Μοσχόπολη: Η αναβίωση της πόλης και οι νέες καταστροφές του 1916-1920

~ Η τραγωδία της Μοσχόπολης.

Φωτογραφία του Κροάτη Branimir Gušić (1901-1975)

Λίγους μήνες μετά την καταστροφή του 1769 επιστρέφουν στη Μοσχόπολη γύρω στις 5.000 κάτοικοί της που είχαν καταφύγει στα γύρω βουνά. Το ελληνικό σχολείο επαναλειτουργεί χωρίς όμως να αποκτήσει ποτέ τη φήμη και ακτινοβολία της παλιάς Ακαδημίας. Οι Μοσχοπολίτες όμως της διασποράς δεν ξεχνούν τη γενέτειρα τους. 

Στα 1840 με οικονομική ενίσχυσή τους, κυρίως εκ μέρους του Γεωργίου Σίνα ανεγείρουν το νέο κτίριο του ελληνικού σχολείου στο οποίο στεγάστηκαν το Νηπιαγωγείο, το Παρθεναγωγείο, και το Ημιγυμνάσιο της πόλης. Το νέο σχολείο λειτούργησε χωρίς κλυδωνισμούς ως το 1916 όταν η πολύπαθη Μοσχόπολη καταστρέφεται από τα άτακτα σώματα του Αλβανού Σαλή Μπούτκα στα πλαίσια επιχειρήσεων του Α Παγκοσμίου πολέμου. 

Χαρακτηριστικές είναι οι επιστολές που ανταλλάσσονται ανάμεσα στον Σαλή Μπούτκα και τους Μοσχοπολίτες προκρίτους. 

Λιάβδαρι 15 Οκτωβρίου 1916 

Προς τους Αζάδες χωρίου Μοσχοπόλεως

Sali Butka

...Σας πληροφορώ ότι αύριο έρχομαι στη Μοσχόπολι. Ειδοποιήστε το λαό της ότι δεν έρχομαι για καταστροφή ούτε για λεηλασία αλλά έρχομαι να καταλάβω αυτήν και να υψώσω την Αλβανική σημαία εν ονόματι της Αλβανίας. Μάθετε καλώς ότι τα μέρη τυγχάνουν αλβανικά και όχι όπως φαντάζεσθε εσείς. Απόδειξη ότι η Ελλάς δύο φορές τα κατέλαβε τα μέρη αυτά και δύο φορές τα εγκατέλειψε. Μη γελασθεί κανείς από σας να ρίξει καμιά τουφεκιά εναντίον μας, διότι θα γίνει αίτιος να καεί το χωριό σας... 

Σαλή Μπούτκα. 

Στην Μοσχόπολη ήδη υπάρχουν εκπρόσωποι της Εθνικής Άμυνας του πρωθυπουργού Βενιζέλου. Συντετριμμένοι οι Μοσχοπολίτες πρόκριτοι συνυπογράφουν την απάντηση: 

Αξιότιμε Σαλή Μπέη 

Σας ειδοποιούμε ότι η επιστολή σας ελήφθη. Μάθετε ότι η Μοσχόπολις κατελήφθει επ ονόματι της Εθνικής Αμύνης και αν επιχειρήσεις να καταλάβεις αυτήν θα αντισταθούμε. 

Υπογραφές: Αργύριος Βούζας, Κ. Μαυρομμάτης, Παν. Ζησιάδης, Χρυσός Δούκας. 

Οι Μοσχοπολίτες σιωπηλοί γνωρίζουν ότι ήρθε να πληρωθεί η εκ παραδόσεως περισωθείσα προφητεία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος επισκεπτόμενος την πόλη στη μεγάλη δόξα της το 1760 προφήτευσε "... ελεύσεται ημέρα και η πόλις λεηλατηθήσεται και άχρι θεμελίων αυτής καταστραφήσεται". Διότι γνωρίζουν ότι η μοίρα της πόλης τους με αυτήν της Κορυτσάς, είχε χαραχθεί αλλού. Και ότι οι παρόντες αμυνίτες αρχηγοί δεν επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Όπως και έγινε. Την επομένη, Κυριακή 16 Οκτωβρίου 1916, με την εμφάνιση των πρώτων ανδρών του Μπούτκα οι αμυνίτες σκόρπισαν και πήραν τον δρόμο για την Κορυτσά. Και έμειναν οι Μοσχοπολίτες πίσω για άλλη μια φορά να υπομείνουν μόνοι τους περήφανοι τη νέα καταστροφή της ένδοξης πόλης. Η καταστροφή ολοκληρώνεται τον Μάιο του 1920, από τον Γαλλικό στρατό. 

Ο Μοσχοπολίτης Θεόφραστος Γεωργιάδης αναφέρει: "...την τελευταία λεηλασία των εκκλησιών επίφεραν κατόπιν οι ευγενείς και πεπολιτισμένοι Γάλλοι οι οποίοι απεγύμνωσαν αυτές τελείως ποδοπατώντας κάθε Θείο και ιερόν αφού αξιωματικοί των απεγύμνωσαν τους ναούς από τα καλλιτεχνικά των τέμπλα, τα εικονοστάσια, τους άμβωνες και τις εικόνες, αποστείλαντες ταύτα εις τας πατρίδας των όπου ήδη κοσμούν τα Μουσεία αυτών..." 

Η πολύπαθη Μοσχόπολη, η επονομαζόμενη Αθήνα της Τουρκοκρατίας είχε δεχθεί το τελειωτικό της κτύπημα. 

Παρακάτω ακολουθεί κατάσταση των φονευθέντων Μοσχοπολιτών κατά τη δεύτερη μεγάλη καταστροφή της Μοσχόπολης. 

Κων/νος Θεοχάρης, Αγγελής Θ. Πίνας, Παναγιώτης Κ Πiνας, Κων/νος Σταύρου Τζιάνας, Πέτρος Γιαννάκης (πατήρ), Ιωάννης Πέτρου Γιαννάκης (υιός), Κώστας Γινώσης, Κοσμάς Δέσπας-Αριστεiδης Δέσπας (αδέρφια), Σπύρος Ντόκας, Τέφας Μπάνης, Απόστολος Σiπισχας (πατήρ), Μήνας Απ. Σiπισχα (υιός), Μiχος Ντούκας και τα δύο παιδιά του, Μηνάς Ν. Φούντου, Χρήστος Γιάγκου, Νικόλαος Στiγκας, Βασίλειος Σiπισχας, Περικλής Μάρας, Ναούμ Πατιγιάγκας, Σωτήριος Πατιγιάκας, Σωτήριος Αiας, Μπάνας Λιάρας, Νικόλαος Τσέρης, Δημήτριος Φiλης, Χρήστος Φiλης, Αδάμος Οσόγιας, Δημήτριος Κικικάση, Νικόλαος Μιντιλής, Δανιήλ Τζιούλης, Ιωάννης Ντούμας, Νικόλαος Ντούμας, Σώτας Σιόλας, Πέτρος Ντέρης, Μιχαήλ Νοβάκος, Αλέξιος Τζέκας, Αλέξιος Γκινiκαση, Αθανάσιος Νταλάκος, Ευάγγελος Κότζιας, Τέζια Μάρκου, Μπάνας Σάντας, Στέργιος Σκοντράνης, Γρηγόριος Πλάχας, Μάρκος Σκιούρτης, Γρηγόριος Πλάχας, Μάρκος Σκούρτης, Ναούμ Πiνας, Παρασκευή ΓκΣτα, Χρήστος Τερζής, Αναστάσιος Βερίκας, Αντώνιος Σκοτράνης.

Αντί Επιλόγου 

Η Επτάλοφη και Φωτεινή Μοσχόπολη σήμερα δεν υπάρχει. Βρέθηκε κάποτε στα όρια του ελληνισμού της Άνω Μακεδονίας. Όταν στην Νότια Ελλάδα στήνονταν τα γνωστά μας κρυφά σχολειά οι Βλαχόφωνοι κάτοικοι της μεγαλουργούσαν με την Νέα Ακαδημία. Στηρίζαν την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό, και γινόταν πολιτισμικός φάρος όλων των υποδούλων ομόδοξων Βαλκανικών λαών, σαν γνήσιοι συνεχιστές της Βυζαντινής παράδοσης. Το μεγαλείο της Μοσχόπολης σήμερα μπορεί να μην υπάρχει εκεί που γεννήθηκε. Υπάρχουν όπως τα ένδοξα έργα των παιδιών της, που στολίζουν τη σύγχρονη πρωτεύουσα του ελληνισμού. Η Αθήνα της Τουρκοκρατίας μέσα από τα έργα αυτών προσπαθεί να περάσει στη Σύγχρονη Αθήνα παλαιά μηνύματα που σήμερα ξαναγίνονται επίκαιρα γι' αυτήν και για τα πολύπαθα Βαλκάνια. 

Σαν πρώτος φόρος τιμής και ευγνωμοσύνης θα ήταν η αναστήλωση των εκκλησιών της και η με έργα στήριξη των σημερινών κατοίκων της, ομοεθνών και μη. Για να λάβει πραγματικά σάρκα και οστά το μήνυμα της Μοσχόπολης και της οικουμενικότητας της Ρωμιοσύνης.

Πηγή: Μοσχόπολις- Πολιτισμικό κέντρο της Βαλκανικής, κιβωτός της Ρωμιοσύνης

Σημείωση:
Με την κήρυξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου ο ελληνικός στρατός εισέρχεται, στις 27 Οκτωβρίου 1914, για δεύτερη φορά στην περιοχή, "καταλύοντας" τυπικά την προσωρινή κυβέρνηση και θέτοντας πλέον την περιοχή υπό την προστασία του ελληνικού κράτους. Η Ιταλία, για να ενισχύσει τη στρατηγική της θέση, κατέλαβε τον Αυλώνα. Όμως κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού, η Ιταλία επωφελήθηκε και κατέλαβε όλη την Ήπειρο, μέχρι και τα Ιωάννινα. Όταν αργότερα η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο (1917), ο ελληνικός στρατός προέλασε επανακτώντας πόλεις όπως το Αργυρόκαστρο, την Πρεμετή, την Χειμάρρα, τη Ρίζα, το Λεσκοβίκι και την Μοσχόπολη. Το 1921 για δεύτερη φορά στη διάσκεψη των Συμμάχων στο Παρίσι οι περιοχές αυτές επιδικάστηκαν στην Αλβανία, ύστερα από διπλωματικές μηχανορραφίες και ενώ μεσολάβησαν και οι πολεμικές περιπέτειες της Ελλάδας εκείνο το διάστημα.(π.β. Εδώ)