Οι πολιτιστικοί σύλλογοι ως κινητήριοι μοχλοί τοπικής ανάπτυξης.

Γιώργος Συνεφάκης
Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’
Καμηλάρι 29 Μαΐου 2010

Αισθάνομαι μεγάλη χαρά που βρίσκομαι εδώ, προσκεκλημένος των τοπικών αρχών, για να καταθέσω τις απόψεις μου, τις εμπειρίες μου και τις όποιες γνώσεις μου πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, της ταυτότητας και του ρόλου των πολιτιστικών Συλλόγων ενός τόπου.

Παράλληλα θα ήθελα να μεταφέρω έναν θερμό πατριωτικό χαιρετισμό στις φίλες και τους φίλους της Κρήτης, τόσο από τα μέλη του Συλλόγου μου της Θεσσαλονίκης, όσο και από τους κατοίκους του Λιβαδίου Ολύμπου. Το Λιβάδι Ολύμπου είναι ένας οικισμός, ο οποίος βρίσκεται αποδεδειγμένα εδώ και τουλάχιστον 9 αιώνες σκαρφαλωμένος στα 1.200 μέτρα στις παρυφές της οροσειράς του Ολύμπου, ψηλά από την αρχαία Τριπολίτιδα όπου εκτεινόταν η Περραιβική Δωδώνη και το οποίο ευωδιάζει ιστορία.

Έχω τη μεγάλη τιμή να είμαι ο Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύ-μπιος’, να εκπροσωπώ τον υπεραιωνόβιο Σύλλογό μας –έχει ιδρυθεί το 1908 επί τουρκοκρατίας- και να σας μεταφέρω θερμό και εγκάρδιο πατριωτικό και συμπατριωτικό χαιρετισμό, από τα 511 επισήμως εγγεγραμμένα μέλη του, τις πολλές εκατοντάδες φίλους του και τις χιλιάδες Λιβαδιωτών 2ης, 3ης και 4ης γενιάς που ζουν, προκόπτουν και δημιουργούν στη Θεσσαλονίκη. 

Ο Σύλλογός μας ιδρύθηκε πριν 101 χρόνια, το 1908, στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατούμενης τότε Θεσσαλονίκης. Από τότε έως και σήμερα, είχε και έχει έντονη παρουσία στα εθνικά, στα πολιτιστικά και στα κοινωνικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης, του Λιβαδίου και της Ελλάδας. Εξέχοντα μέλη της Λιβαδιώτικης κοινότητας της Θεσσαλονίκης, έχουν χαράξει με την παρουσία τους, την ιστορία τους και τη συμβολή τους, τη ζωή της πόλης μας από υψηλές θέσεις ευθύνης, τόσο στη διοίκηση, όσο και στην κοινωνία. Το Λιβάδι του Ολύμπου έχει δώσει πολλούς άνδρες και γυναίκες στην υπηρεσία της Ελλάδας και της πόλης μας. Ο ιατρός Δημήτριος Ζάννας, η μεγάλη ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα, ο Υπουργός της κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου Αλέξανδρος Ζάννας, ο Παύλος Ζάννας, ο πρέσβης Κυβερνίδης, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Πέτρος Συνδίκας, ο νυν Πρόεδρος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και Πρώτος Δήμαρχος Θεσσαλονίκης μετά τη μεταπολίτευση Δημήτρης Ζάννας, που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών και την Πολιτεία για την αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή μαζί με τον δικηγόρο και Επίτιμο Πρόεδρό μας Γιάννη Τριάρχου, ο φιλόλογος-συγγραφέας και πρ. Διευθυντής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη Κώστας Προκόβας, καθώς και πάρα πολλοί άλλοι, ήταν και είναι όλοι Λιβαδιώτες, πολλοί δε από αυτούς μέλη του Συλλόγου μας. 

Η Θεσσαλονίκη έχει τιμήσει πολλούς Λιβαδιώτες, δίδοντας το όνομά τους σε σημαντικές οδούς της. Η προτομή του Ήρωα του 1821 και εξέχοντα Φιλικού Γεωργάκη Ολύμπιου, που θυσιάστηκε στο ολοκαύτωμα της Μονής του Σέκου και ο οποίος ήταν γέννημα θρέμμα του Λιβαδίου Ολύμπου, κοσμεί εδώ και πολλά χρόνια το χώρο του πάρκου της Χ.Α.Ν.Θ.

Ο Σύλλογός μας εκπροσωπεί ένα χωριό απομονωμένο και ξεχασμένο από τα κέντρα αποφάσεων, στα όρια και στην τομή τριών νομών (Λαρίσης, Πιερίας, Κοζάνης) και τριών περιφερειών (Θεσσαλίας, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας) της Ελλάδας και εκτός των μεγάλων οδικών αξόνων της χώρας. Οι μόνιμοι 3.000 περίπου κάτοικοι του Λιβαδίου, αμιγείς Βλάχοι, με παροιμιώδη ευγενή συμπεριφορά, ζουν ευπρεπώς, ασχολούμενοι κυρίως με την κτηνοτροφία, την γεωργία, την υλοτομία και το εμπόριο. Αυτοί οι αυτάρκεις ακρίτες των συνόρων της απέραντης μοναξιάς τους, γράφουν καθημερινά ιστορία, αντιστεκόμενοι όσο μπορούν στην επιλεκτική μνήμη ή στην αδιαφορία του επίσημου κράτους και των συνιστωσών του, αντιστεκόμενοι σθεναρά στις τάσεις του πανελλήνιου πληθυσμιακού φυλλορροήματος της περιφέρειας και στην καθημερινή υποβάθμιση της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής και μορφωτικής τους ζωής.

Αυτόν τον ιστορικό οικισμό εκπροσωπεί ο Σύλλογός μας και εδώ και 101 χρόνια, τον στηρίζει με κάθε δύναμη και επιδεικνύει απέναντί του κάθε μορφής αλληλεγγύη. Στήριξε και στηρίζει κάθε Λιβαδιώτη μετανάστη στη Θεσσαλονίκη, αγκάλιασε και αγκαλιάζει κάθε νέο παιδί στα πρώτα του επαγγελματικά βήματα, προσέφερε και προσφέρει στο Λιβάδι κάθε μορφής υπηρεσίες που μπορούν τα μέλη του. Προσπαθεί να καταστήσει γνωστά και να διαδώσει παντού τη μεγάλη ιστορία του τόπου, την ποιότητα της φύσης που περιβάλλει το Λιβάδι, την ιστορία και τα μνημεία του, τους αξιακούς κώδικες που διέπουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων του, τα όμορφα προϊόντα του καθημερινού τους μόχθου. Προσπαθεί, πέρα φυσικά από τις κλασσικές εκδηλώσεις με τις χορευτικές του ομάδες, να αναβαθμίσει την μορφωτική και πολιτιστική ζωή των μελών και των φίλων του, με εκδόσεις βιβλίων και εφημερίδων, διαλέξεις επιστημόνων επί ειδικών θεμάτων, οργανώσεις συμποσίων και σεμιναρίων. Προσπαθεί να καλλιεργήσει το ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα στη νεολαία, να την γαλουχήσει με αρχές, αξίες και ιδανικά, να της δώσει εποικοδομητικές διεξόδους και να την εξοπλίσει με αντισώματα απέναντι στους κινδύνους και τις σειρήνες των σύγχρονων καιρών.

Ο Σύλλογός μας προσπαθεί να διασώζει και να διαδίδει όχι μόνον τη λεγόμενη παράδοση του τόπου, αλλά να συμβάλλει και στην ανάπτυξή του. 

Δεν είναι τυχαίο εξ άλλου, ότι ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης δεν έχει στον τίτλο του επιθετικό προσδιορισμό (πολιτιστικός ή άλλο), δείγμα της ολικής και σφαιρικής ενασχόλησής του με το Λιβάδι και την Θεσσαλονίκη.

ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΥΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ

Όλοι σχεδόν οι Σύλλογοι που ασχολούνται με τα κοινά, έχουν ως επιθετικό ή επεξηγηματικό προσδιορι-σμό το ‘Πολιτιστικός’. Αρκετοί μάλιστα, εκβιάζοντας ή βιάζοντας από άγνοια την ελληνική γλώσσα, προσθέτουν και το ‘Εκπολιτιστικός’, δίκην ιεραποστόλων που εκπολιτίζουν άξεστους αγρίους ή υποδεέστερους πολιτιστικά ανθρώπους.

Είθισται λοιπόν, να μιλούμε όλοι μας για την αναγκαιότητα του πολιτισμού στη ζωή μας και της διατήρησης της παράδοσης του τόπου μας.

Ας μου επιτραπεί να ασχοληθώ λίγο με τις έννοιες αυτές, έστω κι αν όλοι μας, υποσυνείδητα ή μη, υποθέτουμε ότι τις κατέχουμε καλά και ξέρουμε περί τίνος πρόκειται, όταν τις ακούμε ή τις χρησιμοποιούμε.

Πολιτισμός είναι : ‘Το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και των ικανοτήτων του ανθρώπου και που εκφράζεται ιστορικά στους τύπους και στις μορφές οργάνωσης και δράσης της κοινωνίας καθώς και στη δημιουργία (υλικών και πνευματικών) αξιών’.

Επομένως, είναι απολύτως θεμιτό έως και υποχρεωτικό, μία κοινωνία με στοιχειώδη οργάνωση, να απαιτεί από τα εντεταλμένα και αρμόδια όργανά της να προσφέρουν όλη εκείνη την ατμόσφαιρα και το περιβάλλον, ώστε οι δημιουργικές δυνάμεις και ικανότητες του κόσμου να βρίσκουν τρόπους έκφρασης. Κυρίως όμως να καταγράφουν, να ενισχύουν, να προωθούν, να διαδίδουν, να στηρίζουν, να προφυλάσσουν και κυρίως να προστατεύουν την παραγωγή των πολιτιστικών αγαθών των μελών της. Εξ άλλου, έτσι δημιουργείται και μία αέναη ροή πολιτιστικής ιστορίας, ένα συνεχές ιστορικό αποτύπωμα, που θα κληρονομήσουν ως παρακαταθήκη οι νεότεροι.

Θα προσέθετα εδώ χωρίς ίχνος υπερβολής, ότι οι Σύλλογοι θα πρέπει να έχουν όχι μόνον την απαίτηση από την Πολιτεία να προστατεύει το πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και την υποχρέωση να ελέγχουν την κάθε προσπάθεια και μορφή αλλοίωσής του από παρεμβάσεις, θεσμικές ή εξωθεσμικές. Και αυτό αφορά όλα τα επίπεδα και τις παραμέτρους πολιτισμού. Από τις μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες του φυσικού περιβάλλοντος, από την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς των προγόνων μας, έως την κοινωνική αλληλεγγύη και την επικάλυψη των αντίστοιχων κενών που αφήνουν οι κεντρικές και περιφερειακές διοικήσεις, λόγω αδιαφορίας, αμέλειας ή αδυναμίας.

Και το τονίζω αυτό, διότι στη χώρα μας, η οποία βρίθει πολιτιστικών αγαθών λόγω της ιστορίας της, έ-χουμε άπειρα παραδείγματα παράνομης ή και νομότυπης αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, παράνομης οικειοποίησης ιστορικών αγαθών και αρχαιοκαπηλίας. Έχουμε επίσης και καταστροφές και αλλοιώσεις του δομημένου πολιτιστικού μας πλούτου, που προέκυψε και προκύπτει είτε από άγνοια, είτε από μεγαλομανία, είτε από την επικράτηση μίας άκρατης εμπορικο-τουριστικής λογικής, είτε από την επιβολή ανιστόρητων προσωπικών επιλογών. 

Παράδοση είναι : ‘Ό,τι αναπτύσσεται ιστορικά, μεταδίδεται και μεταβιβάζεται (στα πλαίσια μιας ο-μάδας, κοινωνίας κτλ.) σχεδόν αναλλοίωτα, από τη μία γενιά στη άλλη, σε σχέση με συμπεριφορές, αντιλήψεις, ιδέες, έθιμα, δραστηριότητες, πρακτικές και τεχνικές’

Η διατήρηση της παράδοσης λοιπόν θα σήμαινε, εάν το εξετάσει κανείς μονοσήμαντα και στατικά, την αναλλοίωτη διατήρηση αυτών των στοιχείων και την μεταφορά τους στις νέες γενεές εις το διηνεκές. Αυτό, στη γενικότητά του, ηχεί μεν θετικά, αλλά ουσιαστικά είναι άκρως ανιστόρητο, ανεφάρμοστο και τελικά αντιδραστικό. Η ιστορική εξέλιξη της ζωής δεν περιλαμβάνει στάσεις ακινησίας, αλλά συνεχείς αλλαγές και προσαρμογές στα νέα δεδομένα, κυρίως τα τεχνολογικά, τα οποία και διαμορφώνουν συνεχώς ένα νέο βιωματικό περιβάλλον. Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες επομένως, νομοτελειακά, προσαρμόζονται και αξιοποιούν τα δεδομένα αυτά, αλλάζοντας ήθη, έθιμα, νοοτροπίες και τελικά αλλάζοντας στάσεις ζωής.

Ο εθνικός ποιητής Γιώργος Σεφέρης, αναφέρει ότι : ‘Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητα του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ' αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό, και αν καταφρονήσουμε τη ζωντάνια του, κινδυνεύουμε’.

Όταν ένας ζωντανός οργανισμός, άνθρωπος ή κοινωνία, εξελίσσεται, δεν απορρίπτει ή δεν πρέπει να απορρίπτει επομένως τα προηγούμενα στάδια που έχει πλέον ξεπεράσει, αλλά να τα ενσωματώνει, διαφοροποιημένα και προσαρμοσμένα στην τρέχουσα κατάσταση και στις νέες απαιτήσεις και δεδομένα.

Το πρόβλημα των κοινωνιών και των λαών, κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν είναι τόσο ο κίνδυνος αλλοίωσης της πολιτιστικής ταυτότητας από το συνεχώς εξελισσόμενο ιστορικό γίγνεσθαι. Ούτε η απάντηση σε αυτές τις φοβίες είναι η εσωστρέφεια και η προγονολατρεία, πόσω μάλλον η προγονολαγνεία. Το πρόβλημα είναι, όταν οι κοινωνίες δεν καταφέρνουν να οσμώσουν υγιώς τα αξιακά δεδομένα του παρελθόντος με τους νέους κώδικες αξιών του παρόντος και να αποκτήσουν μία σύγχρονη ταυτότητα, ώστε να αποκρούσουν την πολιτισμική τους αλλοτρίωση από την ομογενοποίηση των ηθών και προτύπων, που προσπαθεί να επιβάλλει η νέα παγκοσμιοποιημένη και ισοπεδωτική λογική και τάξη των πραγμάτων.

Στο πνεύμα αυτό, κατά τη γνώμη μου πάντα, ο κάθε Σύλλογος, θα πρέπει να θεωρεί την διατήρηση της παράδοσης του τόπου του, όχι ως μία διαδικασία που αρχίζει και τελειώνει με συνεχώς επαναλαμβανόμενες οπτικοακουστικές και χορευτικές μιμητικές αναπαραστάσεις κάποιων στιγμών του παρελθόντος, ή με περιστασιακές νεκραναστάσεις παλαιών εθίμων. Η παράδοση είναι η συνείδηση της ύπαρξης του παρελθόντος μέσα στο παρόν. Η διατήρηση της παράδοσης, είναι η ανάδειξη των αξιών που η ίδια η παράδοση εμπεριέχει και η λειτουργία των αξιών αυτών ως αντισωμάτων κατά της ισοπεδωτικής λογικής των σύγχρονων εμπορευματικών προτύπων ζωής.

Με δεδομένη λοιπόν τη σαφή διατύπωση των δύο αυτών εννοιών, η όλη προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλουν οι πολιτιστικοί Σύλλογοι, είναι η εξεύρεση μιάς χρυσής τομής. Της χρυσής τομής μεταξύ της προώθησης και της διάχυσης στα μέλη του και στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο των πολιτιστικών αξιών και των αξιών της παράδοσης του τόπου τους, και της ενσωμάτωσής αυτών των αξιών στις νέες συνθήκες και νέες αξίες που διαμορφώνει καθημερινά η σύγχρονη πραγματικότητα. 

Και είναι προφανές ότι δεν αποτελεί χρυσή τομή ο επιδερμικά επαναλαμβανόμενος μιμητισμός του παρελθόντος, είτε σε επίπεδο μονότονων αναπαραστάσεων εθίμων, είτε σε επίπεδο παρεμβάσεων με τη δημιουργία υποκριτικών και ψευδοπαραδοσιακών τουριστικών σκηνικών και δομών. 

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΝΟΣ ΤΟΠΟΥ

Ενώ η έννοια του πολιτισμού έχει προσδιοριστεί, με μικρές αποκλίσεις, από πολλών ετών, ο όρος ‘ανάπτυξη’ σε συσχετισμό με τον πολιτισμό (πολιτιστική ανάπτυξη) αποτελεί ακόμα αντικείμενο μελέτης και ερμηνείας σε διεθνές επίπεδο. 

Αιωρείται ακόμη το ερώτημα: 

• Ανάπτυξη είναι μια άψυχη διαδικασία δικονομικής άνθησης αφιερωμένη αποκλειστικά στη δη-μιουργία πλούτου, η οποία αντιμετωπίζει τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου του πολιτισμού, ως προϊόντα; 

• Ή είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την δημιουργία μιας κοινωνίας, τα μέλη της ο-ποίας συμμετέχουν αλλά και επωφελούνται από αυτή τη διαδικασία και οι στόχοι της οποίας δεν περιορίζονται στην οικονομία αλλά διαμορφώνονται από τις πολιτισμικές αξίες αυτών των ατόμων; 

Επομένως η αλληλεπίδραση πολιτισμού και ανάπτυξης είναι διάλογος δυο πολιτισμικών υποδειγμάτων από τα οποία το ένα αντιστοιχεί σε παραδοσιακούς, προβιομηχανικούς πολιτισμούς και το άλλο εκφράζει τον κυρίαρχο βιομηχανικό - ηλεκτρονικό πολιτισμό.

Όταν μια χώρα θέτει στόχο την οικονομική ανάπτυξη χωρίς αναφορά στο πολιτισμικό της περιβάλλον, προκύπτουν σοβαρές οικονομικές και πολιτιστικές ανισορροπίες και μεγάλη δυσαρμονία μεταξύ του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Σε τελευταία ανάλυση οι προτεραιότητες, τα κίνητρα και οι στόχοι της ανάπτυξης πρέπει να βρεθούν στον πολιτισμό.

Οι δύο ορισμοί που υιοθέτησε η Παγκόσμια Σύσκεψη Πολιτιστικής Πολιτικής, η οποία είχε γίνει στην Πόλη του Μεξικού το 1982, αναφέρουν ότι :

• Ο πολιτισμός αποτελείται από ένα ολόκληρο πλέγμα πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας ή μιας κοινωνικής ομάδας. Δεν περιλαμβάνει μόνο τις τέχνες και τα γράμματα, αλλά και τους τρόπους ζωής, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, συστήματα αξιών, παραδόσεις και πεποιθήσεις. Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη είναι μια πολιτιστική διαδικασία, η οποία δεν μπορεί να επιβληθεί από έξω, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί μέσα από την ίδια την κοινωνία.

• Η ανάπτυξη είναι μια σύνθετη, περιεκτική και πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία εκτείνεται πέρα από την απλή οικονομική αύξηση και ενσωματώνει όλες τις διαστάσεις της ζωής και όλες τις δραστηριότητες μιας κοινότητας, όλα τα μέλη της οποίας καλούνται να συμβάλουν και αναμένεται ότι θα επωφεληθούν από τα οφέλη της.

Η ανάπτυξη επομένως αποτελεί ένα εργαλείο, όπου ο χειρισμός του εμπεριέχει ισχυρά ιδε-ολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά και οι χειριστές του καταγράφουν και αποδεικνύουν ή μη, τις δημοκρατικές και κοινωνικές τους ευαισθησίες, ανάλογα με τον τρόπο επιμερισμού των καρπών της ανάπτυξης στις τοπικές κοινωνίες.

 Επομένως Πολιτισμός και Ανάπτυξη  έχουν μία άρρηκτη σχέση συνύπαρξης. Ό πολιτισμός είναι μάλλον ο στόχος και ο σκοπός της ανάπτυξης, όταν αυτή θεωρηθεί ως το επίτευγμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Παρόλο που ο πολιτισμός συμβάλλει στην ανάπτυξη δεν μπορεί ωστόσο να θεωρηθεί απλό μέσο για την επίτευξή της. Αυτός ο διπλός ρόλος του πολιτισμού δεν αφορά μόνον την οικονομική ανάπτυξη αλλά και άλλους αντικειμενικούς στόχους, όπως την προστασία του περιβάλλοντος, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής ή την δημιουργία δημοκρατικών θεσμών σε μια κοινωνία. 

Με δεδομένο ωστόσο ότι σήμερα, παρά τις ωραίες θεωρίες, τα μανιφέστα και τις διακηρύξεις, η οικονομία έχει παραμερίσει και κυριαρχεί επί κάθε άλλης πολιτικής και κοινωνικής παραμέτρου, οδηγούμαστε ή μάλλον οδηγηθήκαμε αναπόφευκτα και στην εμπορευματοποίηση των πολιτιστικών αγαθών που παράγει μία κοινωνία. Η παγκοσμιοποίηση, ως τάση για την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς από εθνικούς και διεθνείς περιορισμούς, δίχως σύνορα που προστάτευαν αλλά και περιόριζαν τα εθνικά κράτη, επέφερε μία κατακόρυφη και οριζόντια εξάπλωσή της αγοράς γενικά και μία ραγδαία αύξηση του τζίρου των "πολιτιστικών" αγαθών, όπως ο τουρισμός, η επικοινωνία, η τέχνη, ο αθλητισμός, οι πληροφορίες.

Μετασχηματίστηκε επομένως και η παλιά αξιακή λογική των πολιτιστικών αγαθών που τα έβλεπε ως τιμαλφή της ιστορίας, με τη νέα λογική του : Να προσθέσουμε μια κουταλιά πολιτισμό στην αμιγώς οικο-νομική ανάπτυξη και ν’ ανακατέψουμε το μείγμα, ώστε να γίνει πιο εύπεπτο και επομένως να ικανο-ποιεί τις συναισθηματικές καταναλωτικές επιθυμίες των μελλοντικών εν δυνάμει πελατών.

Εδώ λοιπόν και κόντρα στο κυρίαρχο πνεύμα της εποχής, θα πρέπει κάθε κοινότητα να ανασυνταχτεί και να αντιμετωπίσει αυτή τη λαίλαπα, η οποία μπορεί να θέσει σε αμφισβήτηση και να εμπορευματοποιήσει κάθε πολιτιστικά αξία του τόπου της. Ο κίνδυνος είναι η απώλεια μεσομακροπρόθεσμα των τρυφερών χαρακτηριστικών της τοπικής κοινωνία και η αλλοίωση των ιστορικών και παραδοσιακών της χαρακτηριστικών με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Η χωρική ανασυγκρότηση ενός τόπου, σημαίνει επίσης και ανταγωνιστικότητα συγκριτικά με άλλες ανάλογες περιοχές της περιφέρειας ή της χώρας. Σημαίνει την κοινωνική, περιβαλλοντική, οικονομική ανταγωνιστικότητα μιας περιοχής στον παγκοσμιοποιημένο χώρο. Σύμφωνα με αυτήν, μια περιοχή γίνεται ανταγωνιστική αν μπορεί να διασφαλίσει συνολικά την περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική της βιωσιμότητα, που βασίζεται σε διαδικασίες συνεργασίας και δικτύωσης διάφορων περιοχών. Η χωρική ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει:

• την επιδίωξη συνολικής συνοχής με τη μεγιστοποίηση της συμβολής των ενδογενών πόρων της περιοχής

• τη συμμετοχή των τοπικών φορέων και θεσμών

• την εισαγωγή της καινοτομίας σε κάθε τομέα

• τη συνεργασία με άλλες περιοχές και 

• τη συμπόρευση με τις περιφερειακές, εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές

Εδώ μπαίνει και πρέπει να μπει δυναμικά ο παράγοντας των πολιτιστικών Συλλόγων της περιο-χής, τόσο ως μία μορφή αναχώματος αυτού τού επερχομένου κινδύνου, όσο κυρίως ως ένα καταλυτικό εργαλείο παρέμβασης για την προσαρμογή-απορρόφηση αυτού του κύματος και τη μετατροπή του σε ένα ισόρροπο τοπικό αναπτυξιακό πλαίσιο αναφοράς.

Οι Σύλλογοι μπορούν και πρέπει να παρεμβαίνουν στα εξής επίπεδα και όχι μόνον :

1. Στην ανάδειξη της τοπικότητας και των χαρακτηριστικών της περιοχής τους, που την διαφοροποιεί από χωρικό σημείο σε σημείο

2. Στο δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί κλπ.)

3. Στα σύνολα φυσικού περιβάλλοντος (τοπία κλπ.)

4. Στα έθιμα και τις παραδόσεις

5. Στις μορφές τέχνης (εικαστικά, χορός, μουσική)

6. Στην ιστορία και στην θρησκεία

7. Στις πολιτιστικές εκδηλώσεις

8. Στην τοπική κοινωνική οικονομία, στην τοπική κοινωνική αλληλεγγύη, στον συνεργατισμό, στον συνεταιρισμό και στον εθελοντισμό

Αναλυτικότερα σημείο προς σημείο :

1. Στην ανάδειξη της τοπικότητας

Η τοπικότητα ως έννοια συμπυκνώνει όλες εκείνες τις ιδιότητες που διαμορφώνουν τη φύση και τον χαρακτήρα των τοπικών κοινωνιών. Το φυσικό περιβάλλον, η τοπική γεωγραφία, οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι ιστορικοί κοινωνικοί δεσμοί και η συλλογική κουλτούρα συνθέτουν την τοπικότητα. Η τοπικότητα αποτελεί την αυθεντική έκφραση της παράδοσης και η παράδοση την τυπική όψη της τοπικότητας. Οι δύο έννοιες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και αλληλένδετες. Σημαντικό είναι να ιδωθεί η παράδοση υπό το πρίσμα της τοπικότητας και να εγγραφεί σε ένα νέο δυναμικό πλαίσιο με σύγχρονα αναπτυξιακά στοιχεία. 

2. Στο δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί κλπ.)

Ιδιαίτερη προσοχή στο αστικό περιβάλλον και στην προστασία του από τις τοπικές και υπερτοπικές πιέσεις για την εκμετάλλευση της υπεραξίας της γης.

Επίσης θέλει ιδιαίτερη προσοχή το θέμα της αποφυγής της δημιουργίας του λεγόμενου ‘σκηνοθετημένου τουριστικού σκηνικού ή της σκηνοθετημένης αυθεντικότητας’, που ανατρέπει τα χαρακτηριστικά της τοπικότητας, δημιουργεί νησίδες ανωνυμίας ή φασόν μορφών τουριστικής ή άλλης εκμετάλλευσης, αλλοιώνοντας τα τοπικά κοινωνικά και τυπολογικά τοπία και τις κοινωνικές συμπεριφορές.

3. Στα σύνολα φυσικού περιβάλλοντος (τοπία κλπ.)

Βασικό παράδειγμα στη σχέση τοπικότητα-ανάπτυξη αποτελεί η αξιοποίηση και η αποτελεσματική διαχείριση του περιβάλλοντος. Το φυσικό περιβάλλον συνιστά θεμελιώδες στοιχείο της παραδοσιακής κοινωνίας και της τοπικότητας. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο εναλλακτικός τουρισμός, οι βιολογικές καλλιέργειες είναι σύγχρονες πτυχές της ανάπτυξης που ενσωματώνουν λειτουργικά την παράδοση. Επιπρόσθετα, αντλώντας έμπνευση από το φυσικό περιβάλλον και τις γεωγραφικές τοπικές ιδιαιτερότητες, μπορούν να αναδειχθούν νέα καινοτόμα πρότυπα αστικής ανάπτυξης. Λόγου χάρη, η ενσωμάτωση του φυσικού στοιχείου στην οικοδομική δραστηριότητα, ή εναλλακτικά η διαμόρφωση ενός σύγχρονου οικιστικού προτύπου με έντονη την παρουσία της ιστορικότητας και της παράδοσης, διαμορφώνει μία λειτουργική σχέση ανάπτυξης και περιβάλλοντος στο πλαίσιο μίας σύγχρονης, καινοτόμας και πρωτότυπης αισθητικής. Η παραδοσιακή κοινωνία σήμερα οφείλει να διαμορφώνει την αναπτυξιακή της στρατηγική αξιοποιώντας όλες τις ιδιαίτερες πτυχές της τοπικότητας.

4. Εθιμα και παραδόσεις

Στη διατήρηση των ηθών και των εθίμων του τόπου και στην ήπια προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα με την εξεύρεση της χρυσής τομής μεταξύ της προώθησης και της διάχυσης στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο των πολιτιστικών αξιών και των αξιών της παράδοσης του τόπου τους και της ενσωμάτωσής αυτών των αξιών στις νέες συνθήκες που διαμορφώνει καθημερινά η σύγχρονη πραγματικότητα. 

5. Στις μορφές τέχνης (εικαστικά, χορός, μουσική)

Στην καταγραφή και προώθηση των τοπικών μορφών και ιδιαιτεροτήτων της κάθε μορφής τέχνης. Στη δημιουργία ανάλογων ομίλων και ομάδων καλλιέργειας των τεχνών κατά επίπεδο ηλικίας, με έμφαση στις μικρές και αξιοποίηση των γνώσεων των παλαιοτέρων γενεών.

6. Στην ιστορία και στην θρησκεία

Στην καταγραφή των ιστορικών κειμηλίων, στην αρχειοθέτηση και προβολή των τιμαλφών του τόπου, στην διάδοση του τοπικού και εθνικού πολιτισμού με κάθε πρόσφορο μέσον. 

7. Στις πολιτιστικές εκδηλώσεις

Στη λαογραφία, στην αποτύπωση και εμβάθυνση των τοπικών πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και στην προβολή τους μέσα από εκδηλώσεις, ώστε να διαδοθούν αυτές στο ευρύτερο κοινό και να αποτελέσουν σημείο αναφοράς και κοινωνικής συσπείρωσης. Τα ισχυρά σημεία μια περιοχής είναι που πρέπει να προβάλλονται στιε εκδηλώσεις είναι :

- Η ποιότητα του περιβάλλοντος

- Τα μνημεία, τα παραδοσιακά σύνολα, οι μύθοι 

- Ο πολιτισμός της καθημερινότητας, ήθη, έθιμα, επιβίωση της παράδοσης

- Τα τοπικά προϊόντα ποιότητας

8. Στην τοπική κοινωνική οικονομία, στην κοινωνική αλληλεγγύη, στον συνεργατισμό, στον συ-νεταιρισμό και στον εθελοντισμό

Ένα πρόσθετο παράδειγμα στη σχέση τοπικότητα-ανάπτυξη αποτελεί η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της κοινωνικής οικονομίας. Η κοινωνική αλληλεγγύη, ο συνεργατισμός, ο συνεταιρισμός και ο εθελοντισμός είναι έννοιες ιστορικά συνδεδεμένες με την παραδοσιακή τοπική κουλτούρα. Η ανάπτυξη θεσμών και πρακτικών κοινωνικής οικονομίας -όπως οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, οι εθελοντικές οργανώσεις, οι κοινωνικές επιχειρήσεις, οι δράσεις πολιτών- συνιστούν τυπικό παράδειγμα ενσωμάτωσης της τοπικότητας στην αναπτυξιακή διαδικασία. 

Η προστασία των ευπαθών πληθυσμιακών ομάδων και των μειοψηφικών-μειονοτικών κοινωνικών και αδυνάτων ομάδων της περιοχής, αποτελεί βασικό πεδίο παρέμβασης ενός πολιτιστικού Συλλόγου, ώστε να προστατευθεί και ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή του τόπου.

Ο συνεργατισμός, ο συνεταιρισμός και ο εθελοντισμός, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ο-μοιογενή πολιτιστική συμπεριφορά και την μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα των συλλογικών παρεμβάσεων στη διαμόρφωση ενός νέου πολιτιστικού, οικονομικού και κοινωνικού τοπίου, καθώς και στη διάχυση της ανάπτυξης στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. 

Οι σχέσεις των πολιτιστικών Συλλόγων με τις πολιτικές ηγεσίες

Το ζήτημα της σχέσης των κατά τόπους πολιτιστικών Συλλόγων, αποδήμων ή μη, με τα πατρώα εδάφη και κυρίως με τις τοπικές και νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις, όσο κι αν φαίνεται μακροσκοπικά πολύ απλή, έως και αυτονόητα προφανής, είναι κατά τη γνώμη μου αρκετά σύνθετη. 

Ο πολιτισμός ως λέξη και έννοια, ακούγεται συνήθως εύηχα και θετικά. Υπήρξαν βέβαια κάποιες χαλεπές περίοδοι στη χώρα μας, όπου κάθε τι το πολιτιστικό που δεν ελέγχετο από την κρατική εξουσία εθεωρείτο από απαξιωτικό και καταγέλαστο έως και επικίνδυνο για το καθεστώς. Σήμερα, η έννοια του πολιτισμού είναι από απλώς αποδεκτή, έως και περιζήτητη. Κάθε δήμος και νομαρχία έχουν συστήσει τους ειδικούς πολιτιστικούς τους οργανισμούς, ώστε να ελέγχουν, να οργανώνουν τα πολιτιστικά πράγματα της περιοχής τους και τους χρησιμοποιούν ως εργαλεία για να εφαρμόζουν την αντίστοιχη πολιτική τους. Όπως κάθε εργαλείο λοιπόν, και αυτοί οι οργανισμοί έχουν διπλή χρήση, καλή ή κακή και εξαρτάται από τον χρήστη Δήμο ή Νομαρχία και τις πολιτιστικές τους ευαισθησίες, η θετική ή η αρνητική τους λειτουργία, το τελικό θετικό ή αρνητικό πρόσημο του ισοζυγίου.

Στα σχήματα αυτά, σημαντικό ρόλο παίζουν οι Σύλλογοι της περιοχής ευθύνης των Τοπικών ή των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. Στους μικρούς Δήμους, όπου οι Σύλλογοι είναι από μοναδιαίοι έως ελάχιστοι, τα πράγματα είναι πιό εύκολα και ελέγξιμα και η στήριξή τους από τις δημοτικές αρχές, οικονομικά και ηθικά, είναι από σχεδόν υποχρεωτική έως και αναπόφευκτη. Στα μεγάλα πληθυσμιακά και οικιστικά μεγέθη, όπου είναι δεδομένη η παρουσία πολλών Συλλόγων, τα πράγματα αρχίζουν και παίρνουν άλλη τροπή. Η κατανομή των επιχορηγήσεων και της οικονομικής πίττας, συνήθως γίνεται κατά το μάλλον με κριτήρια πολιτικής, μικροπολιτικής ή και κομματικής λογικής και κατά το ήττον με κριτήρια πολιτιστικής προσφοράς. Οι πολιτιστικού Σύλλογοι, αντί ως φορείς παραγωγής πολιτισμού, συνήθως αντιμετωπίζονται ως εν δυνάμει δεξαμενές ψήφων και αποθέματα ψηφοφόρων. Με αυτά δε τα κριτήρια, αναλόγως χρηματοδοτούνται, υποχρηματοδοτούνται ή ακόμη και καθόλου, κατά περίπτωση και συγκυρία διακυβέρνησης και κατά περίπτωση και συγκυρία προσώπων στη διοίκηση των Συλλόγων. 

Από την άλλη όμως μεριά, για να πούμε και του στραβού το δίκιο, υπάρχουν και πολλοί Σύλλογοι που υπολειτουργούν ή λειτουργούν ως Σύλλογοι-σφραγίδες, με μοναδικό στόχο την εκμαίευση κονδυλίων, χωρίς φυσικά να παράγουν κάποιο πολιτιστικό έργο. 

Επίσης, πολλοί ασχολούμενοι με τα πολιτιστικά σε θέσεις διοίκησης Συλλόγων, τις χρησιμοποιούν ως εφαλτήριο για μελλοντικές πολιτικές εκτινάξεις και άλματα, δημιουργώντας πελατειακές σχέσεις και αποκτώντας αναγνωρισιμότητα. Αυτό δεν θα ήταν και ιδιαίτερα κακό, ή έστω θα ήταν ανεκτό και λογικό, στο βαθμό που η ενασχόληση με τα πολιτιστικά κοινά δεν είναι απλώς αυτοσκοπός για την περαιτέρω επίτευξη των σκοπών τους.

Οι σχέσεις των πολιτιστικών Συλλόγων με τα πατρώα εδάφη

Ο νόστος των αποδήμων και η καθημερινή αγάπη των ντόπιων για τον τόπο τους, είναι πολύτιμο και αναντικατάστατο κεφάλαιο του πολιτισμού και της διατήρησης της παράδοσής του. Αρκεί αυτή η συνήθως παρορμητική ζέση, να βρεί τους σωστούς τρόπους έκφρασης και τους σωστούς διαύλους εφαρμογής, στις προσπάθειες αναβάθμισης και βελτίωσης του φυσικού, οικιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος των πατρώων εδαφών.

Οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Τα πατρώα εδάφη είναι η μήτρα που τους γέννησε, ο ομφάλιος λώρος που τους έθρεψε στα μικράτα τους και ο γόρδιος δεσμός που τους δένει από τότε που πέρασαν στην εφηβεία. Αυτοί που μετανάστευσαν από μικροί, ή ακόμη και εκείνοι που γεννήθηκαν σε πόλεις, αλλά έζησαν έστω τα καλοκαίρια τους στα πατρώα εδάφη των παιδικών αναμνήσεων και της γλυκειάς θαλπωρής, νοιώθουν αυτόν τον Γόρδιο δεσμό απόλυτα προσαρμοσμένο με αρμονικό τρόπο στο χωροχρόνο της παιδικότητας και της εφηβείας τους.

Σημειώνω ότι όλοι οι απόδημοι κάποια στιγμή, γεύτηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα κοινωνιολογικά φαινόμενα της εσωστρέφειας των μονίμων κατοίκων, και της απόρριψης τους

Σήμερα, μετά από πολλά χρόνια, θα ήταν αφελές να αναμένει κανείς να συναντήσει όταν επιστρέφει στα πατρώα εδάφη, ένα φωτογραφικό αποτύπωμα των αναμνήσεων του σε περιοχές που έζησαν στο πετσί τους την αντιφατικότητα της στρεβλής ανάπτυξης της ελληνικής υπαίθρου, ή να ελπίζει σε μία στατική διαιώνιση των παραστάσεων που κουβαλάει στη μνήμη του από την παιδικά του ηλικία. 

Οι συνθήκες βέβαια έχουν αλλάξει. Η έντονη αστυφιλία, με συνεπακόλουθο την ερήμωση της υπαίθρου, η αλλαγή της αριθμητικής σχέσης μονίμων κατοίκων-αποδήμων, επέφερε και ανατροπή των εσωστρεφών θεωρήσεων. Περάσαμε σε εποχές όπου αντιστράφηκαν οι όροι, οι απόδημοι είναι και θεωρούνται πλέον πολύτιμο κεφάλαιο και από τους ντόπιους και από τις διοικήσεις τους. Όλοι αποζητούν πλέον από κοινού μία ισόρροπη μετεξέλιξη του χώρου του χωριού τους, που θα συνδυάζει με αξιοπρέπεια τις τάσεις οικονομικού χαρακτήρα που αναπτύσσονται, μία ευπρεπή καθημερινότητα και μία αστικότητα που θα στοχεύει στην ανάκτηση των φυσικών δομών του χώρου και κυρίως του ιστορικού προσώπου του.

Στην ευγενή αυτή προσπάθεια, οι Σύλλογοι μπορούν και πρέπει να τηρήσουν μία στάση συνεπή. Θα προσπαθήσω να κωδικοποιήσω επιγραμματικά σε μορφή 12λόγου, κάποιες αναγκαίες επιτελικές κινήσεις, προϊόντα πείρας, που κατά την ταπεινή μου γνώμη πρέπει να διέπουν τη λειτουργία τους :

1. Επίγνωση του ρόλου των Συλλόγων, ότι αποτελούν τα αυθόρμητα, πρωτογενή και    πρωτοβάθμια οργανωμένα κύτταρα πολιτισμού των τοπικών κοινωνιών

2. Όσο το δυνατόν ενιαίες και συμπαγείς θέσεις και απόψεις

3. Προσπάθεια απόκτησης μόνιμης έδρας των Συλλόγων. Οι ανέστιοι Σύλλογοι συνήθως υπολειτουργούν

4. Σταθερή περιοδικότητα των δράσεων, δίχως κενά και χρονικές κοιλιές που αποδιοργανώνουν

5. Όσμωση με τη νέα γενειά, εμπλοκή της στα κοινά και διασφάλιση της μελλοντικής διοικητικής συνέχειας των Συλλόγων

6. Προσπάθεια όσο το δυνατόν οικονομικής αυτάρκειας, με τη συνέπεια των μελών ως προς τις συνδρομητικές τους υποχρεώσεις. Συν Αθηνά και χείρα κίνει

7. Αποφυγή μονοθεματικών εκδηλώσεων, ανάπτυξη πολύπλευρων δραστηριοτήτων επιμορφωτικού, κοινωνικού και προνοιακού χαρακτήρα 

8. Παροχή επιστημονικής ενημέρωσης στους ντόπιους κατοίκους, σε θέματα γενικής και ειδικής φύσης

9. Απόλυτη ανεξαρτησία από συμφέροντα και απομάκρυνση από κομματικές λογικές και διαπλοκές

10. Απόλυτη συναίσθηση του ρόλου και της δύναμης των Συλλόγων, συνεργασία με τις αυτοδιοικήσεις και πίεση προς την εξουσία, τοπική και υπερτοπική, για την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει

11. Άμεση εποπτεία για την προστασία των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής και δυναμικές αντιδράσεις σε κακόβουλες προσπάθειες αλλοίωσής τους

12. Σύνδεση με τους κατά τόπους επιστημονικούς φορείς (πανεπιστήμια, επιμελητήρια, επαγγελματικά σωματεία) για την παροχή ειδικών γνώσεων σε επιμέρους θέματα

Αγαπητές φίλες και φίλοι

Σήμερα δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση προσπαθεί να επιβάλλει την οικονομία και την άκριτη κατανάλωση, ως μοναδικό λόγο ύπαρξης μας στη ζωή, να μετατοπίσει στην αφάνεια τις κοινωνικές μας ευαισθησίες, να ομογενοποιήσει τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά μας ως λαού και του κάθε λαού, δημιουργώντας κλωνοποιημένα και μεταπρατικά πρότυπα ζωής. Η μόνη μας τελικά αντίσταση είναι η μνήμη μας, γιατί οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Γι’ αυτό ίσως στην περίεργη εποχή μας, η μνήμη μας τείνει να θεωρηθεί ως κοινωνικό και πολιτικό μειονέκτημα, ενώ η αμνησία χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα για διεργασίες επιβολής και εδραίωσης μιάς νέας τάξης πραγμάτων. Οι μνήμες και οι παραδόσεις μας είναι τα τιμαλφή της ιστορίας μας, είναι τελικά η γνώση μας και οι αλήθειες μας. Και αυτές οι αλήθειες, δεν πρέπει να χαθούν εξ αιτίας της κοινωνικής μας ραστώνης, της δημοκρατικής μας τεμπελιάς, της συνειδησιακής μας αγρανάπαυσης και της πατριωτικής μας σκουριάς.

Ίσως λοιπόν, μία αρραγής σχέση δίκην Γόρδιου Δεσμού, των ανθρώπων που ξεκίνησαν από τον Ομφάλιο Λώρο της γης τους, μια σχέση γύρω από ένα κύτταρο συσπείρωσης όπως είναι ένας Σύλλογός ντόπιων ή αποδήμων, να είναι η απάντηση στα μεγάλα ερωτήματα της εποχής μας, μιάς εποχής σκληρής, ανηλεούς, άκαρδης, κυνικής και ωμής. 

Ίσως μιά πολυσυλλεκτική παρέα-Σύλλογος με κοινά ευγενή ενδιαφέροντα, πολυσυλλεκτική πολιτικά, μορφωτικά και οικονομικά, μια τέτοια παρέα που απαρτίζει έναν Σύλλογό, να είναι μία απάντηση στις περισπούδαστες αναλύσεις των ειδικών περί κοινωνικής συνοχής.

Ίσως μια τέτοια παρέα-Σύλλογος, να αρχίσει να δημιουργεί πολιτισμό και ανάπτυξη, από κάτω προς τα πάνω, χωρίς καπελλώματα από πάνω προς τα κάτω.

Ίσως μιά τέτοια παρέα-Σύλλογος να αποτελεί τελικά την πλέον εποικοδομητική, την πλέον διάφανη, την πλέον ευκρινή και την πλέον σαφή απάντηση, στον ακατάληπτο κυκεώνα που επικρατεί στους κόλπους της σύγχρονης πολιτικής, πολιτιστικής και οικονομικής μας πραγματικότητας.

Ίσως γιατί μια τέτοια παρέα-Σύλλογος, κατά βάθος ξέρει καλά, ενσυνείδητα ή ενστικτωδώς, το πόσο δίκιο έχει ο Καβάφης, όταν μας έλεγε ότι :

‘Καινούργιους τόπους δεν θα βρούμε, δε θα βρούμε άλλες θάλασσες.

Η πόλις θα μας ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάμε τους ίδιους.

Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάμε και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ' ασπρίζουμε’

Σας ευχαριστώ θερμά για την υπομονή σας, την ανοχή σας και την αντοχή σας να με ακούσετε.