ΑΡΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΟΙ (ΡΕΜΕΝΟΙ)

ΤΡΑΣΙΑΣ ΦΩΤΗΣ
                             

Οι Αρβανιτόβλαχοι αποτελούν την πολυπληθέστερη υποομάδα των Βλάχων. Μία ομάδα η οποία εξ αιτίας του απομονωμένου, περιπλανώμενου τρόπου ζωής δεν μελετήθηκε όσο οι υπόλοιπες βλάχικες ομάδες. Ο όρος Αρβανιτόβλαχοι χρησιμοποιήθηκε από τους διαφόρους μελετητές των αρχών του 20 αι. για να τους διαχωρίσουν απ’ τους ημινομάδες Βλάχους της Πίνδου. Η ονομασία αυτή δηλώνει τους Βλάχους που προέρχονται από την περιοχή της Βόρειας Ηπείρου.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Αραβαντινό Παναγιώτη η ονομασία αυτή επιδόθηκε στους βλαχοφώνους της περιοχής Κολώνιας-Πρεμετής Βορείου Ηπείρου διότι εγκατεστημένοι σε περιοχές γειτνιάζουσες με αλβανικά χωριά «ηναγκάσθησαν εκμαθείν και την διάλεκτο των ομόρων». Η συνύπαρξη στην περιοχή της Νότιας Αλβανίας, των Βλάχων με αλβανόφωνους πληθυσμούς είχε ως αποτέλεσμα να μιλούν εκτός την βλάχικη και την ελληνική γλώσσα, επιπρόσθετα και την αλβανική, για να μπορούν να συνεννοούνται και να συναλλάσσονται. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται ως Ρεμένοι ενώ ο όρος Αρβανιτόβλαχοι χρησιμοποιείται όταν οι άλλοι (ελληνόφωνοι ή βλαχόφωνοι) αναφέρονται σε εκείνους, βέβαια οι περισσότεροι Ρεμένοι δεν δέχονται τον όρο αυτόν διότι δεν επιθυμούν να συγχέονται με τους Αρβανίτες με τους οποίους δεν έχουν κοινή καταγωγή. Κοιτίδα τους ήταν οι περιοχές Κολώνιας-Νταγκλί Βορείου Ηπείρου.

Η παράδοση αναφέρει ότι ταυτόχρονα με την δημιουργία των μόνιμων βλάχικων εγκαταστάσεων στην περιοχή της Πίνδου και του Γράμμου άρχισαν να δημιουργούνται εγκαταστάσεις ημινομαδικές και στην περιοχή της Κολώνιας και στο Νταγκλί. Η σύγκρουση του Αλή πασά του Τεπελενλή με τα στρατεύματα του σουλτάνου Μαχμούτ οδήγησαν στην καταστροφή των εγκαταστάσεων των Βλάχων στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου και την εξώθηση αυτών στον απόλυτο νομαδικό βίο. Αφορμή για την καταστροφή των οικισμών αποτέλεσε η επαναστατική κίνηση κατά του στρατού του σουλτάνου με επικεφαλείς τους καπεταναίους Βλάχους της περιοχής, Κακαράντα, Σταμούλη και Τσιουλάκα. Η εξώθηση στον νομαδικό μετακινούμενο βίο βοήθησε στην διατήρηση του παλαιότερου γλωσσολογικού και ενδυματολογικού τύπου των Βλάχων. Επίσης στην παράδοση των Αρβανιτοβλάχων έχουν διατηρηθεί πολλά αρχαιοελληνικά στοιχεία δηλώνοντας περίτρανα την προ αιώνων παρουσία τους στο χώρο. 

Οι Ρεμένοι ασχολούμενοι αποκλειστικά με την κτηνοτροφία και το εμπόριο κατά Φάρες και τσελιγκάτα εξαπλώθηκαν σε όλα τα Βαλκάνια προς εύρεση ορεινών περιοχών διατηρώντας τις προ αιώνων χειμερινές εγκαταστάσεις στους στη Θεσσαλία στα Παράλια του Ιονίου και της Αδριατικής, ζώντας σκηνίτικη ζωή σε οικισμούς από κωνικά και ορθογώνια καλύβια.

Οι Αρβανιτόβλαχοι, Ρεμένοι ανάλογα με την περιοχή από όπου προέρχονται χωρίζονται σε τρείς ομάδες. Τους Φρασσαριώτες, τους Κολωνιάτες και τους Μουζακιαραίους. 

Φρασσαριώτες (βλχ. Φρισιρότς ή Φιρσιρότς): Οι Ρεμένοι αυτής της ομάδας είναι οι περισσότερο γνωστοί στους μελετητές των Βλάχων. Πήραν την ονομασία τους από τον οικισμό Φράσσαρη στην περιοχή της Πρεμετής. Η Φράσσαρη αποτελούσε την μεγαλύτερη εγκατάσταση Βλάχων στην περιοχή του Νταγκλί και είχε πάρει την μορφή ενός οργανωμένου ημινομαδικού βλάχικου οικισμού. Γύρω από την Φράσσαρη υπήρχαν οι οικισμοί Κοστρέτσι, Κουρτέσι, Κομπλιάρα, Ζιάρκανη, Ζαβαλλιάνη, Μήτσιανη κ.α. που κατοικούνταν από βλαχοφώνους εξίσου. 

Οι Φρασσαριώτες Ρεμένοι ήταν οι πρώτοι που ήρθαν σε επαφή με τις υπόλοιπες ομάδες Βλάχων του νότου με αποτέλεσμα να δοθεί σε όλους τους Βλάχους της ίδιας καταγωγής η ονομασία Ρεμένοι Φρισιρότς ακόμα και όταν αυτοί δεν κατάγονταν από την Φράσσαρη και την περιοχή της. Υποομάδες των Φρασαριωτών Βλάχων είναι οι Πλιασσώτες, οι οποίοι αποτελούν τους Φρασσαριώτες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Κορυτσάς δημιουργώντας τους οικισμούς Άνω Πλιάσσα, Ντεσνίτσα, Ανω Στροπάν επί του όρους Μοράβα. Βλάχοι Φρασσαριώτες αργότερα αποτέλεσαν τους Αρβανιτόβλαχους κατοίκους των Περιοχών της Θεσσαλίας (Αργυροπούλι, Ροδιά, Δελέρια Τυρνάβου στο Δαμάσι και την Ελασσόνα, στην Νέα Ζωή και στο Μαλακάσι Τρικάλων, Αλμυρός και Σέσκλο Μαγνησίας κ.α.) της περιοχής της κεντρικής Μακεδονίας (άνω Σέλι, άνω Γραμματικό, Κατερίνη) καθώς και Αρβανιτοβλάχικους οικισμούς στην περιοχή των Σκοπίων (Νιζόπολη, Μεγάροβο κ.α.). 

Μικρή υποομάδα των Φρασσαριωτών είναι και οι Γκουμπλιάροι κάτοικοι του ομώνυμου οικισμού Κομπλιάρα της Πρεμετής των οποίων ένα μέρος παρέμεινε στην περιοχή (Πρεμετή, Κιλαρίστη, Κοσίνα κ.α.) και ένα μέρος κατέφυγε και εγκαταστάθηκε μεταξύ των Ελληνοφώνων κατοίκων της περιοχής Κουρέντων Ηπείρου (Δολλιανά, Κουκλιοί, Δελβινάκι, Χρυσοράχη, Νεγράδες).

Κολωνιάτες (βλχ Κουλουνιάτς): Η υποομάδα των Κολωνιατών Βλάχων αποτελείται από τους Ρεμένους που έχουν ως κοιτίδα την ευρύτερη περιοχή Κολώνιας Βορείου Ηπείρου σύμφωνα με την παράδοση τους οι Βλάχοι αυτής της καταγωγής δεν πρόλαβαν να αναπτύξουν σταθερούς οικισμούς στην περιοχή τους όπως οι κοινής καταγωγής Φρασσαριώτες λόγω του ότι οι Αλβανοί κάτοικοι της περιοχής Κολώνιας γνωστοί για την σκληρότητα τους, απέτρεπαν την δημιουργία οικισμών. Μετακινούμενοι ως σκηνίτες στα ορεινά της Αλβανίας, του Γράμμου και του Σμόλικα με χειμαδιά στην δυτική Ελλάδα (Πρέβεζα, Θεσπρωτία, Ξηρόμερο) και την Νότια Αλβανία (Κονίσπολη, Μουρσί, Αγ.Σαράντα κ.α.). Διατήρησαν τον παλαιότερο τρόπο ζωής όλων των Βλάχων, σπάνια πολιτιστικά στοιχεία, και πρωτόγονα έθιμα όπως η βεντέτα (βλχ Ασμαλίκι). Ιδιαίτερη είναι βλάχικη διάλεκτος τους με κύριο γνώρισμα το λαρυγγικό –ρ- και η αρχαϊκή ενδυμασία τους. Σύμφωνα με την παράδοση τους οφείλουν τον περιπλανώμενο τρόπο ζωής τους στην καταγωγή τους από την ΄΄τζίντα΄΄ την νεράιδα των ανέμων η οποία παντρεύτηκε πρόγονο τους. 

Υποομάδες των Κολωνιατών Βλάχων είναι οι Κεστρινιώτες, οι οποίοι πήραν την ονομασία τους από τη χειμερινή εγκατάσταση τους στην περιοχή Κεστρίνης Θεσπρωτίας και σήμερα τους συναντούμε σε όλη την Θεσπρωτία (Φιλιάτες, Παραμυθιά, Μαργαρίτι), σε οικισμούς της Πρέβεζας, στο Δυτικό Ζαγόρι και στα Κούρεντα (άνω Παρακάλαμος, Δολλιανά, Ζίτσα, άνω Ραββένια)στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία (Κρύα βρύση, Καλύβια, Άψαλος Πέλλας και στην Ιεροπηγή και Δενδροχώρι Καστοριάς, στη Κρυσταλλοπηγή και στις Πρέσπες Φλώρινας). Διάσπαρτοι επίσης με το οριστικό κλείσιμο των συνόρων βρίσκονται στην Αλβανία (περιοχή Κορυτσάς, Κολώνιας, Αργυροκάστρου). 

Δεύτερη υποομάδα των Κολωνιατών Βλάχων είναι οι Μητζιντόνοι: Πήραν την ονομασία τους από τον οικισμό Μετζηντιέ (βλχ Μητζιντέη) Άνω Πωγωνίου το σημερινό Κεφαλόβρυσο. Οι Βλάχοι της ομάδας αυτής ήταν οι πρώτοι σκηνίτες Κολωνιάτες που δημιούργησαν σταθερό οικισμό το 1850 περίπου στην περιοχή Πωγωνίου, ενώ ως χειμαδιό είχαν τις περιοχές Φιλιατών Θεσπρωτίας ,Κονίσπολης και νότιας Αλβανίας. Η Μητζιντέα δημιουργήθηκε με προτροπή του σουλτάνου Μετζήτ από μερίδα Κολωνιατών Βλάχων οι οποίοι προέρχονταν από τον κατεστραμμένο καλυβικό οικισμό Παλιοχώρα στο Μπιτσικόπουλο στο Παλαιοπωγώνι και από ένα μεγαλύτερο μέρος σκηνιτών Κολωνιατών από την περιοχή της Κολώνιας. Υποομάδα των Μηζιντόνων είναι οι Κερκυρότες (βλχ Κιρκιρότς), Μητζιντόνοι οι οποίοι μετά τον χαλασμό του οικισμού τους Λυκούρσι (βλχ Λυκούριζε) στο Δέλβινο Βορείου Ηπείρου κατά την επαναστατική κίνηση τους εναντίον των Τούρκων το 1878 βρέθηκαν στην περιοχή της Γαρίτσας στην Κέρκυρα. Μητζιντόνοι Βλάχοι σήμερα κατοικούν σε όλη την περιοχή Πωγωνίου Ιωαννίνων (Κεφαλόβρυσο, Βύσσανη, Δελβινάκι, Βασιλικο, Μερόπη κ.α.), στην περιοχή Θεσπρωτίας, στην Δυτική Μεκεδονία (Δενδροχώρι, Ιεροπηγή, Βροντερό) και στη Νότια Αλβανία (Αργυρόκαστρο, Ζαγοριά, Λιουντζουριά, Πρεμετή κ.α.) 

Τρίτη υποομάδα είναι οι Καραγκούνοι. Κατά την καταστροφή του καλυβικού οικισμού Παλιοχώρα στο Μπιτσικόπουλο το 1840 το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μετακινήθηκε νότια στο χειμαδιό του Ξηρόμερου όπου μετά από συνένωση με άλλους σκηνίτες της περιοχής Θεσπρωτίας δημιούργησαν τους οικισμούς (Παλαιομάνινα, Στράτο, Γουριώτισσα, Αγράμπελη, Όχθεια, Στρογγυλοβούνι, Καλέτζι). Πήραν την ονομασία τους από το μαύρο τους ένδυμα (τουρκ. Καρά-γκούν). Ο κ Κρυστάλλης αναφέρεται με την ονομασία Καραγκούνοι σε όλους τους Αρβανιτόβλαχους ενώ ο Σπ. Μουσελίμης ονομάζει τους Κεστρινιώτες της Θεσπρωτίας Καραγκουνόβλαχους. Κύριο γνώρισμα όλων των ομάδων των Κολωνιατών Βλάχων είναι ο σχηματισμός του μέλλοντα με το -ούς- που σημαίνει -θα-, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Βλάχους και Αρβανιτοβλάχους που σχηματίζουν τον μέλλοντα με το -βα- ή -βάς-.

Μουζακιαραίοι (βλχ Μιζουκιάρ): Οι Μουζακιαραίοι αποτελούν την Τρίτη υποομάδα των Ρεμένων Αρβανιτοβλάχων, πήραν την ονομασία τους από την περιοχή της μικρής και της μεγάλης Μουζακιάς της κεντρικής Αλβανίας ανάμεσα από το Δυρράχιο, την Αυλώνα και το Μπεράτι. Η περιοχή της Μουζακιάς αποτελεί την πεδινότερη περιοχή της Αλβανίας. Η πρακτική των Μουζακιαραίων να ξεχειμωνιάζουν στην περιοχή αυτή χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ήδη από τον 19 αι. σχηματίστηκαν στην περιοχή παραπάνω από 50 καλυβικοί οικισμοί. Οι Ρεμένοι αυτής της ομάδας ασχολήθηκαν περισσότερο με το εμπόριο και με την γεωργία εργαζόμενοι ως κολίγοι στα κτήματα των Τούρκων Μπέηδων. Βέβαια κάποιοι από αυτούς ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία. Στην περιοχή της Μουζακιάς ξεχειμώνιαζαν και οι Κολωνιάτες Βλάχοι κατά καιρούς. Αρβανιτοβλαχοι της Μουζακιάς ίδρυσαν τη Βοσκόπολη στην περιοχή Οστροβίτσας Κορυτσάς την μετέπειτα πασίγνωστη μητρόπολη των Βλάχων Μοσχόπολη ,καθώς και τους γύρω οικισμούς Σίπισχα, Λάνγκα, Νίτσα, Γκραμπόβα κ.α. 

Η ξακουστή Μοσχόπολη άκμασε και ενισχύθηκε από βλάχους από διάφορους οικισμούς της Πίνδου. Καταστράφηκε βίαια το 1769 από τους τουρκαλβανούς. Μουζακιαραίοι Βλάχοι εγκαταστάθηκαν και στην περιοχή της Αχρίδας και την Στρούγκα καθώς και στο Κρούσοβο όπου κατοικούν έως τις μέρες μας. Σήμερα επίσης τους εντοπίζουμε στην περιοχή της Αυλώνας και σε περιοχές της Μουζακιάς Αλβανίας (Φιέρι, Λιούσνια, Καβάϊα, Μπεράτι, Δυρράχιο κ.α.), καθώς και βόρεια της Κορυτσάς (Μοσχόπολη, Νίτσα, Λάνγκα). Μικρότερες ομάδες Αρβανιτοβλάχων σύμφωνα με την παράδοση εγκαταστάθηκαν νότια στην Πελοπόννησο από την περιοχή της Ζιάρκανης Πρεμετής, στην Ρούμελη στο όρος Όθρυ έως την Πάρνηθα, οι οποίες αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό.