Η συνέχεια του Ελληνισμού και η Ιστορία μέσα από την Παράδοση

Oμιλία του Τσιαμήτρου Γιάννη το καλοκαίρι του 2013 στο Ξηρολίβαδο στην 

'Ημέρα μνήμης πεσόντων'

Σεβασμιώτατε, Πρόεδρε του ΠΟΞ, αγαπητοί συγχωριανοί, κυρίες και κύριοι

Η σημερινή ομιλία μου έχει σαν θέμα ‘Η συνέχεια του Ελληνισμού και η Ιστορία μέσα από την παράδοση’, ένα θέμα πάντοτε επίκαιρο και ιδιαίτερα στο σημερινό μας μνημόσυνο για τους πεσόντες τους Ξηρολιβάδου στους Εθνικούς Αγώνες.

Θα προσπαθήσω να το σκιαγραφήσω συμπυκνωμένα με έναν απλό και μεστό λόγο. Επέλεξα το πρώτο σκέλος της ομιλίας μου γιατί τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το φαινόμενο, πρώτον, της εθνικής λήθης, δεύτερον, της διαστρέβλωσης της Ιστορίας και τρίτον, του συμπεράσματος, μικρού ευτυχώς μέρους της διανόησης μας, ότι δεν υφίσταται συνέχεια του Ελληνικού Έθνους.

Και για να γίνω περισσότερο σαφής:

Πόσοι από τους νέους μας γνωρίζουν τα ιστορικά γεγονότα του λαού μας; Άπειρα είναι τα παραδείγματα από τα ‘μαργαριτάρια’ που βλέπουμε και ακούμε στις τηλεοράσεις, όταν νέοι ερωτώνται από τους δημοσιογράφους για τις εθνικές γιορτές.

Αρκετοί ‘ανανεωτικοί’, μέσα σε εισαγωγικά, ακόμα και πανεπιστημιακοί, σε ομιλίες και βιβλία τους αναγάγουν την Ελληνική Επανάσταση του ‘21 σε ταξική και όχι εθνική. Μερικοί μάλιστα θεωρούν ότι δεν έγινε γενοκτονία των Ποντίων και ότι η σφαγή των Τούρκων στην Σμύρνη το 1922 ήταν ‘συνωστισμός’! Και άλλα πολλά…

Όσον αφορά στην τρίτη διαπίστωση, κακώς διάφοροι διανοούμενοι ομιλούν για εθνογένεση του ελληνικού Έθνους. Διαβάζοντας το βιβλίο του συγγραφέα Μελέτη Μελετόπουλου, διδάκτορα Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών και Φιλοσοφίας με τον τίτλο ‘Το Ζήτημα του Πατριωτισμού’ εκδόσεις Παπαζήση, επάνω στο θέμα διαπιστώνει κανείς τα εξής:

«Πράγματι οι ιστορικοί ξένοι καθηγητές Gelner και Hobsbaum έχουν δίκιο όταν υποστηρίζουν ότι η διαδικασία της εθνογένεσης των κρατών του δυτικού κόσμου πέρασε από τις φάσεις του φεουδαλικού μεσαίωνα, της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού και της Βιομηχανικής Επανάστασης. Αυτές οι διαδικασίες όμως απουσιάζουν παντελώς από την ελληνική ιστορία λόγω της Τουρκοκρατίας. Δηλαδή, μετά τη διάλυση του Δυτικού ρωμαϊκού κράτους το 476 μ.Χ., το ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος επιβίωσε με επιτυχία και το Βυζάντιο (Ρωμανία τότε) διήγε περίοδο μεγάλης ακμής, ενώ η Δυτική Ευρώπη βίωνε το χιλιόχρονο δράμα της. Αντίθετα, όταν το Βυζάντιο όδευε προς το τέλος του, η Δυτική Ευρώπη συγκλονίζονταν από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, ενώ ο Ελληνισμός περνούσε τον δικό του τραγικό μεσαίωνα με την τουρκοκρατία.

Ο Ελληνισμός πάντοτε υπήρχε: Από την ομηρική εποχή, την κλασική αρχαιότητα, τα ελληνιστικά χρόνια, την Ρωμαϊκή κοσμοκρατορία, το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία. Όσον αφορά στην Ρωμαιοκρατία ο μεγαλύτερος ιστορικός του 20ου αιώνα Arnold Toynbee θεωρεί την Ρώμη μια απλή παραλλαγή και έκφανση του ελληνικού κόσμου.

Οι βαθύτερες ρίζες της σύγχρονης ελληνικής συνείδησης φθάνουν πίσω ως την ομηρική εποχή και διήνυσαν χιλιετίες πριν φθάσουμε στην τουρκοκρατία και την ελληνική επανάσταση.

Όποιος δεν έχει μελετήσει σε βάθος τα ομηρικά έπη, τον Επιτάφιο του Περικλέους, όποιος δεν έχει διαβάσει προσεκτικά την ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Διαδόχων του- του Gustav Droysen, όποιος δεν γνωρίζει τι γράφει ο Λέων Σοφός στα Βασιλικά του για τον εξελληνισμό των Σλάβων, όποιος δεν διάβασε μεταβυζαντινή λογοτεχνεία, ακριτικά έπη, κλέφτικα τραγούδια και νεοελληνικό Διαφωτισμό και όποιος δεν μελέτησε σε βάθος τις ελληνικές Κοινότητες της Τουρκοκρατίας, σίγουρα δεν μπορεί να συλλάβει την πολυκύμαντη και θυελλώδη διαδρομή της Ελληνικής εθνικής συνείδησης.

Οι ‘ανανεωτικοί’, σε εισαγωγικά πάλι, διανοητές μας, αντιγράφοντας την θεωρία της εθνογένεσης των καθηγητών Gellner και Hobsbaum που ανέφερα προηγουμένως, συμπέραναν ότι δεν υφίσταται συνέχεια του ελληνικού Έθνους και ότι η σημερινή ελληνική συνείδηση είναι ένα κατασκευασμένο ιδεολόγημα. Φυσικά δεν έκαναν τον κόπο να μελετήσουν τις πηγές, να διαπιστώσουν πρωτογενώς πώς σκέπτονταν και πώς αυτοπροδιορίζονταν ο Έλληνας της Τουρκοκρατίας, γιατί έγινε η Μεγάλη Επανάσταση του ΄21, τι γλώσσα μιλούσε ο Ελληνισμός στους αιώνες της μακράς ιστορίας του. Διακόπηκε ποτέ η ομιλία της ελληνικής γλώσσας στους μακρούς αιώνες του Βυζαντίου και της τουρκοκρατίας στις ελληνικές χώρες; Ποια ήταν η γλώσσα της Εκκλησίας; Ποια ήταν η γλώσσα των διανοουμένων; Σε ποια γλώσσα έγραψαν οι βλαχόφωνοι ποιητές Ζαλοκώστας και Κρυστάλλης τα ποιήματά τους; Ποια ήταν η γλώσσα της αλληλογραφίας μεταξύ των οπλαρχηγών και προεστών της Τουρκοκρατίας; Σε ποια γλώσσα έγραψαν τα κείμενά τους οι Φαναριώτες; Τι μιλούσε το 1600 και το 1700 ο απλός λαός και σε ποια γλώσσα τραγουδούσε ο λαός τα δημοτικά του τραγούδια; Τι προέλευση έχουν τα ήθη και τα έθιμα αυτού του λαού; Ποια ήταν η ιστορική συνείδηση, τα κοινά σημεία αναφοράς, το πλαίσιο αυτοπροσδιορισμού αυτού του λαού; Αυτές τις ερωτήσεις η ‘προοδευτική’ μας, σε εισαγωγικά πάλι, διανόηση ούτε τις έθεσε, ούτε τις απάντησε ποτέ». (Σημειώνω ότι οι σκέψεις αυτές είναι του συγγραφέα Μελετόπουλου που με βρίσκουν σύμφωνο)

Στο σημείο αυτό πρέπει με έμφαση να τονιστεί η τεράστια συμβολή της Ορθοδοξίας στην συνέχεια του Ελληνισμού στους χρόνους του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, του Βυζαντίου και μετέπειτα. Όσοι μάλιστα αμφισβητούν την συμβολή της Εκκλησίας στην αναγέννηση του Έθνους και τον εθνικό χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης έχουν πλήρη άγνοια ή υπηρετούν συνειδητά ή ασυνείδητα ανίερες σκοπιμότητες.

Τώρα, σχετικά με το δεύτερο σκέλος της ομιλίας μου με το θέμα ‘Ιστορία μέσα από την παράδοση’ έχω να πω τα εξής:

Πράγματι η ιστορία γράφεται από τους επιστήμονες (ιστορικούς, αρχαιολόγους κλπ), οι οποίοι, ή είναι αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων που εξιστορούν ή στην αντίθετη περίπτωση χρησιμοποιούν πηγές έγκριτων επιστημόνων, ιστορικών με επιστημονική δεοντολογία ή κάνουν ανασκαφές και γενικά χρησιμοποιούν διάφορες άλλες σύγχρονες μεθόδους.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό, γεωγράφο και φιλόσοφο Στράβωνα ακόμα και οι μύθοι, οι παραδόσεις και οι θρύλοι, περικλείουν ιστορική αλήθεια. Και αυτός γράφει επιγραμματικά: «Ταύτα ου ποιητών πλάσματα εστιν ουδέ συγγραφέων, αλλά γεγενημένων ίχνη και προσώπων και πράξεων. ΣΤΡΑΒ., Ι, 23). Άλλωστε ο μύθος της Αργοναυτικής Εκστρατείας, οι μυθικοί άθλοι του Ηρακλή κλπ, καθρεφτίζουν την Ελληνική διασπορά σε όλη την Ευρώπη από τους μυκηναϊκούς προϊστορικούς χρόνους (1600-1100 π.Χ.) που αποδεικνύεται με την αρχαιολογική σκαπάνη.

Αλλά και ο Έλληνας ιστορικός και δάσκαλος ρητορικής Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς που έζησε στην διάρκεια της βασιλείας του Καίσαρα Αυγούστου (1ος αιώνας π.Χ.) ασχολήθηκε με τις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις και τόνισε ότι υπάρχει αξία σε αυτές γιατί μπορούνε να βγούνε ιστορικά συμπεράσματα.

Επίσης ο Γάλλος Λατινιστής Jean Bayet (1882-1969) με ειδική μελέτη, στην οποία προβαίνει σε εξονυχιστική ανάλυση και ερμηνεία των αρχαίων ελληνικών παραδόσεων, υποστηρίζει ότι η αρχέγονη Ρώμη είναι ίδρυμα ελληνικό και μάλιστα αρκαδικό. Εκφράζει δε αυτολεξεί την παρακάτω γνώμη : «Ένας μύθος είναι ένα ιστορικό γεγονός, μάλιστα δε από τα πολυτιμότερα, αφού μας ανοίγει την ψυχή του λαού, που έζησε άλλοτε».

Τα περισσότερα δημοτικά τραγούδια, ιδιαίτερα τα κλέφτικα εξιστορούν ιστορικά γεγονότα και υπάρχουν άπειρα παραδείγματα. Για την ύπαρξη των Βλάχων Σαμαριναίων στην έξοδο του Μεσολογγίου εγγυάται η παράδοση, που δεν είναι τίποτε άλλο από το ίδιο το δημοτικό τραγούδι με τον τίτλο ‘Παιδιά της Σαμαρίνας’. Ο ίδιος ο λαός τραγουδούσε τα αναμφισβήτητα γεγονότα και ορθά ο Ε. Legrand τονίζει: ‘Τα κλέφτικα άσματα ήταν για τους αρματωλικούς πολέμους, ότι είναι σήμερον τα δελτία των μαχών. Άμα τη λήξει της μάχης και υπό το κράτος έτι των εντυπώσεων αυτής, ο κλέφτης έρχεται συνθέτων το άσμα αυτού’.

Εντυπωσιακό είναι το παρακάτω δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου, τον Κων/νο Παλαιολόγο:

« Εγώ είμαι ο γερο-Έλυμπος, ο κοσμοξακουσμένος,

πώχω σαράντα δυο κορφές κι αμέτρητες βρυσούλες,

κάθε κορφή και φλάμπουρο, κάθε κορφή και κλέφτης.

Και στη ψηλή του την κορφή, στον Αϊ Λιά στη Ράχη,

κουρνιάζει κι’ ανδρειεύεται αϊτός με δυο κεφάλια

και μες τα νύχια του κρατάει βασιλικό κεφάλι

και κάθε μέρα την αυγή, στο κρούξιμο του ήλιου,

κυττάει την Αγιά Σοφιά και χύνει μαύρα δάκρια».

(το βασιλικό κεφάλι δεν είναι άλλο από το κεφάλι του Παλαιολόγου)

Ο φιλέλληνας περιηγητής και συγγραφέας Γάλλος Πέτρος –Αυγουστίνος Ντε Γκυς, που έζησε τον 18ο αιώνα έμαθε στην εντέλεια την αρχαία και νέα ελληνική γλώσσα, μελέτησε επί τόπου την παραδοσιακή ζωή και την γλώσσα του απλού ελληνικού λαού εκείνη την εποχή και βρήκε τεράστιες ομοιότητες με αυτήν των αρχαίων Ελλήνων. Μάλιστα εκδίδει βιβλίο με τα πορίσματα των μελετών του στην Ευρώπη και ενημερώνει τον Δυτικό κόσμο ότι αν και δεν υπάρχει στο ευρωπαϊκό χάρτη ελληνικό κράτος, υπάρχουν Έλληνες και μεγάλες αρχαίες ελληνικές επιβιώσεις.

Γενικά σε όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής παράδοσης αναδεικνύεται η συνέχεια του Ελληνισμού ιστορικά: Στα τοπωνύμια, στα παραδοσιακά επαγγέλματα, στον παραδοσιακό γάμο, στα παραδοσιακά εδέσματα, στις παροιμίες & παραμύθια, στις προλήψεις & δεισιδαιμονίες, στα λαϊκά μουσικά όργανα, στους παραδοσιακούς χορούς, στην παραδοσιακή μουσική, στο δημοτικό τραγούδι, στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, στην υφαντική και σε όλα γενικά τα ήθη και έθιμα.

Ιδού μερικά από τα πάρα πολλά παραδείγματα:

1.Η παραδοσιακή γκάιντα δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο αρχαίος άσκαυλος.

2.Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή γλωσσολογίας του ΑΠΘ Αντώνη Μπουσμπούκη, Το κηρύκειο που είναι το έμβλημα του Ερμή, βρίσκεται αυτούσιο στα υφαντά των Βλάχων της Πίνδου.

3.Σύμφωνα με τον Γάλλο ερευνητή Tailez το έθιμο ‘Ρουσάλια’ μας παραπέμπει στην αρχαία ελληνική ειδωλολατρική γιορτή των Ρόδων.

4.Ο ρωμανιστής-βαλκανολόγος Αχ. Λαζάρου στην μελέτη του ‘Ο Χορός των Βλαχοφώνων’, αναλύοντας τον Τρανό χορό του βλαχοχωριού, μας λέει ότι όλο αυτό το σκηνικό θυμίζει τον αρχαίο διθύραμβο. Ο διθύραμβος ήταν μια πρώτη μορφή διαλόγου και φαίνεται πώς αυτή η εμβρυώδης διαλογική κατάσταση και το ‘στήσιμο’ του δρώμενου επιβιώνει στον χορό του βλαχοχωριού.

5.Σχετικά με το ρυθμό του τσάμικου χορού, ο διάσημος εθνικομουσικολόγος, Samuel Baud Bovy παρατηρεί πως είναι όμοιος με το ρυθμό που έχει το τραγούδι του Σείκιλου. Η επιτύμβια στήλη του Σεικίλου (1ος αι. μ.Χ.) είναι το πιο σημαντικό μνημείο που έχουμε στην αρχαία ελληνική μουσική. Ανακαλύφτηκε κοντά στις αρχαίες Τράλλεις της Μ. Ασίας και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο της Κοπεγχάγης. Στην επιγραφή της στήλης πάνω από τα γράμματα που αποδίδουν το ύψος των φθόγγων υπάρχουν σημεία που καθορίζουν και τη διάρκειά τους.

6.Ο εθνομουσικολόγος Σίμων Καράς γράφει: «Είναι ευτύχημα ότι σήμερα μετά τόσους αιώνες στο τραγούδι και την όρχηση (δηλαδή τον χορό) ) του λαού μας ζει ολόκληρο το σύστημα της ελληνικής ρυθμοποιϊας. Και ίαμβοι και τροχαίοι και δάκτυλοι και ανάπαιστοι και σπονδείοι και παίονες και ιωνικοί και χορίαμβοι και αντίσπαστοι και επίτριτοι και δόχμιοι και επιτέταρτοι και επιβατοί και άλλοι, εις τρόπον ώστε να μπορούμε όχι μόνο να χαρούμε τον πλούτο και την ποικιλία, τη ρυθμική και χορευτική των ελληνικών μελωδιών, αλλά και να διαπιστώσουμε την ενότητα, που υπάρχει μεταξύ αρχαίας και νέας ελληνικής ρυθμοποιϊας και ορχήσεως».

7.Στο βιβλίο με το τίτλο ‘τα βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας με αρχαιοελληνικές ρίζες, ο δημοσιογράφος και ερευνητής Δημήτρης Στεργίου, στις σελίδες 85-90, μας περιγράφει αναλυτικά τα νεκρικά έθιμα, τα οποία έχουν έντονα αρχαιοελληνικά στοιχεία με πρωταρχικό στοιχείο το πλύσιμο του νεκρού και γενικά την χρήση του νερού που έχει εξαγνιστικό χαρακτήρα.

8.Ο πολυγραφότατος Σωκράτης Λιάκος από το βλαχοχώρι Πισοδέρι Φλώρινας στην μελέτη του ‘Μακεδονο-Αρμάνικα’ απαριθμεί επτά ελληνοβλάχικους χορούς, οι περισσότεροι των οποίων, τονίζει, ότι είναι αρχαιοελληνικοί: Τον Αρματολικό ή Αρβανιτοβλάχικο τον ανάγει στον αρχαίο Πυρρίχιο, τον Κλέφτικο ή Τσάμικο στην αρχαία Καρπέα, τον Σουρουβάρικο στον αρχαίο Κουρητικό χορό, τον Συρτό στον αρχαίο Γέρανο και τον Τζιάτζιο στον αρχαίο μεγαλοπρεπή τρανό χορό των Γερόντων.

Τελειώνοντας την ομιλία μου, θεωρώ πως τα δυο θέματα, δηλαδή η συνέχεια του Ελληνισμού και η Ιστορία μέσα από την παράδοση, που επέλεξα στην σημερινή μου ομιλία, δένουν απόλυτα μεταξύ τους, ακολουθούν παράλληλους ισάξιους δρόμους και εκφράζουν τον υπέροχο πνευματικό και λαϊκό ελληνικό πολιτισμό επάνω στον οποίο, πιστεύω ακράδαντα, πως στηρίχθηκε ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός.

Σας ευχαριστώ !