Λάζαρε, τι είδες 

στο σκοτάδι όπου πήγες. 

- Είδα φόβους, είδα τρόμους, 

είδα βάσανα και πόνους. 

Στο σημείο αυτό ακουγόταν εκκωφαντικός ο ήχος από τα κύπρια, που συνεχώς σείονταν από το παιδί που κρατούσε τον «Λάζαρο».

Το φωτογραφικό υλικό είναι από την αναβίωση του εθίμου στην Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας από την Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας το 2001.

Το έθιμο του «Λαζάρου» σε πολλές περιοχές

Το έθιμο αυτό, με ελαφρά παραλλαγή, είχαν και έχουν και οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου. Στο βιβλίο τους «Δημοτικά Τραγούδια της Βορείου Ηπείρου» (Εκδόσεις Νεφέλη, 1995), οι Παναγιώτης Σ. Φωτίου και Νίκος Β. Λύτος παραθέτουν σχετικό τραγούδι – κάλαντα από το χωριό Καλογεραντζή της Βορείου Ηπείρου για το «Λάζαρο». 

Είναι το ακόλουθο: 

Καλημέρα σας, καλό πουρνό σας, 

καλώς σας βρήκαμε στ΄ αρχοντικό σας, 

αν ορίσετε να σας τα πούμε 

για το Λάζαρο που τραγουδούμε. 

Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια, 

ήρθε ο Χριστός από τη Βηθανία 

και εκεί έκλαιγε Μάρθα και Μαρία. 

Μάρθα, πού΄ ναι ο Λάζαρος ο αδερφός μας 

κι ο φίλος μας ο ιδικός μας; 

Είναι, αφέντη μας, απεθαμένος 

εις τον τάφο του βαθιά χωμένος. 

Ας υπάγομεν να τον ιδούμεν 

και στον τάφο του να λυπηθούμε. 

Τότε έτρεξαν μικροί μεγάλοι, 

όλοι οι Έλληνες, όλοι οι Εβραίοι, 

τον φώναζαν Λάζαρε, Λάζαρε, 

Λάζαρε, για έβγα έξω 

να σ΄ ιδώ να σε γνωρίσω 

κι από τους νεκρούς να σ΄ αναστήσω. 

Πες μας, Λάζαρε, τι είδες 

στον Άδη τον ολέθριο και από σκοτάδι; 

Είδα φόβους, είδα τρόμους, 

Είδα βάσανα και πόνους. 

Δώστε μου λίγο νεράκι, 

να ξεπλύνω το φαρμάκι 

της καρδιάς μου (αχ) το δέος 

και να μη ρωτάτε πλέον. 

(Από το βιβλίο μου «Βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες», Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2001) 

Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε: Οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας

Ο κ. Δημήτρης Στεργίου είναι δημοσιογράφος - οικονομολόγος, με φιλολογικές σπουδές. Διετέλεσε διευθυντής του "Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής", διευθυντής Σύνταξης της "Απογευματινής" και του "Οικονομικού Ταχυδρόμου" και στέλεχος - αρθρογράφος στις εφημερίδες "Νέα" και "Βήμα". Γεννήθηκε στην Παλαιομάνινα, βλαχοχώρι της Ακαρνανίας, από Ελληνόβλαχους γονείς.

Επίσης, διαβάστε: Τα Κάλαντα του Λαζάρου