Πισοδέρι Ν. Φλώρινας

Το Πισοδέρι είναι ένα ξακουστό βλαχοχώρι με πλούσια δάση, λιβάδια και κρύα νερά. Ξεχωρίζουν ο ναός της Αγίας Παρασκευής, όπου ενταφιάστηκε η κεφαλή του Παύλου Μελά, το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδος και η Μοδέστειος Σχολή (1903) που σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας.

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.390-1.460 μέτρων στις πλαγιές του όρους Βαρνούντα και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας. Ανήκει στον δήμο Πρεσπών και ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 62 κάτοικοι.

Πρωτοαναφέρεται σε ένα οθωμανικό «τεφτέρι» του 1481 με την ονομασία Ipsoder και πληθυσμό 12 οικογένειες. Στο χωριό το 1887 λειτουργούσε και χάνι.

Από το Πισοδέρι καταγόταν ο αγωνιστής της Ελληνικής επανάστασης του 1821, Νικόλαος Κασομούλης, προτομή του οποίου, κοσμεί την πλατεία του χωριού. Το Πισοδέρι, με βλαχόφωνο πληθυσμό, διαδραμάτισε ρόλο στο Μακεδονικό Αγώνα. Νωρίτερα, από την επανάσταση στη Δυτική Μακεδονία το 1878, το Πισοδέρι και γειτονικά χωριά συμμετείχαν στην «παρασκευή ανδρών». Στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, έθαψε το κεφάλι του Παύλου Μελά ο ιερέας Σταύρος Τσάμης στις 18 Οκτωβρίου 1904. Επίσης, είναι γνωστό για τις μάχες του Δημοκρατικού Στρατού κατά τον Εμφύλιο.

Στο χωριό υπάρχει και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, που λειτουργεί από το 1050, Πολύ κοντά στον οικισμό λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο του Πισοδερίου, το οποίο απέχει 15 χιλιόμετρα από την πόλη της Φλώρινας.

Η Μοδέστειος Σχολή στο Πισοδέρι

Δημοτικό Σχολείο πριν από το 1902 στο Πισοδέρι δεν υπήρχε. Στεγάζονταν σε διάφορα σπίτια. 

O Αρχιμανδρίτης Μόδεστος από το Πισοδέρι, ο οποίος από τη μικρή του ηλικία ήταν στον Πανάγιο Τάφο, νοιώθοντας υπέρμετρη αγάπη για το χωριό του, συγκέντρωσε όλα του τα χρόνια εκεί ένα σεβαστό ποσό και απέστειλε στους προύχοντες του χωριού 3.000 Γαλλικά χρυσά νομίσματα.

Κτίσθηκε έτσι n Μοδέστειος Σχολή, n οποία λειτούργησε ως Δημοτικό Σχολείο, αλλά και ως Εθνικό Οικοτροφείο, n μπροστινή πτέρυγα, για τα άπορα παιδιά της Φλώρινας – Πισοδερίου- Κορεστίων. Απέστειλε επίσης άλλες 3.000 χρυσά νομίσματα για υποτροφία των καλύτερων μαθητών με σπουδές στο Πανεπιστήμιο, επέλεξε τρεις από το Πισοδέρι, έναν από το Μοναστήρι κι έναν από την Μηλόβιστα.

Το όνειρο του Μοδέστου είχε εκπληρωθεί. Το ευαγές ίδρυμα είχε τελειώσει το 1904. Η Μοδέστειος Σχολή υπήρξε ο Φάρος του Ελληνισμού στην ακριτική αυτή γωνιά της Ελλάδος, ήταν ανώτερο εθνικό και μορφωτικό ίδρυμα, συγχρόνως αποτελούσε κέντρο επαναστατικής δράσης κατά των Βουλγάρων και Ρουμάνων. 

Σήμερα n Μοδέστειος Σχολή λειτουργεί ως Ξενοδοχείο. Βρίσκει κανείς ηρεμία, αγναντεύοντας τα μυρωμένα βουνά του αλπικού χωριού, πότε καταπράσινα και πότε κατάλευκα από τα χιόνια. 

H Μοδέστειος Σχολή κατά τον Σωκράτη Λιάκο κτίσθηκε από κτίστες Σμαρδισιώτες, Βαρμπελιώτες και Βαρνικιώτες. 

Την πρώτη χρονιά Διευθυντής ήταν ο Βουτσιάδης, παλιός δάσκαλος του χωριού ήταν επίσης ο Γκορενισιάνος Αναστάσης Παπαφιλίππου και Σμαρδεσιώτης Στ. Παπαβασιλείου. (Αντιγόνη Τσάμη, Πηγή: εδώ)

Πηγή: kparlapani (youtube)

Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής είναι πολύ παλιός. Άγνωστο πότε κτίστηκε, επισκευάσθηκε όμως το 1848. Η πιο παλαιά χρονολογία που βρίσκεται σε εικόνες της εκκλησίας είναι του 1730, αναγράφεται δε στο κάτω αριστερό ήμισυ της ξυλογλύπτου Ωραίας Πύλης, με αφιέρωση Τάχου. Πιθανόν η Ωραία Πύλη να ανήκε σε παλαιότερη εκκλησία και να τοποθετήθηκε στην καινούργια. 

Η Αγία Παρασκευή είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Εξωτερικά η εμφάνιση είναι απλή με το καμπαναριό που κτίστηκε το 1902 από τον αρχιμανδρίτη Μόδεστο. Είναι λίθινο και η διάρθρωση του είναι τριμερής στο ύψος. Είναι επιβλητικό και δεσπόζει στον περιβάλλοντα χώρο. Το εσωτερικό είναι με πολλές αγιογραφίες στο τέμπλο. Εντυπωσιακός είναι ο άμβωνας και ο δεσποτικός θρόνος. Είναι κατασκευασμένος από ξύλο κι έχουν αποδοθεί περίτεχνα ξυλόγλυπτα. Το κεντρικό κλίτος εσωτερικά είναι υπερυψωμένο και θολωτό. Πάνω από τους κίονες υπάρχουν τοιχογραφίες Αγίων.

Ο ναός είναι λιθόκτιστος και ανεπίχριστος εξωτερικά, η εμφάνιση τους είναι απλή. Βορειοδυτικά του ναού υπάρχει επιβλητικό καμπαναριό που κτίσθηκε το 1906 από τον Αρχιμανδρίτη Μόδεστο. Το καμπαναριό είναι λιθόκτιστο με επιμελημένο κτίσιμο και η διάρθρωση του είναι τριμερής καθ’ ύψος. Το καμπαναριό είναι επιβλητικό και δεσπόζει στον περιβάλλοντα χώρο.

Πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρχε διαφορετική είσοδος για τους άνδρες και διαφορετική είσοδος για τις γυναίκες, Η είσοδος για τους άνδρες ήταν από το βόρειο μέρος του ναού ενώ για τις γυναίκες από το δυτικό μέρος του ναού.

Στο εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους, που βρίσκεται στον χώρο της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, παρέμεινε για 3 χρόνια το κεφάλι του αγωνιστή του Μακεδονικού Αγώνα, Παύλου Μελά. (Πηγή: εδώ)

Ναός Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι Φλώρινας 

όπου τάφηκε το κεφάλι του Παύλου Μελά:

Άμφια και διάφορα εκκλησιαστικά αγγεία στο 

Μουσείο της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι Φλώρινας:

Πηγή φωτο: εδώ

Ξωκλήσι Αγίας Τριάδος

Δυτικά από το Πισοδέρι και 4 χλμ. από αυτό στη θέση «Εικόνα» βρίσκεται το έρημο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας. Το μοναστήρι είναι περιτοιχισμένο από μια μαγευτική φύση, μέσα σε ένα δάσος κατάφυτο από οξιές. Είναι συνδεδεμένο με όλα τα γεγονότα που κατά καιρούς διαδραματίστηκαν στο Πισοδέρι και ιδιαίτερα με τον Μακεδονικό αγώνα όπου υπήρξε ορμητήριο των Ελλήνων αυτό άλλωστε ήταν και η αιτία που καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό από τους κομιτατζήδες στο 1906.

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Πισοδερίου έχει κτιστεί το έτος 1050 όταν αυτοκράτωρ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν ο Κωνσταντίνος Θ΄ ο επιλεγόμενος Μονομάχος. Για τη χρονολογία αυτή αδιάψευτη απόδειξη αποτελεί η μέχρι σήμερα σωζόμενη πέτρινη πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη στην εξωτερική κόγχη πάνω από τη δυτική θύρα της εκκλησίας.

Η Μονή ανακαινίσθηκε και απόκτησε τη σημερινή της μορφή βασιλική με τρούλο μεταξύ 1600-1650 που συνηθίζονταν τότε, όπως επίσης και την προαναφερόμενη πλάκα στην οποία η χρονολογία είναι γραμμένη με αριθμούς και όχι με γράμμα όπως ήταν καθιερωμένο έως τότε. Αυτά διαπιστώθηκαν κατά την μικροεπισκευή της που έγινε πριν από έξι χρόνια, κατά την οποία εξακριβώθηκε ότι τα ξύλινα διαζώματα του κτιρίου είναι κονιορτοποιημένα καθώς και ότι το αρχικό κτίριο ήταν κτισμένο με τούβλα βυζαντινού τύπου θραύσματα των οποίων βρέθηκαν στις επιχώσεις στην βόρεια πλευρά, μαζί με ένα πέτρινο βαρίδι (για κατακόρυφα ζυγίσματα).

Η ύπαρξη από τότε της Μονής βεβαιώνεται και από διασωζόμενο θυμιατό (δοσμένο ήδη στο μουσείο Φλώρινας) που είχε προσφέρει κατά το 1803-1805 στην Αγία Τριάδα ο από τους τότε ιερείς Πισοδερίου Παπαθωμάς, που έζησε γύρω στα 1848 και είναι γραμμένος στην κλιτορική πλάκα της εκκλησίας Αγίας Παρασκευής. Η Μονή της Αγίας Τριάδας επισκευάστηκε και κατά το έτος 1836, σύμφωνα με μαρτυρία γραμμένη σε διασωζόμενο δισκοπότηρο.

Ως το 1905 στην Αγία Τριάδα διασώζονταν και ο κώδικας της Μονής. Όλα εκείνα τα κειμήλια καταστράφηκαν κατά τον εμπρησμό της Μονής από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες.

Υπήρχαν στη Μονή επτά ασημένιοι και ορείχαλκοι δίσκοι, με έκτυπες εικόνες και επιγραφές. Από αυτούς ένας ασημένιος δίσκος έχει κατατεθεί από τον εθνομάρτυρα του Μακεδονικού αγώνα ιερέα Παπασταύρο Τσάμη, σε Μουσείο των Αθηνών κατά το 1904-1905 δύο ορείχαλκοι διασώζονται μέχρι σήμερα. Οι υπόλοιποι έχουν χαθεί.

Κατά την περίοδο 1850-1870 στην ιερή αυτή Μονή λειτούργησε Ιεροδιδασκαλείο από το οποίο προήλθε ολόκληρη σειρά ιερέων, ψαλτών και δασκάλων που κατάγονταν από τις περιοχές Κορεστίων, Πρεσπών, Φλώρινας και άλλων.

Κατά το έτος 1867, στη Μονή Αγίας Τριάδας, συνήλθαν και οργάνωσαν τη νέα «Φιλική Εταιρεία» που προπαρασκεύασε τον Μακεδονικό Αγώνα. Οι επτά πρώτοι «εταίροι» αυτής, με την έμπνευση του Μηλοβιστιάνου γυμνασιάρχη Νικολάου Φιλιππίδη και βορειοηπειρώτη δημοσιογράφου Θωμά Πασχίδη και με τις ευλογίες του τότε Μητροπολίτη Αχριδών και Πρεσπών Μελετίου, ο οποίος κατά το 1874 μετέφερε προσωρινά την έδρα του στο Πισοδέρι και από εκεί οριστικά στο Κρούσοβο.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα 1903-1908 το συγκρότημα της Μονής αποτέλεσε βάση, ορμητήριο και ασφαλέστερο καταφύγιο των ανταρτικών μας σωμάτων που δρούσαν στην περιοχή.

Την εποχή εκείνη η κυρίως εκκλησία περιβάλλονταν από σειρά κτριρίων στα οποία εύρισκαν καταφύγιο, ανάπαυση και ασφάλεια τα ανταρτικά σώματα, μεταξύ των οποίων των αρχηγών Γεωργίου Κατεχάκη (καπετάν Ρούβα), Παύλου Γύπαρη, Ευθυμίου Καούδη, Γεωργίου Δικωνύμου Μακρή, καπετάν Κώτα, Εμμανουήλ Σκουντρή και άλλων.

Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες, επωφελήθηκαν την προσωρινή απουσία του ανταρτικού σώματος, λόγω του χειμώνα και των εορτών, εισέβαλαν αιφνιδιαστικά και πυρπόλησαν ολόκληρο το συγκρότημα στις 5 Ιανουαρίου του 1906. Οι κάτοικοι του Πισοδερίου που έσπευσαν ένοπλοι κατόρθωσαν να διασώσουν μόνο την κυρίως εκκλησία, η οποία είχε υποστεί μικρές ζημιές και ελάχιστα από τα άλλα κτίρια, ενώ τα υπόλοιπα έγιναν παρανάλωμα του πυρός.

Στη Μονή παρέμεινε μόνιμα ένας - δύο καλόγεροι, υπό την εξάρτηση όμως και τον έλεγχο της εκκλησιαστικής επιτροπής από κατοίκους του Πισοδερίου. Μέχρι του τελευταίου παγκοσμίου πολέμου, εκτός από την κυρίως εκκλησία, διατηρούνταν σε καλή κατάσταση τα μέχρι σήμερα διασωζόμενα ισόγεια κτίσματα στη νότια πλευρά, το διώροφο κτίριο του Μοδέστου στη δυτική πλευρά και το διώροφο επίσης κτίριο των «Αμερικάνων» στη βόρεια πλευρά, που είχε ανεγερθεί με δαπάνη Πισοδεριτών που ζούσαν στην Αμερική.

Η παρακμή της Μονής άρχισε από τον τελευταίο πόλεμο, σαν επακόλουθο της παρακμή του Πισοδερίου.

Γύρω από την Αγία Τριάδα υπάρχουν διάφοροι θρύλοι και ιστορικά γεγονότα. Στη φαντασία των Πισοδεριτών, η Αγία Τριάδα παρουσιαζόταν στην γυναίκα που προστάτευε σε κάθε περίπτωση το ιερό της. Σε μια περίπτωση που κάποια αρκούδα κατέφαγε ένα από τα βόδια της Μονής, η Αγία υποχρέωσε την αρκούδα να ζευχθεί με το άλλο βόδι στο ζυγό και να οργώσει το χωράφι της. Σε μια αιωνόβια οξιά που βρισκόταν λίγο πιο κάτω από την είσοδο της Μονής, είχε βρεθεί εικόνα της Αγίας Τριάδας από ένα βοσκό ο οποίος την έφερε στην εκκλησία του χωριού, εκείνη όμως ξαναγύρισε στην οξιά δυο τρεις φορές και έτσι οι Πισοδερίτες υποχρεώθηκαν να χτίσουν εκεί τη Μονή αυτή. Γάλλος στρατιώτης, κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο επιχείρησε να κόψει την οξιά εκείνη και αντί αυτής απέκοψε το πόδι του.

Στην κουφάλα άλλης οξιάς, προς τη βορειοδυτική πλευρά της Μονής, νοσηλεύθηκε κατά το 1905 για τρεις νύκτες ο αρχηγός του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Γύπαρης, που είχε τραυματιστεί σε μάχη με τους κομιτατζήδες.

Το καθολικό της ιερής Μονής Αγίας Τριάδας είναι ένας μονόχωρος δρομικός ναός που χωρίζεται στον κυρίως ναό και στο νάρθηκα, πάνω από τον κυρίως ναό υπάρχει ο τρούλος.

Παλιότερα υπήρχαν στο ναό τοιχογραφίες, οι οποίες με τον εμπρησμό και τις μετέπειτα διάφορες επισκευές καταστράφηκαν ολότελα.

Μια επιγραφή στο κατώτερο στεφάνι του δισκοπότηρου μνημονεύει τη χρονολογία επισκευής (ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΗΩΤΙΑΤΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΔΑΒΙΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΤΗΤΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΓΗΑ ΤΡΗΣ ΠΙΣΟΔΕΡΙ 1836 ΜΑΙΟΥ 5). Στο καθολικό φυλάγεται επίσης ένα ευαγγέλιο το οποίο πρέπει να έχει μεταφερθεί από την Αγία Παρασκευή. Αυτό το συμπέρασμα βγαίνει από την επιγραφή (ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΒΑΝ/ΚΕΛΙΟΝ ΠΟΥ /ΦΧΙΑΣΙΤΙΚΕΝ/ΝΕ ΕΞΟΔΑ ΤΙC ΕΚΛΙCIAΣ ΤΙΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 1850 CΕΠΤΕΝΒΡΙΟΥ/20).

Στη δυτική πλευρά της Μονής, πέρα από το ρέμα, υπάρχει αγίασμα. Άλλοτε πάνω από το αγίασμα υπήρχε σανιδένιο σκέπαστρο, σαν κουβούκλιο, που καταστράφηκε τα τελευταία χρόνια.

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας πανηγυρίζει κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Πνεύματος, τη Δευτέρα δηλαδή μετά την Πεντηκοστή.

Το υψόμετρο της Μονής είναι 1425 μέτρα πάνω από τη θάλασσα.

Η τελευταία προσπάθεια για τη διατήρηση και την ανακαίνιση της Μονής έχει γίνει από τον Δασικό Συνεταιρισμό Πισοδερίου, την διετία 2009 – 2010, ανακατασκευάστηκαν εξολοκλήρου τα οικήματα, κατασκευάστηκε ένα πετρόχτιστο αίθριο στην βορειοδυτική πλευρά του κάτω διαζώματος , έγινε αμοβολή και αρμολόγηση της εξωτερικής τοιχοποιίας της εκκλησίας ξανακατασκευάστηκε πετρόχτιστη περίφραξη και μεγάλη σκάλα πού οδηγεί στο επάνω διάζωμα, έγινε μεγαλοπρεπής είσοδος και καγκελόφραξη, ανακατασκευάστηκαν δύο καινούργιες παραδοσιακές πετρόχτιστες βρύσες στον αυλόγυρο. Η Μονή έχει αναγνωριστεί με Υπουργική απόφαση ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. (Πηγή: εδώ)

1ο Αντάμωμα Απανταχού Πισοδεριτών:

Πηγή: Μακεδονία, γη ελληνική (youtube)