Η ζωή και ο θάνατος του Νικολάου Δούμπα μέσα από ελληνικές και ξένες πηγές

Νικόλαος Δούμπας

Μία ημέρα πριν το θάνατο του, ο Νικόλαος Δούμπας ταξίδεψε για τη Βουδαπέστη με σκοπό να λάβει μέρος σε μία συνεδρίαση σχετικά με το έργο “Η Αυστροουγγρική Μοναρχία με λόγια και εικόνες”, στην οποία επρόκειτο να συσκεφθούν για το ουγγρικό μέρος της έκδοσης. Ο Δούμπας διέμενε στο σπίτι της κουνιάδας του.

Στις 23 Μαρτίου του 1900, γύρω στις 12 το μεσημέρι, επέστρεφε σ' αυτό μετά τη συνεδρίαση. Μια νεαρή κυρία που διέμενε στο ίδιο σπίτι άκουσε ξαφνικά ένα περίεργο χτύπημα στην πόρτα. Τρομαγμένη άνοιξε βιαστικά και είδε μπροστά της στο διάδρομο τον κύριο Δούμπα να ταλαντεύεται και να αγωνίζεται να αναπνεύσει. Οδήγησε τον άνθρωπο, που με πολύ κόπο στεκόταν όρθιος και δεν μπορούσε να μιλήσει, στο σαλόνι, σε μια πολυθρόνα. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα ο Νικόλαος Δούμπας ήταν νεκρός, πιθανότατα από οξύ έμφραγμα. Δύο ημέρες αργότερα, η σορός του μεταφέρθηκε από τη Βουδαπέστη στη Βιέννη.

Οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης πένθησαν για το θάνατο του ευγενικού αυτού ανθρώπου, ο οποίος είχε κατακτήσει σε μεγάλο βαθμό την εκτίμηση και την αγάπη των συμπολιτών του. Από τα δημόσια κτήρια οι σημαίες κυμάτιζαν μεσίστιες, ενώ η σημαία του Δημαρχείου ακουμπούσε στο έδαφος. Η πρόσοψη του Οίκου των Καλλιτεχνών ήταν ντυμένη με μαύρο ύφασμα.

Η πένθιμη πομπή στην κηδεία του Ν. Δούμπα

Στις 27 Μαρτίου του 1900 έγινε η κηδεία του, στην οποία πήραν μέρος μερικές χιλιάδες επώνυμοι και ανώνυμοι Βιεννέζοι. Στον ημερήσιο Τύπο διάβαζε κανείς ότι η Βιέννη, μέχρι τότε, δεν είχε ξαναδεί τόσο επιβλητική κηδεία. Μια τεράστια πένθιμη πομπή ξεκίνησε από τον Ελληνορθόδοξο Ναό της Αγίας Τριάδος (Fleischmarkt) προς τον Οίκο των Καλλιτεχνών, όπου ο καθηγητής Wehr, πρόεδρος του Σωματείου, εκφώνησε τον επικήδειο. Η πομπή αμέσως μετά, προχώρησε προς το Μέγαρο Φίλων της Μουσικής όπου η χορωδία έψαλε ένα πένθιμο έργο του Σούμπερτ (Ruh' in Frieden Allerseelen). Από εκεί, η πομπή πορεύτηκε στο κεντρικό κοιμητήριο της πόλης. Οκτώ άμαξες συνόδευαν τη σορό και χιλιάδες κόσμος είχαν παραταχτεί δεξιά και αριστερά του δρόμου, σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Είχαν κατατεθεί 270 στεφάνια που προέρχονταν από τις Αρχές, τους ευγενείς και ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης. Δίπλα στον ανοιχτό τάφο, ο πρόεδρος του Συλλόγου Δημοσιογράφων και Συγγραφέων Concordia, ο πρόεδρος του Συλλόγου Ανδρικής Χορωδίας και ο Δήμαρχος της πόλης εκθείαζαν τις εξαίρετες υπηρεσίες του θανόντος. Η χορωδία, λίγο πριν τον ενταφιασμό, τραγούδησε ως επιτάφια άσματα, μέρη από τα έργα του Σούμπερτ “Ο Θάνατος και η Κόρη”, “Grablied” και “Nobensonnen”. Έτσι εκπληρώθηκε η επιθυμία του θανόντος, η οποία ήταν γραμμένη και στη διαθήκη του: "Κοντά στον τάφο μου, παρακαλώ το Σύλλογο να τραγουδήσει οποιοδήποτε χορωδιακό του Σούμπερτ".

Ανακοίνωση για την είδηση του θανάτου του
Ν. Δούμπα στον Αυστριακό Τύπο

Ο τότε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεαγένης Λιβαδάς, σε επιμνημόσυνο δέηση στη Βιέννη την 28η Απριλίου 1900, ένα μήνα μετά τον θάνατο του Νικόλαου Δούμπα έλεγε: ''...Ουδείς Έλλην και άγνωστος, ουδέποτε έκρουσεν την φιλόξενον θύραν και απήλθεν κεναίς ταις χερσίν. Πόσην δε πληθύν πτωχών Ελληνοπαίδων και Ελληνίδων δεν εξεπαίδευσεν, ή δεν διηυκόλυνε τας σπουδάς αυτών και εν τω Ωδείω της Βιέννης και εν ταις  αγρονομικαίς Σχολαίς και εν τοις Πανεπιστημίοις Αυστρίας και Γερμανίας;...''

Ο διεθνής τύπος αναφέρθηκε εκτενώς στην εξέχουσα προσωπικότητά του. Στην κατοχή μας βρίσκονται 209 άρθρα εφημερίδων από Ευρώπη και Αμερική που σχολιάζουν τη σπάνια προσωπικότητά του αμέσως μετά το θάνατό του, πολλές από τις οποίες υπογραμμίζουν την Ελληνική του προέλευση. Μερικές τον χαρακτηρίζουν ως μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της Αυστρίας και άλλες τον κατατάσσουν στις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες του 19ου αιώνα.

Ο Νικόλαος Δούμπας ετάφη στον οικογενειακό του τάφο, στο ελληνικό τμήμα του κοιμητηρίου. 

Ο Δήμος της Βιέννης μετονόμασε προς τιμήν του την οδό Καλλιτεχνών μπροστά από το Μusikverein σε οδό Δούμπα.

Στις 13 Αυγούστου του 1903 όμως έγινε εκταφή των λειψάνων του, τα οποία εναποτέθηκαν σε άκρως τιμητική θέση για αιώνια ανάπαυση, στο κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης (Zentral-Friedhof), έχοντας αριστερά του τους τάφους των μουσικουργών Μπραμς και Στράους. Επίσης, στο συγκεκριμένο τομέα αναπαύονται και οι διασημότεροι των μουσικών καλλιτεχνών, όπως ο Μόζαρτ, ο Μπετόβεν, ο Σούμπερτ, ο Τζέρνυ, ο Μπρύλλ, ο Γκλουκ, ο Κάλμαν, ο Παμπστ και ο Πρέσλερ. Συγκεκριμένα ενταφιάστηκε στο τμήμα 32a μουσικουργών του Τσεντράλ Φρίντχοφ (Musiker Sektor 32a). Στο ίδιο αυτό μνήμα ενταφιάστηκαν αργότερα η κόρη και η σύζυγός του. Με τη διαθήκη του κληροδότησε στη βιβλιοθήκη της Βιέννης την συλλογή βιβλίων και μουσικών έργων που διέθετε.

Ελληνορθόδοξος Ναός Αγ.Τριάδος Βιέννης

Διατηρώντας την Ορθόδοξη πίστη του πατέρα του, στάθηκε παράλληλα, αρωγός της τοπικής εκκλησίας, προς την οποία έκανε επίσης διάφορες δωρεές. Επίσης, έγινε πρόεδρος της Ελληνορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινότητας "Άγιος Γεώργιος", για να μπορεί να διαχειρίζεται -με τον δικό του εξαίρετο τρόπο- τα συμφέροντα των Ελλήνων της Βιέννης.

Μαζί με τον πατέρα του Στέργιο, διηύθυναν την κραταιά τότε Ελληνική παροικία της Βιέννης για 40 ολόκληρα χρόνια. Σήμερα, στους εκεί δύο Ελληνορθόδοξους Ιερούς Ναούς, της Αγίας Τριάδος (Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Αυστρίας) και του Αγίου Γεωργίου, κυριαρχούν οι δικές τους προσωπογραφίες καθώς και άλλων μελών της οικογένειας Δούμπα σε αναγνώριση της προσφοράς των στον Ελληνισμό.

Μεταξύ των ευεργεσιών του στην Ελλάδα, την οποία πολλαπλά υπηρέτησε, όπως και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (βλ. εφημερίδα ΛΟΓΟΣ της Κωνσταντινουπόλεως τον 19ο αιώνα) αναφέρουμε ενδεικτικά τη Ζωφόρο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συγκεκριμένα, το 1888 σε επίσκεψή του στην Ελλάδα, ανέλαβε τη δαπάνη για τη ζωγραφική της ζωφόρου του Πανεπιστημίου με βάση τα διασωθέντα σχέδια του Rahl και ζωγράφο τον Eduard Lebiedski που έστειλε από τη Βιέννη. Το όνομα του Νικολάου, καθώς και του πατέρα του Στέργιου Δούμπα, είναι χαραγμένα σε μαρμάρινη πλάκα των Ευεργετών του Πανεπιστημίου Αθηνών στα Προπύλαιά του.

Μεταξύ άλλων ανήλθε στην κορυφή της αυτοκρατορικής ιεραρχίας αφού υπήρξε ένας από τους τέσσερις προσωπικούς Μυστικοσύμβουλους του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ Α΄, σε μια εποχή που η πατρίδα προέλευσης των γονέων του η Μακεδονία, όπως τόνισε δημοσιογράφος της εποχής του, βρισκόταν ακόμα υπό Τουρκικό ζυγό!

Ίδρυσε τη Λαϊκή Τράπεζας Βιέννης και συνεισέφερε στην ανέγερση του Αυστριακού Κοινοβουλίου (με την ελληνική αρχιτεκτονική, τον ελληνικό γλυπτικό διάκοσμο και την Παλλάδα Αθηνά), του Βιεννέζικου Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας Τεχνών, του δημαρχείου της Βιέννης, του περίφημου Καθεδρικού του Αγίου Στεφάνου της Βιέννης και βέβαια του Μεγάρου Μουσικής της Βιέννης.

Η πένθιμη πομπή στην κηδεία του Ν. Δούμπα

Όσο για τους Έλληνες που κατοικούσαν ή επισκέπτονταν τη Βιέννη, έβρισκαν στο πρόσωπο του Δούμπα τον άνθρωπο που βοηθούσε με όλα τα μέσα, που νοιαζόταν για τους συμπατριώτες του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, φοιτητή φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ο οποίος υπήρξε ο σημαντικότερος -μεταξύ πολλών άλλων- δάσκαλος ελληνικών της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ (Σίσι), όταν ζούσε στην Κέρκυρα και έχτιζε το περίφημο Αχίλλειο. Λέγεται μάλιστα πως ανάμεσα στη Σίσι και τον Χρηστομάνο αναπτύχθηκε ένα τρυφερό πλατωνικό αίσθημα. Σύμφωνα με επιστολές του Δούμπα προς τη χορωδία φαίνεται ότι εκείνος επισκεπτόταν συχνά το Αχίλλειο στην Κέρκυρα εξαιτίας των προβλημάτων υγείας της κόρης του Ειρήνης. Από σωζόμενη επιστολή του Χρηστομάνου, από την Αθήνα προς τη σύζυγο του Δούμπα, Μαρία, φαίνεται ότι ο Νικόλαος εργαζόταν από κοινού με τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη.

Το 1852 ταξίδεψε στο Κάιρο και την Άνω Αίγυπτο, όπου γνώρισε και τον Γεώργιο Αβέρωφ με τον οποίο συνδέθηκε με βαθιά φιλία και τον φιλοξένησε για διάστημα ενός χρόνου στη Βιέννη.

Δεν προσέφερε μόνο στην Αυστρία αλλά και στην Ελλάδα ενισχύοντας οικονομικά τα ελληνικά σχολεία στους τόπους των προγόνων του, το Μπλάτσι, την Κοζάνη, τις Σέρρες. Στις Σέρρες ο Νικόλαος Δούμπας και η γυναίκα του χρηματοδότησαν την Ίδρυση και λειτουργία του Δουμπείου Νηπιαγωγείου, την ανέγερση κτιρίου Αλληλοδιδακτικής σχολής (1835), τη στέγαση του πρώτου Παρθεναγωγείου (1853). Κληροδότησε επίσης 30.000 φράγκα στο Νοσοκομείο Σερρών το 1900. Τις ευεργεσίες συνέχισε ο γιος του Θεόδωρος Δούμπας. Όσα αναφέρουμε εδώ είναι ελάχιστα εκ του συνολικού μεγέθους προσφοράς της οικογένειας αυτής.

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι ο Νικόλας Δούμπας αγωνίστηκε για την προαγωγή των ελληνικών συμφερόντων στη Μακεδονία. H έντονα ελληνική στάση του Δούμπα και η οικονομική στήριξη που προσέφερε για την προώθηση των ελληνικών στόχων στη Μακεδονία προκάλεσε δηκτικά σχόλια στην Αυστριακή Βουλή το 1888.

Το σαλόνι του Νικολάου Δούμπα ήταν τόπος συνάντησης του καλλιτεχνικού και πνευματικού κόσμου της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας της Αυστροουγγαρίας. 

Για την υποδοχή των προσκεκλημένων στην είσοδο, ήταν κεντημένη σε μία κουρτίνα με χρυσά μεγάλα γράμματα η λέξη ΧΑΙΡΕ, στα Ελληνικά. Το σπίτι αυτό επισκέφτηκαν κατά καιρούς συνθέτες όπως ο Μπραμς και ο Βάγκνερ. Εκτός αυτών, διατηρούσε και εγκάρδιες σχέσεις με τους συγγενείς του Αυτοκράτορα, ιδιαιτέρως με τον Πρίγκιπα Ροδόλφο (Rudolf von Mayerling) και την Πριγκίπισσα Στεφανία, οι οποίοι μάλιστα ήταν συχνά προσκεκλημένοι του, όπως και στο εξοχικό του στο Tattendorf. Ακόμα ο Πρωθυπουργός και ο αυλάρχης πρίγκιπας Lichtenstein ήταν μεταξύ των επίσημων επισκεπτών της κατοικίας του.

~ Φωτο: από τη συναυλία του Μεγάρου Μουσικής της Βιέννης για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Ν. Δούμπα. Οι εκδηλώσεις στην Αυστρία έλαβαν χώρα παρουσία του Πρέσβη της Ελλάδος και της Ελληνικής Αντιπροσωπείας αποτελούμενης κυρίως από ανθρώπους καταγόμενους από τη Βλάστη Κοζάνης, τόπο γέννησης του πατέρα του, όπου είχε καταφύγει η οικογένεια μετά την καταστροφή του Λινοτοπίου του Γράμμου (σημ. Ν. Καστοριάς) απ' όπου προέρχονταν.

Εξαιρετικές ήταν οι σχέσεις του με το Γιόχαν Στράους Β', ο οποίος του αφιέρωσε το 1870 το βαλς «Neu Wien op. 342» [«Νέα Βιέννη»], το οποίο γράφτηκε για να τραγουδηθεί από το Σύλλογο Ανδρικής Χορωδίας, ενώ νωρίτερα, το 1858, είχε γράψει τη «Hellenen Polka op.203», την «Πόλκα των Ελλήνων» όταν ο Γιόχαν Στράους Β' παρέστη στον «Ελληνικό Χορό» του Σίνα. Στην εξοχική κατοικία του Ν. Δούμπα, στις όχθες του Δούναβη, ο Στράους συνέθεσε εκεί και πρωτοπαρουσίασε το κοσμαγάπητο Βαλς του Δουνάβεως.

Πηγές: 

- Ιωάννης Τζαφέτας, Νικόλαος Δούμπας (1830-1900): «Ένας Βιεννέζος Δυτικομακεδόνας κορυφαίος του απόδημου Ελληνισμού και διαμορφωτής της νεότερης Βιέννης», βλ. εδώ.

- Μιχαήλ Καλινδέρης, Ο βίος της κοινότητας Βλάστης επί Τουρκοκρατίας εις το πλαίσιον του Δυτικομακεδονικού περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη 1982, σελ.140.

- Υφαντή Δέσποινα, Νικόλαος Δούμπας ''Ο Έλληνας Βιεννέζος'', βλ. εδώ.