~ Φωτο: Το χφ. 5.8.1182 της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Αθηνών, αυτόγραφο του Γιαννάκη Αδάμη.
Ο Γιαννάκης Αδάμης[10] είχε γεννηθεί στο Αλβανιτοχώρι, ένα χωριό πλησίον του Μεγάλου Τυρνόβου της Βουλγαρίας, που σήμερα είναι ένα διατηρητέο χωριό που κράτησε την ομορφιά εκείνης της εποχής. Ο Αδάμης προέρχεται από οικογένεια μοσχοπολίτικη, χωρίς αυτό να είναι τεκμηριωμένο, αλλ' εικάζεται εκ του γεγονότος ότι στο Αλβανιτοχώρι είχαν εγκατασταθεί πολλές οικογένειες από την Μοσχόπολη και από το Αλβανιτοχώρι είχαν εγκατασταθεί, μονίμως ή προσωρινώς, στο Sibiu. Ανάμεσα σ' αυτές τις οικογένειες και η οικογένεια του Αδάμη, όπου και άλλοι συμπατριώτες του ασκούσαν επιτυχώς τις εμπορικές δραστηριότητες τους. Στο Sibiu ο Αδάμης συνεπλήρωσε την εκπαίδευση του, πιθανότατα, κοντά στον σοφό εφημέριο της εκκλησίας των Ελλήνων πατέρα Ματθαίο από την Πωγωνιανή της Ηπείρου, που ευρισκόταν εκεί το 1704 και πιθανώς ως το 1723, οπότε αντικαταστάθηκε από τον Διονύσιο Βατοπεδηνό, που αναφέρεται στα έγγραφα της κομπανίας. Σε ένα από τους κώδικες του ο Αδάμης παραδεχόταν και σημείωνε την καθοριστική βοήθεια που έλαβε από τον Ματθαίο και η οποία τον βοήθησε να γνωρίσει τα κείμενα, τα χειρόγραφα, την ''τάξιν των πραγμάτων''[11].
Από την άλλη, οι πληροφορίες του Αδάμη, όπως μας τις παρέχει για τα χειρόγραφα και τα βιβλία του εφημερίου, αποδεικνύουν πόσον οι μοναχοί που έφθαναν στο Sibiu, φέροντας χειρόγραφα και βιβλία, συνέβαλαν στην δημιουργία ενός πολιτισμικού ρεύματος, που φιλοδοξούσε να εμφυσήσει στους Έλληνες της Διασποράς την παράδοση του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, μεμειγμένης, ενίοτε, με την ευρωπαϊκή σκέψη. Για την καλύτερη κατανόηση των συνθηκών υπό τις οποίες εμφανίσθηκε αυτή η πνευματική επικοινωνία στους κύκλους της κομπανίας του Sibiu, αναφέρουμε ένα απόσπασμα των σκέψεων του Αδάμη όπως τις αποτύπωσε σε κώδικά του: ...Εντυγχάνωντας ο ελάχιστος εγώ αναγινώσκων εις μερικά βιβλία, οπού μοι ενεχείρισεν ο ευρισκόμενος πανοσιώτατος εφημέριος των πραγματευτάδων του Συμπηνίου παπά κυρ Ματθαίος ο εκ Πωγωνιανής κατά τους 1706 χρόνους από Χριστού γεννήσεως, τα οποία μοι τα άφισεν χάριν φιλίας κοντά δυο χρόνους, και διαβάζωντας εις εκείνα, πολλήν ωφέλειαν και μάθησιν έλαβα με χάριν Θεού, τότε παρευθύς επαρακινήθηκα από τον ένθεον πόθον των ιερών Γραμμάτων, και άρχησα να συγγράφω μετά χαράς και ευθυμίας τινά κεφάλαια προοιμιακά περί Φιλοσοφίας, ωσάν τον Πρόλογον του δυστυχεστάτου Εγχειριδίου μου και τα Προλεγόμενα της Φιλοσοφίας και την αρχήνησιν ακόμη των περί Γραμματικής... Ολίγο μετά απεβίωσε η μητέρα του στο Αλβανιτοχώρι και ο Αδάμης σταμάτησε την σύνθεση του κώδικος του για να την επαναλάβει μετά την επιστροφή του στο Sibiu.
Κατ' αρχήν ο Αδάμης αφιερώθηκε στις εμπορικές δραστηριότητες του εις την φροντίδα και φύλαξιν δοθείς του αυτόθι εργαστηρίου της πραγματείας μας. Η γραμματική υπήρξε το δεύτερο μέλημα του Αδάμη, πρόκειται για συμπιλήματα γραμματικών (εκδεδομένων και ανεκδότων) που του δάνεισε ο φίλος του εφημέριος Ματθαίος. Δυστυχώς ο φίλος του ζήτησε την επιστροφή των δανεισθέντων και ο Αδάμης εγκατέλειψε την προσπάθεια του, τα σημειώνει, άλλωστε, ο ίδιος στον κώδικα του: και τοιουτοτρόπως μη έχωντας πλέον οδηγίαν από τα ειρημένα βιβλία, έμειναν ατελείωτα τα περί Γραμματικής, και όλα όσα ήσαν ακόλουθα του προκειμένου μου σκοπού.
Μετά από αυτήν την ημιτελή προσπάθεια του ο Αδάμης άρχισε ασχολούμενος με την σύνταξη μαθημάτων Φυσικής Φιλοσοφίας στηριζόμενος αποκλειστικώς στην προσωπική του βιβλιοθήκη... και επειδή του καιρού ούτω τρέχοντος τα ειρημένα βιβλία του πνευματικού, τα πλέον σύνεργα και οδηγά μου ηρέθησαν και μόνον από τα ουτιδανά και ολίγα όσα έχω δικά μου ελληνικά τε και λατινικά θέλω τρυγήσει, όσον δύναμαι τους γλυκυτάτους καρπούς της παρά Θεού χαρισμένης φυσιολογίας. Το 1756 ο Αδάμης συνέχισε το φιλολογικό του έργο, πάντοτε εγκατεστημένος στο Sibiu, μεταφράζοντας το έργο του David Samul Madai Σύντομος ερμηνεία περί της ενεργείας και ωφελείας μερικών εκλεκτών και δοκιμασμένων ιατρικών κλπ. Στις επιστολές που ο Αδάμης προσέθεσε στην έκδοση του ομιλεί για τον χαρακτήρα και την ποιότητα του βιβλίου (επιστολή προς τον συγγραφέα, Sibiu 3 Σεπτ. 1755) αλλά και την ωφέλεια που θα προέκυπτε για τους Έλληνες αναγνώστες του από την ανάγνωση του (Halle, 1755).
Αυτή η δεύτερη επιστολή, η γραμμένη στην Χάλλη, μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ο Αδάμης έζησε στην πόλη αυτή για ένα χρονικό διάστημα, πράγμα, άλλωστε, συνηθισμένο στους Έλληνες του Sibiu και του Brasov, που είχαν πάντοτε εμπορικές σχέσεις με ελληνικούς εμπορικούς και ξένους οίκους της πόλεως αλλά και της γειτονικής της Λειψίας. Έκαμε λοιπόν σπουδές ο Αδάμης στην Χάλλη ή σε κάποιο άλλο επώνυμο Πανεπιστήμιο, όπου σπούδασαν και άλλοι Έλληνες; Είναι ένα ερώτημα. Σημειωτέον ότι ένας άλλος Έλληνας του Sibiu, πολύ γνωστός μάλιστα στους κύκλους της κομπανίας, ο Ζήσης Δημητρίου, ανέλαβε την δαπάνη της εκδόσεως του βιβλίου αυτού του συμπατριώτου του, το όνομα του αναφέρεται από τον Αδάμη στον πρόλογο του γενησόμενοι ευχάριστοι τόσον προς την καλοθέλησιν του πρωαρχήσαντος εξωχοτάτου ιατροτεχνήτου, όσον και προς την παράστασιν του παρακινήσαντος πραγματευτού... Ο Αδάμης, εκτός των εμπορικών ενασχολήσεων του, ενδιαφέρθηκε και για την ιστορία, επιχειρώντας την σύνθεση ενός ιστορικού δοκιμίου αναφερομένου στην ιστορία του τόπου που είχε εγκατασταθεί. Το έργο σώζεται ανέκδοτο στην βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας, κώδιξ αριθμ. 10 με τον τίτλο: Χρονολογία ιστορική διαλαμβάνουσα εν συντομία τα άξια μνήμης παρά των Χριστιανών πραχθέντα, μάλιστα τα κατά την Ουγκρίαν και Ερδελίαν και τους επέκεινα τόπους, από Χριστού γεννήσεως μέχρι σήμερον εκ διαφόρων χρονογράφων εις την ημετέραν απλήν φράσιν παρ' εμού του ελαχίστου Ιωάννου Αδάμη προς χάριν των φιλοφρονούντων αναγνωστών (sic) επιμελώς συντεθείσα. Το έργο άρχεται από Γεννήσεως Χριστού και καταλήγει στους χρόνους του συγγραφέως.
Ο Αδάμης ήταν άνθρωπος των γραμμάτων, γι' αυτό και η κομπανία του ανέθεσε τα καθήκοντα του γραμματέως της. Με την ιδιότητα αυτήν άρχισε, το 1762, την κωδικοποίηση των νόμων, των ψηφισμάτων, των αποφάσεων της κομπανίας και εν γένει παντός αναφερομένου στην νομική θεμελίωση της από τον καιρό της ιδρύσεως της. Καρπός της εργασίας του αυτής είναι ο Κώδιξ 142 της Μονής Ξηροποτάμου, αυτόγραφος του Αδάμη, που τιτλοφορείται: Αρτίκουλα νομικά, τα λεγόμενα Στατούτα των εν τη Τρανσυλβανία ήτοι Ερδελία κατωκισμένων κοινώς Σαυών ονομαζομένων, μεταγλωττισμένα από τα λατινικά εις την ημετέραν απλήν των Ρωμαίων διάλεκτον παρ' εμού του ελαχίστου Ιωάννου Αδάμη του εξ Αλβανιτοχωρίου Τουρνόβου της Βουλγαρίας, τα οποία καταγράφονται αραδιακώς και απαραλλάκτως με όλα τους τα περιεχόμενα τίτουλα και κεφάλαια και παράγραφοι, συνθεμένα με φράσιν πολλήν εύκολην και συντομικήν προς χάριν και εύνοιαν των φιλομαθεστάτων τιμίων πραγματευτών Ρωμαίων της κομπανίας του Σιμπίου, εν έτει Κυρίου 1762 κατά μήνα Ιούνιον.
Ο Ρουμάνος ερευνητής, παλαιός και σεβαστός φίλος, Παύλος Cernovodeanu, ανεκάλυψε ότι ο Αδάμης μετέφρασε στην νεοελληνική, περί το 1760, το έργο του Τρανσυλβανού ιατρού Ferenez Paris Papai (1646-1716) Pax corporis (Ειρήνη του σώματος) που είχε τυπωθεί στην πόλη Cluj το 1690[12]. Έτσι ο Αδάμης, μολονότι ήταν έμπορος και γραμματεύς της κομπανίας, δεν έπαυε να ασχολείται και με τα γράμματα[13] την διπλή, και τριπλή, αυτή ενασχόληση του αποτύπωσε σε σημείωμα του: και κατέπαυσα την Γραφήν όλον τον εξής χειμώνα δαπανήσας εν ασχολία μόνον εις την φροντίδα και φύλαξιν δοθείς του αυτόθι εργαστηρίου της πραγματείας μας. Το σημείωμα αυτό απαντούμε στο έργο του Σύνοψις φυσιολογική[14]. Με ένα λόγο, ο Αδάμης υπήρξε ο τύπος του σοφού ανδρός της εποχής του, ο σοφός δηλαδή που ενσάρκωνε την θεωρητική σκέψη και την ποιότητα του homo economicus. Ένα επίγραμμα που συνέθεσε, με αφορμή την δωρεά μιας ασημένιας κανδήλας από την κομπανία στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, Χρύσανθο Νοταρά, δεικνύει την πολύ καλή μόρφωση του[15]. Αλλά και το περιβάλλον που έζησε φαίνεται ότι ήταν αρκούντως πεπαιδευμένο, έτσι ένας συγγενής του, που διετέλεσε μάλιστα και ο πρώτος γραμματεύς της κομπανίας περί τα τέλη του 17ου αι.[16], ο Πάνος Ιωάννου, Αλβανιτοχωρίτης και αυτός, είχε φιλολογικά ενδιαφέροντα, αφού είναι ο αντιγραφεύς του γνωστού έργου Στεφανίτης και Ιχνηλάτης[17].
Πηγή: Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Ο Ελληνισμός της Τρανσυλβανίας. Η πνευματική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δυο ελληνικών εμπορικών κομπανιών του Σιμπίου και του Μπρασόβου, 18ος-19ος αι. Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 95-99.
Μετά από αυτήν την ημιτελή προσπάθεια του ο Αδάμης άρχισε ασχολούμενος με την σύνταξη μαθημάτων Φυσικής Φιλοσοφίας στηριζόμενος αποκλειστικώς στην προσωπική του βιβλιοθήκη... και επειδή του καιρού ούτω τρέχοντος τα ειρημένα βιβλία του πνευματικού, τα πλέον σύνεργα και οδηγά μου ηρέθησαν και μόνον από τα ουτιδανά και ολίγα όσα έχω δικά μου ελληνικά τε και λατινικά θέλω τρυγήσει, όσον δύναμαι τους γλυκυτάτους καρπούς της παρά Θεού χαρισμένης φυσιολογίας. Το 1756 ο Αδάμης συνέχισε το φιλολογικό του έργο, πάντοτε εγκατεστημένος στο Sibiu, μεταφράζοντας το έργο του David Samul Madai Σύντομος ερμηνεία περί της ενεργείας και ωφελείας μερικών εκλεκτών και δοκιμασμένων ιατρικών κλπ. Στις επιστολές που ο Αδάμης προσέθεσε στην έκδοση του ομιλεί για τον χαρακτήρα και την ποιότητα του βιβλίου (επιστολή προς τον συγγραφέα, Sibiu 3 Σεπτ. 1755) αλλά και την ωφέλεια που θα προέκυπτε για τους Έλληνες αναγνώστες του από την ανάγνωση του (Halle, 1755).
Αυτή η δεύτερη επιστολή, η γραμμένη στην Χάλλη, μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι ο Αδάμης έζησε στην πόλη αυτή για ένα χρονικό διάστημα, πράγμα, άλλωστε, συνηθισμένο στους Έλληνες του Sibiu και του Brasov, που είχαν πάντοτε εμπορικές σχέσεις με ελληνικούς εμπορικούς και ξένους οίκους της πόλεως αλλά και της γειτονικής της Λειψίας. Έκαμε λοιπόν σπουδές ο Αδάμης στην Χάλλη ή σε κάποιο άλλο επώνυμο Πανεπιστήμιο, όπου σπούδασαν και άλλοι Έλληνες; Είναι ένα ερώτημα. Σημειωτέον ότι ένας άλλος Έλληνας του Sibiu, πολύ γνωστός μάλιστα στους κύκλους της κομπανίας, ο Ζήσης Δημητρίου, ανέλαβε την δαπάνη της εκδόσεως του βιβλίου αυτού του συμπατριώτου του, το όνομα του αναφέρεται από τον Αδάμη στον πρόλογο του γενησόμενοι ευχάριστοι τόσον προς την καλοθέλησιν του πρωαρχήσαντος εξωχοτάτου ιατροτεχνήτου, όσον και προς την παράστασιν του παρακινήσαντος πραγματευτού... Ο Αδάμης, εκτός των εμπορικών ενασχολήσεων του, ενδιαφέρθηκε και για την ιστορία, επιχειρώντας την σύνθεση ενός ιστορικού δοκιμίου αναφερομένου στην ιστορία του τόπου που είχε εγκατασταθεί. Το έργο σώζεται ανέκδοτο στην βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας, κώδιξ αριθμ. 10 με τον τίτλο: Χρονολογία ιστορική διαλαμβάνουσα εν συντομία τα άξια μνήμης παρά των Χριστιανών πραχθέντα, μάλιστα τα κατά την Ουγκρίαν και Ερδελίαν και τους επέκεινα τόπους, από Χριστού γεννήσεως μέχρι σήμερον εκ διαφόρων χρονογράφων εις την ημετέραν απλήν φράσιν παρ' εμού του ελαχίστου Ιωάννου Αδάμη προς χάριν των φιλοφρονούντων αναγνωστών (sic) επιμελώς συντεθείσα. Το έργο άρχεται από Γεννήσεως Χριστού και καταλήγει στους χρόνους του συγγραφέως.
Ο Αδάμης ήταν άνθρωπος των γραμμάτων, γι' αυτό και η κομπανία του ανέθεσε τα καθήκοντα του γραμματέως της. Με την ιδιότητα αυτήν άρχισε, το 1762, την κωδικοποίηση των νόμων, των ψηφισμάτων, των αποφάσεων της κομπανίας και εν γένει παντός αναφερομένου στην νομική θεμελίωση της από τον καιρό της ιδρύσεως της. Καρπός της εργασίας του αυτής είναι ο Κώδιξ 142 της Μονής Ξηροποτάμου, αυτόγραφος του Αδάμη, που τιτλοφορείται: Αρτίκουλα νομικά, τα λεγόμενα Στατούτα των εν τη Τρανσυλβανία ήτοι Ερδελία κατωκισμένων κοινώς Σαυών ονομαζομένων, μεταγλωττισμένα από τα λατινικά εις την ημετέραν απλήν των Ρωμαίων διάλεκτον παρ' εμού του ελαχίστου Ιωάννου Αδάμη του εξ Αλβανιτοχωρίου Τουρνόβου της Βουλγαρίας, τα οποία καταγράφονται αραδιακώς και απαραλλάκτως με όλα τους τα περιεχόμενα τίτουλα και κεφάλαια και παράγραφοι, συνθεμένα με φράσιν πολλήν εύκολην και συντομικήν προς χάριν και εύνοιαν των φιλομαθεστάτων τιμίων πραγματευτών Ρωμαίων της κομπανίας του Σιμπίου, εν έτει Κυρίου 1762 κατά μήνα Ιούνιον.
Ο Ρουμάνος ερευνητής, παλαιός και σεβαστός φίλος, Παύλος Cernovodeanu, ανεκάλυψε ότι ο Αδάμης μετέφρασε στην νεοελληνική, περί το 1760, το έργο του Τρανσυλβανού ιατρού Ferenez Paris Papai (1646-1716) Pax corporis (Ειρήνη του σώματος) που είχε τυπωθεί στην πόλη Cluj το 1690[12]. Έτσι ο Αδάμης, μολονότι ήταν έμπορος και γραμματεύς της κομπανίας, δεν έπαυε να ασχολείται και με τα γράμματα[13] την διπλή, και τριπλή, αυτή ενασχόληση του αποτύπωσε σε σημείωμα του: και κατέπαυσα την Γραφήν όλον τον εξής χειμώνα δαπανήσας εν ασχολία μόνον εις την φροντίδα και φύλαξιν δοθείς του αυτόθι εργαστηρίου της πραγματείας μας. Το σημείωμα αυτό απαντούμε στο έργο του Σύνοψις φυσιολογική[14]. Με ένα λόγο, ο Αδάμης υπήρξε ο τύπος του σοφού ανδρός της εποχής του, ο σοφός δηλαδή που ενσάρκωνε την θεωρητική σκέψη και την ποιότητα του homo economicus. Ένα επίγραμμα που συνέθεσε, με αφορμή την δωρεά μιας ασημένιας κανδήλας από την κομπανία στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, Χρύσανθο Νοταρά, δεικνύει την πολύ καλή μόρφωση του[15]. Αλλά και το περιβάλλον που έζησε φαίνεται ότι ήταν αρκούντως πεπαιδευμένο, έτσι ένας συγγενής του, που διετέλεσε μάλιστα και ο πρώτος γραμματεύς της κομπανίας περί τα τέλη του 17ου αι.[16], ο Πάνος Ιωάννου, Αλβανιτοχωρίτης και αυτός, είχε φιλολογικά ενδιαφέροντα, αφού είναι ο αντιγραφεύς του γνωστού έργου Στεφανίτης και Ιχνηλάτης[17].
Πηγή: Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Ο Ελληνισμός της Τρανσυλβανίας. Η πνευματική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δυο ελληνικών εμπορικών κομπανιών του Σιμπίου και του Μπρασόβου, 18ος-19ος αι. Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 95-99.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.