Borislav Pekić

Ο Μπόρισλαβ Πέκιτς (Borislav Pekić) ήταν Σέρβος πολιτικός ακτιβιστής και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Ποντγκόριτσα το 1930 και πέθανε στο Λονδίνο το 1992. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αντίθετη με το κομμουνιστικό καθεστώς. 

Όταν ξέσπασε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πατέρας του Βόισλαβ ήταν επικεφαλής του διοικητικού τμήματος της επαρχίας Zeta του Cetinje απ' όπου οι ιταλικές αρχές τον εξόρισαν με την οικογένειά του. Η μητέρα του Λιούμπιτσα ήταν ελληνoβλαχικής καταγωγής και πριν παντρευτεί δίδασκε μαθηματικά. Ήταν άνθρωπος με δυναμικό και πρακτικό χαρακτήρα. Συνήθιζε να λέει ότι δεν είχε πεθάνει κανείς από την εργασία και η καλή ανατροφή αποτελεί ισχυρό όπλο για όλες τις αντιξοότητες. Ο Μπόρισλαβ κληρονόμησε από την μητέρα του την λογική και την οργανωτικότητα και από τον πατέρα τους τις υψηλές ηθικές αρχές και την αίσθηση του χιούμορ. Δεδομένου ότι ο πατέρας του μετά τον πόλεμο δεν καταδικάστηκε, έλαβε μια υψηλή θέση ως έμπειρος δικηγόρος στην ομοσπονδιακή διοίκηση του νέου κράτους το 1945. Η οικογένεια Pekić μετακόμισε στο Βελιγράδι και ο Μπόρισλαβ εγγράφηκε στο τρίτο γυμνάσιο αρρένων της πόλης. Σπούδασε ψυχολογία στο Βελιγράδι, το οποίο αργότερα και εγκατέλειψε για να εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Υπήρξε ένας εκ των ιδρυτών της νεολαίας του Δημοκρατικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας και για το λόγο αυτό καταδικάστηκε σε δεκαπέντε χρόνια φυλάκιση.  "Ο καιρός των θαυμάτων" γράφτηκε το 1965 και είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Ακολούθησαν "Το προσκύνημα του Αρσενίου Νιέγκοβαν", "Η απολογία και οι τελευταίες μέρες", το "Χρυσόμαλλο δέρας", η "Ατλαντίδα" και άλλα.[1][2]

Η λογοτεχνία είναι ένα παράθυρο σ έναν μαγικό κόσμο. Για εμάς τους Έλληνες, η μυθολογία αποτελεί στοιχείο του dna μας, κομμάτι της ανατροφής και της διαπαιδαγώγισής μας. Τα πρώτα βιβλία που πήραμε στα χέρια μας, τα περισσότερα ελληνόπουλα, ήταν η ''Ελληνική Μυθολογία'', η εικονογραφημένη ''Ιλιάδα'' και ''Οδύσσεια'' και η ''Αργοναυτική Εκστρατεία''. Απ' αυτούς τους μύθους λοιπόν εμπνεύστηκε ο Pekić για να πλάσει έναν ολοκαίνουργιο δικό του μύθο και να μας ταξιδέψει πολύ πιο πέρα απ' όσο η δική μας, περιορισμένη, φαντασία θα μπορούσε να μας πάει. 

Στο "Χρυσόμαλλο δέρας" και την "Ατλαντίδα" γίνονται αναφορές στην ελληνική μυθολογία, ο αναγνώστης καθηλώνεται και ταξιδεύει στο χώρο και το χρόνο. Η εκκίνηση της μαγευτικής αυτής περιήγησης γίνεται από την αρχαία Ελλάδα και ταξιδεύει στα Βαλκάνια, μια και έτσι αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας την βλάχικη καταγωγή του, για να καταλήξει στη Σερβία. Στο έργο του  ''Cincari ili korespodencija'' (Τσίντσαροι ή ανταποκριτές) ξεκινά με μια γνωστή ελληνική παροιμία, αναφέροντας: ''και το ψωμί ολόκληρο και τον σκύλο χορτάτο'' και στη συνέχεια παραθέτει ένα απόσπασμα από το έργο του Dusan Popovic ''O Cincarima'' με την άποψη του συγγραφέα για τους Βλάχους.[3] 

Ο Popovic (ελληνοβλαχικής προέλευσης κι ο ίδιος, από το Κρούσοβο), ζώντας στην Γιουγκοσλαβία, διάκειται θετικά προς το έθνος των Σέρβων. Αν και η στάση του απέναντι στο ελληνικό στοιχείο -ως απόρροια ίσως της προσπάθειάς του να γίνει αποδεκτός από την υιοθετημένη του πατρίδα- είναι αντιφατική, παρ' όλα αυτά, αναγκάζεται να αναγνωρίσει ότι ''η ταυτότητα των Βλάχων (Τσιντσάρων) ταυτίζεται με την ελληνική''. Έτσι γράφει ότι, ''οι Τσίντσαροι είναι πολύ περήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή, ότι συχνά αναφέρονται στο ένδοξο ελληνικό παρελθόν και μνημονεύουν τα μεγάλα ονόματα της αρχαίας Ελλάδας και των Πατέρων της Εκκλησίας. Στους αγώνες για την ελευθερία της Ελλάδος και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οι δραστηριότητες των Τσιντσάρων δεν μπορούν να διαχωριστούν από αυτές των υπολοίπων Ελλήνων''. 

Διαβάζοντας κάποια αποσπάσματα, στη σερβική γλώσσα, από τα παραπάνω έργα του Pekić αυτό που αισθάνθηκα ήταν πρωτόγνωρο. Yπάρχουν ανεξερεύνητες πτυχές στο έργο προσωπικοτήτων ελληνικής προέλευσης που αξίζει να επισημανθούν και να αναδειχθούν και στην χώρα μας από ειδικούς μελετητές, μια και όπως δείχνουν τα πράγματα, αναμφισβήτητα, αποτέλεσαν φορείς της ελληνικής κουλτούρας, ανεξάρτητα από την άποψη που καλλιεργείται για τους Ελληνόβλαχους στις χώρες που γεννήθηκαν και διέπλασαν την προσωπικότητα τους.

Η άλλη ανάγνωση της Βίβλου

Μπόρισλαβ Πέκιτς, Ο καιρός των θαυμάτων

μετ. Μαρία Κεσίνη

εκδ. Κέδρος

Μετά τον Μίλοραντ Πάβιτς, γνωστό πια στην Ελλάδα, μετά τον Ντανίλο Κις, του οποίου το έργο έχει αρχίσει να μεταφράζεται πιο συστηματικά στη γλώσσα μας, το ελληνικό κοινό ανακαλύπτει με τον «Καιρό των θαυμάτων» έναν άλλον μεγάλο Σέρβο συγγραφέα, τον συγκαιρινό του Κις, Μπόρισλαβ Πέκιτς (1930-1992). Μαζί, οι δύο αυτοί συγγραφείς ανανέωσαν στη δεκαετία του '60 το σερβικό μυθιστόρημα, μέσα από την υπέρβαση του γραμμικού ρεαλισμού και την γόνιμη αφομοίωση στοιχείων της μοντερνιστικής πρωτοπορίας. Γνωστός ήδη σεναριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ο Πέκιτς δημοσιεύει το 1965 το πρώτο του μυθιστόρημα, τον «Καιρό των θαυμάτων», μια νέα ανάγνωση της Βίβλου που απηχεί τις πιο ζωντανές στιγμές της βιβλικής παρωδίας. Στη συνέχεια, τα μυθιστορήματα θα διαδέχονται το ένα το άλλο, το ίδιο και τα θεατρικά και τα σενάρια. Το 1984, το έργο του θα εκδοθεί σε 12 τόμους, ενώ θα συνεχίσει να είναι παραγωγικότατος ώς τον θάνατό του.

Φυλακή και αυτοεξορία

Υπέρμαχος της ελευθερίας και πολέμιος του δογματισμού, ο Πέκιτς, γνωστός στη Γερμανία όπου πρωτοανέβηκαν πολλά έργα του, και στην Αγγλία όπου ο «Καιρός των θαυμάτων» μεταφράστηκε από το 1977, προσφάτως άρχισε να γίνεται γνωστός στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στον «Καιρό των θαυμάτων» διαβάζει την Βίβλο, και ειδικά την Καινή Διαθήκη, με τρόπο προκλητικό, ανατρεπτικό, σε μια πολιτική αλληγορία ενάντια στον ολοκληρωτισμό.

Σε όλη τη ζωή του, θα πολεμήσει την αγκύλωση της σκέψης και τη στρέβλωση της δημοκρατίας, ως πολίτης και ως συγγραφέας, και θα πληρώσει τη στάση του αυτή με πέντε χρόνια φυλακή στα δεκαοκτώ του, για αντικαθεστωτική δράση, με την αυτοεξορία του, στο Λονδίνο το 1970, και την απαγόρευση εισόδου στη χώρα του, όπου εθεωρείτο persona non grata. Θα επιστρέψει το 1990, για να δημιουργήσει με τους Κοστούνιτσα και Τζίντζιτς το Δημοκρατικό Κόμμα της Σερβίας. Αλλά δεν θα προλάβει να δει την πλήρη διάλυση της χώρας του, μια τραγωδία που, όπως στον «Καιρό των θαυμάτων», έγινε για να εκπληρώσει τις Γραφές, της γεωπολιτικής αναδιανομής αυτή τη φορά.

Αυτοπροσδιορισμός

Ο Ελληνας αναγνώστης που έχει διαβάσει Καζαντζάκη αισθάνεται αμέσως οικείο το κείμενο του Πέκιτς, του φέρνει στο νου το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» - με το οποίο ο Σέρβος συγγραφέας διαλέγεται. Παραπέμποντας στις παρωδιακές, απόκρυφες λαϊκές αφηγήσεις, αλλά και σε συγγραφείς όπως ο Μπουλγκάκοφ και ο Ντοστογιέφσκι, που αξιοποιούν υπονομευτικά κάποια επεισόδια της Βίβλου, ο Πέκιτς διαβάζει τα θαύματα του Ιησού, τον οποίο καθοδηγεί ένας Ιούδας προσκολλημένος στις Γραφές και αποφασισμένος να μην επιτρέψει να μείνουν κενό γράμμα, ως καταστροφές. Οπαδός του ατομικισμού, ο Πέκιτς απορρίπτει τον μεσσιανισμό και τη σωτηριολογία, που επενεργούν στη ζωή των ανθρώπων ερήμην τους, μετατρέποντας την σε ζωντανή κόλαση. Και διεκδικεί το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, μέσα στον οποίο η ατέλεια είναι συχνά πολύ πιο ευεργετική από την επιζητούμενη τελειότητα.

Ειρωνικός, καυστικός, με ιδιαίτερα μακροπερίοδο λόγο, ο Πέκιτς ανάγει σε πρωταγωνιστές τους κομπάρσους της Βίβλου, τους ανθρώπους επί των οποίων ο Χριστός δοκιμάζει τη θαυματουργή του δύναμη, και ανασυστήνει τη ζωή και τα βάσανά τους πριν και μετά τη θαυματουργή παρέμβαση. Αλλά και φτάνει την αλληγορία στα όριά της, με τη σταύρωση του Σίμωνα του Κυρηναίου στη θέση ενός Ιησού που δεν έχει καμία διάθεση να πεθάνει, η οποία ακυρώνει τη σωτηρία του κόσμου. Χρησιμοποιώντας δεξιοτεχνικά τη ροή της συνείδησης, παρατείνει την αμφισημία, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να βρίσκεται στιγμές στιγμές μετέωρος, ανάμεσα στην κλασική ερμηνεία της Βίβλου και την κατά Πέκιτς αναμυθολόγησή της.

Ιστορική παραβολή

Εργο αιρετικό, με τη μεταφορική σημασία της λέξης, ο «Καιρός των θαυμάτων» διαβάζεται ως η ιστορία της θεσμικής, γραφειοκρατικής κατίσχυσης των ολοκληρωτισμών, και ειδικότερα των σοσιαλιστικών καθεστώτων, ως πανανθρώπινη και διαχρονική ιστορία των συνεπειών της δογματικής σκέψης, ως ιστορική παραβολή της τραγωδίας της ίδιας της Σερβίας, αλλά και ως υπαρξιακή θέση για το ανέφικτο του απόλυτου και του τέλειου στον κόσμο των ανθρώπων.

Ρέουσα και ζωντανή, η ελληνική μετάφραση αποδίδει τη συναίρεση του υψηλού με το ταπεινό, του γκροτέσκου με το ελεγειακό στο ύφος του Πέκιτς και μας επιτρέπει να απολαύσουμε ένα κλασικό κείμενο της σερβικής λογοτεχνίας. Η οποία, μετά την εν εξελίξει αλλαγή των συνόρων της χώρας, θα επανεξετάσει, προφανώς, και τον εθνικό λογοτεχνικό της κανόνα, όπως όλες οι νέες χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Τα κριτήρια της επανεξέτασης αυτής -η οποία δεν είναι προφανώς ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία στην ιστορία της διάλυσης πολυεθνικών σχηματισμών, δεν παύει όμως να είναι του καιρού μας και επομένως να μας αφορά- παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, την ιστορία της, την ιστορία των ιδεών. [4]


[1] Παπασωτηρίου
[2] serbia.com

[3] www.laguna.rs
[4] kathimerini.gr