Μιλώντας για τον Βλαχόφωνο Ελληνισμό - Speaking of Aromanian-speaking Hellenism

Γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος

O συγγραφέας Αναστάσιος Ν. Τσικώτης στο βιβλίο του ‘Μιλώντας για το Βλαχόφωνο Ελληνισμό’ στις σελ.123-24 γράφει:

[Ο Α. Βακαλόπουλος, που μας πληροφορεί ότι, πρώτος ο αείμνηστος Πισοδερίτης λόγιος Σωκράτης Λιάκος αντιλήφθηκε την μεγάλη σημασία της περικοπής αυτής του Ι. Λυδού (σημείωση δική μου σχετικά με την περικοπή: στα μέσα του 6ου μ.Χ αιώνα οι κάτοικοι της Βαλκανικής, μολονότι στη πλειοψηφία τους ήταν Έλληνες, μιλούσαν την ιταλική γλώσσα και κυρίως όσοι ήταν κρατικοί υπάλληλοι), διατυπώνει την αξιόλογη παρατήρηση ότι η φράση «και μάλιστα τους δημοσιεύοντας» υποδηλώνει ότι πλην των «δημοσιευόντων», δηλαδή των κρατικών υπαλλήλων, και άλλοι κάτοικοι «εφθέγγοντο τη των Ιταλών φωνήν». «Τι απέγιναν αυτοί οι λατινόγλωσσοι ή οι δίγλωσσοι;» διερωτάται ο Βακαλόπουλος. «Εξηφανίσθησαν χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος; Η πρόδηλος, μου φαίνεται, απάντηση στο ερώτημα συμβάλλει στη λύση του προβλήματος της καταγωγής των Βλάχων»].

Μετάφραση στα Αγγλικά:

Writer Anastasios N. Tsikiotis writes in his book (pp. 123-24), entitled ‘Speaking of Aromanian-speaking Hellenism':

Apostolos Vakalopoulos (top modern Greek historian) informs us that the first one, who realized the great importance of this text quotation by I. Lydos (clarification on this text quotation: in the middle of 6th century BC the inhabitants of Balkan peninsula, although they were mostly Greeks, they spoke the Italian language and mainly those who were state employees), was late scholar Socrates Liakos from greek village Pisoderi. 

So, A. Vakalopoulos makes the remarkable observation that the phrase of the above text quotation (‘μάλιστα τους δημοσιεύοντας’ =mainly those who were state employees) suggests that, except these state officials (‘δημοσιεύοντας’), there were also other inhabitants who spoke the Italian ‘voice’. ‘What happened to these (other) Latin speakers or bilingual people?’, Vakalopoulos wonders. ‘Did they disappear without leaving a trace?’ ‘It seems to me that the obvious answer to the above question contributes to the solution of the problem of the origin of the Vlachs/Aromanians’, he concludes.

Λαζάρ Πάτσου (Lazar Pacu) - Ο καλύτερος υπουργός οικονομικών της Σερβίας

Ο καλύτερος υπουργός οικονομικών της Σερβίας που απέρριψε το αίτημα λήψης προκαταβολής ακόμη και του ίδιου του βασιλιά!

Ο Λαζάρ Πάτσου (Lazar Pacu) σπούδασε ιατρική αλλά καταξιώθηκε στην σερβική ιστορία ως σπουδαίος εξυγιαντής της οικονομίας.

Ορισμένοι ίσως πουν ότι έγινε θρύλος λόγω του πείσματος του. Όμως, η αλήθεια είναι πως εκείνα τα χρόνια που στην Σερβία ήταν φυσιολογικό να αναμειγνύονται οι κρατικές υποθέσεις μ' αυτές των ιδιωτών, και συχνά θεωρούνταν κοινές, ήταν ο πρώτος που κατάφερε να βάλει φρένο σε όλους, ακόμη και στον βασιλιά Petar, λέγοντας ότι ''δεν υπάρχουν χρήματα και δεν γίνεται να δανειοδοτηθούν!''

Πράγματι, ο Λαζάρ Πάτσου ήταν ένας υπουργός που θα τον ήθελαν όλες οι κυβερνήσεις και,  ειδικά τώρα, η Σερβία (και όχι μόνο) χρειάζεται κάποιον σαν αυτόν. Σπούδασε ιατρική αλλά στην σερβική ιστορία έμεινε ως πολιτικός και ιδιοφυής υπουργός οικονομικών, που ανέλαβε καθήκοντα τρεις φορές και κατάφερε να βάλει φρένο σε όλους, από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους ως και τον βασιλιά, λέγοντάς τους πως δεν μπορεί κανείς να βάζει χέρι στο ταμείο του κράτους και να παίρνει όποτε θέλει όσα χρήματα χρειάζεται. 

Ο γιατρός που θεράπευσε την σερβική οικονομία

Η οικία του Λαζάρ Πάτσου στο Dorćol του Βελιγραδίου

Ο Λαζάρ Πάτσου γεννήθηκε στο Čurug της επαρχίας της Βοϊβοντίνα την 1η Μαρτίου 1855. Ο πατέρας του Στέφανος, ελληνοβλαχικής καταγωγής (τσιντσαρικής, όπως αποκαλούνται από τους Σέρβους) από την περιοχή Κορυτσάς, πιθανώς από την Γκραμπόβα όπου συναντάται μέχρι σήμερα το επώνυμο, είχε μετοικήσει στην Αυστροουγγαρία και ήταν ιερέας. Η μητέρα του ήταν σερβικής καταγωγής, της οικογένειας Cvetic, από την οποία προέρχονταν και ο γνωστός Σέρβος θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός Miloš Cvetic. Ο πατέρας του πέθανε νέος, καθώς κι ένας αδερφός από φυματίωση, και εξαιτίας αυτών των δυσάρεστων γεγονότων ο Λαζάρ Πάτσου άρχισε ν' ασχολείται εντατικά με τη γυμναστική και στράφηκε το ενδιαφέρον του προς την ιατρική. 
Τελείωσε το γυμνάσιο στο Νόβι Σαντ και πήγε στην Ζυρίχη το 1870 να σπουδάσει ιατρική. Συναντά την Λένκα Ζάχο (Lenka Zaho), που σπούδασε εκεί παιδαγωγικά, και αργότερα παντρεύεται.  Η Λένκα Ζάχο ήταν κι αυτή ελληνικής καταγωγής από το Μελένικο, αξιόλογο κέντρο του ελληνισμού στο βόρειο τμήμα της ανατολικής Μακεδονίας που επιδικάστηκε το 1913 (με τη συνθήκη Βουκουρεστίου) στη Βουλγαρία και τότε οι Έλληνες αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν και να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Ο Ντούσαν Πόποβιτς αναφέρει για την οικογένεια της τα εξής: ''Oι Zάχο είναι από το Mελένικο. O πατέρας Aναστάς γεννήθηκε περί το 1798. Ήρθε στο Bελιγράδι γύρω στο 1821. Eίχε σιδηροπωλείο στην περιοχή του Σάβου. Ήξερε ελληνικά και με πολλή ευχαρίστηση διάβαζε Όμηρο, ιδιαίτερα τις Kυριακές «Πέθαινε με τον Όμηρο στα χέρια». Ήταν και δάσκαλος. Aυτός και ο Άντουλα ήταν «έφορος» στις εξετάσεις του ελληνικού σχολείου. Oι δυο τους ήξεραν και αρχαία ελληνικά. Γιόρταζε ονομαστική εορτή, όχι σλάβα. Aπό τους Zάχο κανένας σήμερα δεν μιλάει ελληνικά, αλλά και ούτε γιορτάζει σλάβα. Eίχε γιο Περικλή. H κόρη του είναι παντρεμένη με τον Λάζο Πάτσιου. (Kα Λ. Πάτσιου).''

Ο Λ. Πάτσου γνώρισε ανθρώπους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία της ζωής του (τα μέλη του Ριζοσπαστικού Κόμματος, Νικόλα Πάσιτς, Πέρο Τοντόροβιτς και Πέρο Βελιμίροβιτς και άλλους νέους αναρχο-σοσιαλιστές), ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική και την οικονομία και διέκοψε τις σπουδές του το 1878. Εκείνη την περίοδο, η Ελβετία ήταν η μόνη ελεύθερη χώρα που αποτελούσε παράδειγμα για το πως ένας λαός μπορεί να ζει σε ήρεμο καθεστώς αυτοδιοίκησης και, ταυτόχρονα, να προσφέρει καταφύγιο σε πολιτικούς εξόριστους της Ευρώπης και της Ρωσίας. Στα ελβετικά εδάφη, ήδη από το 1848, είχαν πέσει οι σπόροι του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού από γερμανούς μετανάστες.

Nikolaos and Eugenia Kiki

Kiki’s legacy in Mihailova avenue

~ Για ελληνικά: 

Νικόλαος και Ευγενία Κίκη

Nikolaos P. Kikis was a Greek merchant. Born in 1797 in vlach-speaking Kleisoura (known also as Vlacho-Kleisoura) of Kastoria, wherefrom he emigrated to Belgrade, where in 1832 he started a goods warehouse. He was occupied with the trade of rice and, later, of tobacco. He was supplied with tobacco by the Romanian and Russian monopoly. He had in his name a cigarette factory in Odessa, which he kept till the First World War. Initially he was married to the daughter of Duke Pesik and later to the daughter of the also Greek Vlach Hatzi Tzortze Petrovic, a merchant from Besenovo. D. Popovic underlines that, he was always close to the Greeks, and that, whenever he was in Belgrade, he was helping and protecting especially the poor originating from Kleisoura, i.e. the same village as he.

Nikolaos D. Kikis was born in Kleisoura on 1841. He emigrated to Belgrade where, in the beginning, under the guidance of his uncle engaged successfully in commercial activities and managed to surpass his mentor. The couple Nikolaos and Eugenia Kiki provided the funds to build a grand hospital in Belgrade, on avenue Mihailova number 50, which was donated to suffering Serb and Greek merchants.

Βλάχικα / Αρμάνικα - Άποψη του καθηγητή Γλωσσολογίας κ. Αντ. Μπουσμπούκη

Γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ‘Ημερήσια‘ της Βέροιας στις 26-10-2017.

Στο σημερινό σημείωμα παραθέτουμε την ψύχραιμα επιστημονική γνώμη (υπό έκδοση) του Αντώνη Μπουσμπούκη, ομότιμου καθηγητή Γλωσσολογίας του ΑΠΘ για τα βλάχικα / αρμάνικα. Οι απόψεις ειδικών επιστημόνων είναι προφανές ότι έχουν βαρύτητα. Μάλιστα, οι ειδικοί και οι βαθιοί γνώστες της επιστήμης, που διακονούν, ποτέ δεν αποφαίνονται τελεσίδικα ότι η επιστήμη ‘μίλησε’, όπως μερικοί μη ειδικοί το κάνουν. Διότι πάντοτε ο κάθε επιστήμονας ερευνητής-μελετητής έχει τη δυνατότητα, την υποχρέωση, αλλά και το δικαίωμα να προσθέσει νέα στοιχεία, προωθώντας έτσι προς το καλύτερο την επιστήμη του. Περισσότερο μάλιστα δεοντολογικό είναι να εκθέτει τις απόψεις του προς συζήτηση σε επιστημονικά συμπόσια ή συνέδρια μεταξύ άλλων ειδικών για το συγκεκριμένο πεδίο της επιστήμης του. Έτσι ο Α. Μπουσμπούκης μας λέει: 

«…Στο χώρο της Βαλκανικής, κατά τους πρώτους αιώνες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που οι κάτοικοί της την έλεγαν Ρωμανία και όχι Βυζάντιο, η λαϊκή λατινική άρχισε την αυτόνομη πορεία της τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Έτσι, ανάμεσα στον 5ο με 7ο αιώνα, σύμφωνα με την Ιστορία της Ρουμάνικης Γλώσσας, δοκίμιο που συνέταξε η Ακαδημία Βουκουρεστίου (1968,15), η ρωμανική ή αλλιώς λαϊκή λατινική περνάει από τη φάση της όψιμης λατινικής στη φάση νεολατινικών ιδιωμάτων.

Πριν, όμως, από την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που συνέβη με την κατάληψη της Ρώμης (476 μ.Χ.) από γερμανικά φύλα, οπότε κόπηκε ο ομφάλιος λώρος της λατινοφωνίας ανάμεσα στην Ιταλία και στα Βαλκάνια, στις δύο απέναντι χερσονήσους ακούγονταν ρωμανικές διάλεκτοι που σχημάτιζαν την απενινο - βαλκανική γλωσσική ομάδα. 

Έκτοτε η διαφοροποίηση ήταν αναπόφευκτη ανάμεσα στα ιδιώματα των δύο χερσονήσων και γενικά με τη λατινόφωνη Δύση. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα η νοητή γραμμή La Spezia - Rimini, που χωρίζει γλωσσικά την Κεντρική από τη Βόρεια Ιταλία, εξακολουθεί να ορίζει στα νότιά της το continuum / συνεχές της ρωμανοφωνίας, που εκτείνεται μέχρι τον βαλκανικό χώρο. ‘Έτσι, μιλάμε για νεολατινικά ιδιώματα της δυτικής Ρωμανίας (Β. Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία) και της ανατολικής Ρωμανίας (Κεντρική και Ν. Ιταλία και Βαλκάνια). Γι αυτό, οι ιδιαίτερες ομοιότητες ανάμεσα στα ρωμανικά της Βαλκανικής και της Ιταλίας (νότια της γραμμής La Spezia - Rimini) μας επιτρέπουν την ασφαλή υπόθεση ότι τα νεολατινικά της Βαλκανικής μεταγγίστηκαν από φορείς που διακινούνταν ανάμεσα στο Bari, το Brindesi, και τ’ αντίπερα λιμάνια του Δυρραχίου, της Αυλώνας και της Απολλωνίας, όπου κατέληγαν παρακλάδια της Εγνατίας Οδού. Έτσι, τα ρουμάνικα, έξω από τα όρια της μεσαιωνικής Ρωμανίας (Βυζαντίου), τα ιστρορουμάνικα στη χερσόνησο της Ίστριας, τα μογλενίτικα ανάμεσα από Κιλκίς και Πέλλα και τα αρμάνικα της Πίνδου διαμορφώθηκαν σ’ ένα ευρύ πλαίσιο γεωγραφικού και ιστορικού χώρου, όπου οι αλληλοεπιδράσεις ήταν φυσικό επακόλουθο. Αυτό εξηγεί τόσο την ομοιότητα όσο και τη μεταξύ τους διαφοροποίηση.

Η αρμάνικη δεν είναι -ασφαλώς- κόρη της λατινικής, όπως είναι η πιο πιστή συνέχειά της, η τοσκάνικη / φλωρεντινή διάλεκτος, που αναβαθμίστηκε σε εθνική των Ιταλών γλώσσα, είναι ωστόσο εγγονή της. Εγγονές της λατινικής είναι ακόμα οι άλλες ιταλικές διάλεκτοι, τα ρουμανικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα πορτογαλικά. Εγγονή της λαϊκής λατινικής, η αρμάνικη παραμένει αρκετά πιστή σε φωνητικό, γραμματικό (μορφολογικό) και λιγότερο σε λεξικό επίπεδο, όπου ο λατινογενής πυρήνας της περιτυλίσσεται μ’ ελληνική λεξική επένδυση.