Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 3. Ελληνικές αναμνήσεις στο Hódmezővásárhely - Dr. Diószegi György Antal

Το ανάκτορο Konstantin

~ Διαβάστε:

Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 

2. Έλληνες έμποροι στο Szeged

Dr. Diószegi György Antal

Προς τα τέλη του 17ου αιώνα η πόλη του Hódmezővásárhely είχε χάσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της. Μετά την απομάκρυνση του τουρκικού κινδύνου οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαθίστανται και πάλι στην πόλη. Πολλοί είδαν την ευκαιρία να αποκτήσουν -σχετικά φθηνά- μεγάλες, ελεύθερες εκτάσεις γης στην περιοχή. Από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, οι ´Ελληνες που ξέφευγαν από τον τουρκικό ζυγό έρχονταν να εγκατασταθούν και σε τούτη την πόλη. Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Αρμένιοι και οι Έλληνες κρατούσαν πλέον το μεγαλύτερο μερίδιο από το εμπόριο. 

Το 1708 ο Vastag János ήταν ο πρώτος Έλληνας έμπορος που έδρασε στο Hódmezővásárhely. Εμπορευόταν μεταξύ άλλων, αλάτι και σίδηρο. Σύντομα, άλλοι 5-6 Έλληνες έμποροι δραστηριοποιήθηκαν στην πόλη. Το Hódmezővásárhely, λόγω της αγοράς που γίνονταν εδώ, ήταν σημαντικό κέντρο για το εμπόριο βοοειδών που ενδιέφερε τους Έλληνες. 

Το 1755 εμφανίζεται να ασκεί δραστηριότητα ο Orosz Ferenc, Έλληνας έμπορος. Το αληθινό όνομα του „Έλληνα Kristó” ήταν Konstantin Kristóf. Και οι απόγονοί του έζησαν στο Hódmezővásárhely. Ο „Έλληνας Tódor” ήταν ο Pegada Theodorosz. Τέσσερις Έλληνες έμποροι ζούσαν στην πόλη το 1786 και εννιά το 1808. Το 1756 ο „Έλληνας Gyurka” λειτουργούσε κατάστημα υφασμάτων. Οι Έλληνες έμποροι της πόλης τηρούσαν τα βιβλία τους στην ελληνική γλώσσα. 

Ο φεουδάρχης της περιοχής και το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ενθάρρυναν την εγκατάσταση Ελλήνων εμπόρων. Το 1762 απάλλαξαν τους Έλληνες του Hódmezővásárhely από την πληρωμή του δημοτικού φόρου και στο εξής πλήρωναν φόρο απευθείας στον φεουδάρχη. 

Στις 28 Οκτωβρίου του 1770 ο „Έλληνας” Kis Tódor György κατονόμασε στην διαθήκη του ως κηδεμόνα του ανήλικου γιου του και της συζύγου του έναν άλλο Έλληνα, τον Popovits Demeter. Ο „Έλληνας” Kis Tódor György υπέγραψε στα ελληνικά την διαθήκη του ως εξής:„Degodoros Gyorgyev”. Στα αρχεία της ορθόδοξης ενορίας αναφέρεται ως Theodor György.

Κτίριο του εμπορικού οίκου των Konstantin

Η ονομαστή εδώ ελληνική οικογένεια Konstantin ζούσε προηγουμένως στο Szeged, στα μέσα του 18ου αιώνα. Ο Konstantin Kristóf ήρθε στην Ουγγαρία από τους πρόποδες του Ολύμπου. Η οικογένεια αργότερα εγκαταστάθηκε στο Hódmezővásárhely. Το πιο φημισμένο μέλος της ήταν ο Konstantin Gyula που γεννήθηκε στο αρχοντικό Konstantin το 1864. 

Οι ελληνικές οικογένειες ίδρυσαν τον ορθόδοξο ναό του Hódmezővásárhely μεταξύ 1783 και 1807. Πρόκειται για εκκλησία χτισμένη σε ύστερο μπαρόκ ρυθμό, μονόκλητη, με επίπεδο ταβάνι και μεταβυζαντινού ρυθμού εικονοστάσιο με πέντε άξονες. Το πάνω μέρος του κωδωνοστασίου στο δυτικό άκρο της αποτελείται από ένα τμήμα σε σχήμα κρεμμυδίου και ένα τρουλίσκο με παραθυράκια. Οι ορθόδοξοι της πόλης έλαβαν την άδεια για την οικοδόμηση της εκκλησίας το 1786. 

Το 1740 ζούσαν πέντε Έλληνες στο Hódmezővásárhely. Τότε άνηκαν ακόμη στην ενορία του στο Szentes απ’ όπου έρχονταν τακτικά και ο ορθόδοξος ιερέας. Αργότερα συγκέντρωσαν 2000 φιορίνια για να χτίσουν δική τους εκκλησία. Αξίζει να αναφέρουμε κάποιους από τους δωρητές: Pap Mihály, Pegada Konstantin, Theodor György, Theodor András, Theodosz Demeter, Konstantin Pál, Angeláti János. Το οικόπεδο προέκυψε από τα βασιλικά κτήματα. Ο προτεστάντης βαρώνος Teleky Sámuel, περιφερειακός διοικητής στο Nagyvárad, άσκησε την επιρροή του για την έκδοση της άδειας. Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι η ορθόδοξη εκκλησιαστική κοινότητα του Hódmezővásárhely ιδρύθηκε από ´Ελληνες. Το πιο επιφανές μέλος της κοινότητας, ο Konstantin Chrisztofor που ήρθε στην πόλη από το Szeged, λειτουργούσε κατά τα έτη 1744-1780 εμπορικό κατάστημα. Η οικογένεια απέκτησε τέτοια οικονομική επιφάνεια που αγόρασε όλα τα ακίνητα στον κεντρικό δρόμο, από την οδό Szegfű ως την καθολική εκκλησία. 

Το ανάκτορο Lotta

Άλλοι σημαντικοί Έλληνες έμποροι ήταν, κατά τον 18ο-19ο αιώνα, οι ακόλουθοι: Agora, Giba, Gyuricza, Konstantin, Lotta (ο Lotta János ήταν δημοτικός σύμβουλος το 1851), Pegada, Tódor, Zigori/Ziguri. 

Οι Έλληνες της νότιας Ουγγαρίας διατηρούσαν δίκτυο εμπορικών σχέσεων μεταξύ τους. Οι συγγενείς ήταν εγκατεστημένοι σε διάφορες πόλεις, μεταξύ αυτών το Békés και το Szentes ήταν ίσως οι σημαντικότερες. Η οικογένεια Giba είχε παρουσία και στο νομό Békés. Το μνημείο ταφής του Giba Mihály ευρίσκεται στην είσοδο της ορθόδοξης εκκλησίας του Békés που ιδρύθηκε από Έλληνες. 

Η οικογένεια Gyuricza εμφανίζεται για δύο αιώνες και στο Szentes. Ο Έλληνας Gyuricza György ενοικίασε το 1773 στα περίχωρα της κοινότητας Szénás (νομού Békés) λιβάδι για το σκοπό της βόσκησης των βοοειδών που εμπορεύονταν. Επίτροποι στην εκκλησιαστική κοινότητα του Szentes ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα ο Gyuricza Szilárd, αρχιεπιστάτης και ο Gyuricza István, γραμματέας. 

Ο ορθόδοξος ναός του Hódmezővásárhely

A hódmezővásárhelyi görögkeleti templom  

Ας επανέλθουμε στον ορθόδοξο ναό. Από τα ιερά αντικείμενα της εκκλησίας της Γέννησης της Θεοτόκου το πιο σπουδαίο είναι ένα βιβλίο Θείας Λειτουργίας στην ελληνική γλώσσα τυπωμένο στην Βενετία γύρω στο 1770.

Η μονόκλητη ορθόδοξη εκκλησία έχει κατεύθυνση προς τα δυτικά. Το ιερό βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του κωδωνοστάσιου. Μεγάλο μέρος των εικόνων δεν είναι δημιουργία τοπικών εικονογράφων, αλλά προέρχεται από τα Βαλκάνια. Εκτός από την βυζαντινή παράδοση διακρίνεται και η επίδραση του μπαρόκ και η ιταλική επίδραση. Το πιο πολύτιμο έργο τέχνης, μια εικόνα του Αγίου Ναούμ, λόγω της αξίας της την μετέφεραν στο Szentendre. Στο εσωτερικό του ναού αξιόλογα έργα επιδέξιων τεχνιτών είναι ο θρόνος της Παναγίας, ο επισκοπικός θρόνος, η πλούσια διακοσμημένη Ωραία Πύλη και τα δρύινα στασίδια σε ύστερο μπαρόκ ρυθμό. 

Οι Έλληνες με την οικονομική τους δύναμη και την πολυετή παρουσία τους έχαιραν εκτίμησης ως πολίτες του Hódmezővásárhely. Μια απόδειξη αυτού είναι ότι ένας φημισμένος ζωγράφος της εποχής, ο Orlay Petrics Soma, έκανε το πορτραίτο του ελληνικής καταγωγής Konstantin Pál. 

Ένα κτίριο που συνδέεται με τους Έλληνες υπάρχει και σήμερα στο Hódmezővásárhely. Η ελληνικής καταγωγής Lotta Mária, χήρα του Szilárdy János, έχτισε το 1880 στο Hódmezővásárhely ένα από τα πρώτα κτίρια με όροφο. Ο κόσμος το ονόμασε „γκρίζο μέγαρο” λόγω του γκρίζου-μπλέ χρώματός του, και αργότερα μέγαρο Lotta ή οικία Szilárdy (το κτίριο έχασε το γκρίζο χρώμα του μετά το 1908). Είναι σε ρυθμό πρώιμο εκλεκτικό, με κορινθιακές κολώνες που προεξέχουν κατά το ήμισι, ημικυκλικό μπαλκόνι με περίτεχνα κολωνάκια, και παράθυρα που καταλήγουν σε τριγωνικά και καμπύλα τελειώματα. 

Από δωρεά 500 φιορινίων της χήρας Szilárdy Jánosné Lotta Mária ενέγειραν στο Hódmezővásárhely και το λεγόμενο οίκο σκαρφαλώματος που χρησίμευε ως τόπος άσκησης των πυροσβεστών. 

Το 1907 ο βαρώνος Apponyi Albert, υπουργός πολιτιστικών υποθέσεων ανακύρηξε την ορθόδοξη εκκλησία του Hódmezővásárhely αυτόνομη και αυτοκέφαλη. Αυτό σήμαινε ότι υπάγονταν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ουγγρικής κυβέρνησης ως προς την οικονομική διαχείριση και τον περιουσιακό έλεγχο. Και μετά το 1920 μόνο τυπικά υπάγονταν στην σερβική επισκοπή του Szentendre. Η κυβερνητική αυτή απόφαση διακύρηττε ότι η ορθόδοξη εκκλησία της πόλης είχε ιδρυθεί από Έλληνες, ανήκε και θα παράμενε να ανήκει στην ελληνική μειονότητα όσο ζούσε έστω και ένας απόγονος σε ευθεία γραμμή των ιδρυτών. Αποτέλεσμα αυτής της απόφασης είναι η ιδιαιτερότητα να έχει η εκκλησία του Hódmezővásárhely - και έχει ακόμα και σήμερα - και γυναίκες πρεσβύτερους. 

Για την παραπάνω υπουργική απόφαση σημαντική επιρροή άσκησε ο Konstantin Gyula, απόγονος οικογένειας Ελλήνων εμπόρων με 200 χρόνια ιστορίας, ο οποίος γεννήθηκε το 1864. Αυτός ήταν που „αγωνίστηκε ευδοκίμως για την αυτονομία της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας του Hódmezővásárhely με ευγενική ουγγρική συνείδηση”. 

Μνημείο του Konstantin Gyula

Ο Konstantin Gyula γεννήθηκε το 1864 στο αρχοντικό Konstantin. Άρχισε τις σπουδές του στο Hódmezővásárhely και έλαβε απολυτήριο από την ανώτερη εμπορική σχολή στην Βουδαπέστη. Το 1889 νυμφεύθηκε την Dósics Erzsébet. Αργότερα έχτισε το μέγαρο Dósics. Η επιτάφια πλάκα από μαύρο μάρμαρο στο νεκροταφείο (οδός Jókai) διατηρεί και σήμερα την μνήμη της επιφανούς προσωπικότητας του Konstantin Gyula! 

Το παρεκκλήσιο των Ελλήνων SzilárdyLotta είναι ένα από τα πιο σημαντικά και διατηρητέα ελληνικά μνημεία στο Hódmezővásárhely. Οι μαρμάρινες πλάκες στο πίσω μέρος και πάνω από την είσοδο, με επιγραφές στα ελληνικά, καθιστούν ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό το αρχιτεκτονικό μνημείο. 

Ένα μέλος της ελληνικής οικογένειας Balassa, ο Balassa József, λειτουργούσε κατάστημα ρουχισμού. Γιοι του ήταν ο dr. Balassa Ferenc γιατρός, και ο Balassa György. Ο θείος του Balassa József, ο Balassa Ármin, ήταν νομικός του ποινικού δικαίου με φήμη σε όλη την Ουγγαρία επίσης και συγγραφέας. 

Ο Bandula Mihály, γιος του Bandula Miklós που πέθανε το 1900 σε ηλικία 84 ετών και ήταν πασίγνωστος κτηνοτρόφος προβάτων, ήταν πρεσβύτερος της ορθόδοξης κοινότητας του Hódmezővásárhely. Ο γιος του Bandula Mihály, Bandula Sándor (1882- ?) είχε το „κατάστημα Bandula”. Αδέλφια του ήταν οι Eszter, Rozál, Mária, Zsófia. Ο Bandula Sándor πολέμησε από το 1915 στο ρωσικό μέτωπο (Γαλικία) με την 302η χιλιαρχία, έπεσε αιχμάλωτος και μετά από ανταλλαγή αιχμαλώτων επέστρεψε στην πατρίδα. Παιδιά του Bandula Sándor ήταν: Bandula Sándor (1901-;) ο νεώτερος, Anna (1912-;), και Mihály (1914-). 

Το 1929 μέλη της ελληνορθόδοξης κοινότητας ήταν μεταξύ άλλων οι: Konstantin Gyula αρχιεπιστάτης, χήρα Balassa Sándorné, Balassa Mária, Balassa Irén, Ziguri Alexandra, Bandula Sándor. 

Ακόμα ένα στοιχείο για τους Έλληνες του Hódmezővásárhely. Η Dadányi Jenőné Νémethi Damaszkin Margit απεβίωσε στις 21 Μαϊου 1942 στο Hódmezővásárhely, όπου και την ενταφίασαν στον οικογενειακό τάφο των Torontál-Némethi. Ο γιος της, Gyülvészi Dadányi György ήταν απόγονος οικογένειας Ελλήνων από το Miskolc και υπηρέτησε ως λοχαγός στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.

(Συνεχίζεται)

Πηγή: Dr. Diószegi György Antal, Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι., Kiadó: Szegedi Görög Kisebbségi Önkormányzat (www.szegedigorogok.hu).