Ιστορικά στοιχεία από τον Κώδικα του Ι. Ναού της Παναγίας Ελβασανίου

Ο I. Ναός της Παναγίας στο Ελμπασάν 

Kisha e Shën Mërisë, Elbasan

Παπαστεργίου Δέσποινα

Οι εκκλησιαστικοί κώδικες των ρωμαίικων κοινοτήτων την περίοδο της οθωμανοκρατίας είναι βιβλία κοινοτικής χρήσης και συμβάλλουν στην καταγραφή της τοπικής ιστορίας, αφού μας δίνουν πληροφορίες της θρησκευτικής, εκπαιδευτικής, οικονομικής ζωής και, συχνά, αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά του λαϊκού πολιτισμού των κατοίκων της περιοχής στην οποία αναφέρονται.

''Εν δε το Κώδηκι της εν Ελβασανίω Μητροπολιτικής Εκκλησίας της τιμωμένης επί τη Γεννήσει της Θεοτόκου φαίνεται κατεστρωμένη πράξις του Αχριδών Μεθοδίου υπό χρονολογίαν 1759, δι' ης αποφαίνεται ο ρηθείς, όπως η Εκκλησία Νεοκάστρου (ούτω και σήμερον υπό πολλών και ιδίως εν τη Βλαχική γλώσση καλείται το Ελβασάνιον) ως ούσα απ' αρχής σταυροπηγιακή του θρόνου της Αχρίδος, διατελή και του λοιπού ως τοιαύτη.

Αυτόθι κοίται και άλλη αρχαιοτέρα πράξις υπό χρονολογίαν 1736 δι' ης δηλούται ότι, μεταβάς εις Ελβασάνιον εκ διαταγής του Αρχιεπισκόπου Αχριδών ο Βελεγράδων Μεθόδιος, επιτροπικώς εθεώρησε τον λογαριασμόν της άνω σταυροπηγιακής Εκκλησίας της Παναγίας Νεοκάστρου, επιστατήσας και εις την διά κοινής συνεισφοράς των κατοίκων Χριστιανών Ελβασανίου σύστασιν Σχολής εν αυτή τη πόλει (2).

(2) Από τότε χρονολογείται η Σχολή Ελβασανίου, ην μέχρι σήμερον, φιλοτίμως συνεισφέροντες, διατηρούσιν οι φιλόμουσοι χριστιανοί της πόλεως ταύτης. Ομοιομόρφους σχολάς διατηρούσι και οι κάτοικοι Καββαϊας, Τυρράνων και Δυρραχίου φιλόμουσοι και φιλότιμοι χριστιανοί.'' 

Η ηρωική αντίσταση των Βλάχων της σημερινής Αλβανίας

Μουζακιαραίοι Βλάχοι

Πηγή φωτο: Th. Capidan, Fărșeroții

Απ’ το 2011 κυκλοφορεί στην αλβανική μετάφραση και διανέμεται ως προπαγανδιστικό μέσο στους ρουμανίζοντες Βλάχους της ανατολικής Αλβανίας (Κορυτσά, Πρεμετή κυρίως αλλά και στην Κεντρική Αλβανία), το πόνημα των αρχών του περασμένου αιώνα του Ρουμάνου διπλωμάτη Constantin N. Burileanu, ''Ι Romeni di Albania''. Η μετάφραση είναι του Βαλεντίνου Μουστάκα, αρχιτέκτονος, που είναι ο ιδρυτής και μέχρι πρόσφατα Πρόεδρος του Κόμματος των Ρουμανιζόντων Βλαχόφωνων της Αλβανίας, περί του οποίου έχουμε αναφερθεί και αναλύσει παλαιότερα.

Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει με τη μορφή εντυπώσεων από δύο περιοδείες στα Ρουμανικά και τρεις στην Ιταλική εκδοχή, του εν λόγω Ρουμάνου διπλωμάτη με έδρα τη Ρώμη που εστάλη με συγκεκριμένη εντολή στην Οθωμανοκρατούμενη ακόμη περιοχή της σημερινής Αλβανίας, των Σκοπίων αλλά και της Μακεδονίας. Πρόκειται στην ουσία για ένα βιβλίο που επιδιώκει να διεγείρει τους Βλαχόφωνους πληθυσμούς ώστε να αποκόψουν απ’ το Οικουμενικό Πατριαρχείο, απεκδυθούν των ελληνισμό τους και την εθνική συνείδηση και προσδεθούν όπως τότε με ιδιαίτερη ένταση επιδίωκε η Ρουμανική επίσημη πολιτική στο δικό τους άρμα.

Δεδομένου ότι τμήμα του εκκλησιαστικού και διπλωματικού κατεστημένου της Ρουμανίας επανέρχεται στο σφετερισμό και τη χειραγώγηση αυτών των πληθυσμών, η μετάφραση, έκδοση και κυκλοφορία του βιβλίου αυτού (ας προσέξει κανείς την κατάχρηση: Οι Ρουμάνοι της Αλβανίας!!! παρόλο που στην αλβανική ο τίτλος του βιβλίου είναι Τρία ταξίδια) έχει τη δική του σημασία. Εξ άλλου είναι αποκαλυπτικό της σκοπιμότητας η αναφορά στην εισαγωγή του μεταφραστή, ακτιβιστή της Ρουμανικής προπαγάνδας, Μουστάκα, ότι το πόνημα του το έδωσε με την παρότρυνση κάποτε να επιμεληθεί της μετάφρασης ο πρώην Πρέσβης της Ρουμανίας στα Τίρανα Βιορέλ Στενιλέ, στη θητεία του οποίου ενεργοποιήθηκε Προξενείο επί Τιμή της Ρουμανίας στην Κορυτσά.

Τα ταξίδια του συγγραφέα του βιβλίου Μπουριλεάνου Κωσταντίνο, το 1905, 1906 και 1907 δεν έχουν ρομαντικό χαρακτήρα και ούτε απλά τη διατύπωση συμπερασμάτων από διερχόμενο διπλωμάτη. Διαπιστώνει κανείς εύκολα διαβάζοντας και παρά την φροντίδα να αποδίδει στους ανθρώπους που συναντά στα οροπέδια της Πρεμετής, της Κορυτσάς, του Πόγραδετς αλλά και του Κόλπου της Αυλώνας και τη Μουζακιά, ο Ρουμάνος διπλωματικός πράκτορας δεν καταγράφει. Απεναντίας επιδιώκει να διεγείρει και να φανατίσει ομάδες που είχαν συγκροτηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες και τους ενθαρρύνει σε παραπέρα πιέσεις ακόμη και ένοπλη βία εις βάρος των ομοεθνών τους που παρέμεναν προσηλωμένη στην εκκλησιαστική τάξη και παράδοση των πατέρων αλλά και στην ιδέα απελευθέρωσης απ’ τον Οθωμανικό ζυγό στα πλαίσια της Ελληνικής εθνικής παλιγγενεσίας.