«ΡΟΥΜΕΛΗ - ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» - Patrick Leigh Fermor

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς                                                                                      

Ο Patrick Leigh Fermor ενσαρκώνει την αμετακλήτως απολεσθείσα από τον σύγχρονο πολιτισμό μας ιδέα, επιθυμία και εμμονή της φυγής...

«Αφού δεν μέλλει να μείνουμε εδώ,

μια κι είμαστε όντα κάποιων ημερών που θα έρθουν,

γιατί ο καιρός μας είναι σαν τον καιρό της μύγας

κι η ζωή μας όση και της κολοκύθας, πρέπει αλλού

να ψάξουμε την πόλη της επαγγελίας, σε ξένη

χώρα τον τόπο που θα στήσουμε το σπίτι μας…» 

                                                  Τζέρεμι Τέιλορ                                                                                                                                           

«Εκείνος που δεν ταξιδεύει δεν ξέρει την αξία των ανθρώπων», είπε ο Ιμπν Μπατούτα, ο ακάματος Άραβας ταξιδευτής που περπάτησε από την Ταγγέρη ως την Κίνα και γύρισε, για το γούστο της περιήγησης. Αλλά το ταξίδι δεν ευρύνει απλώς τον νου. Τον φτιάχνει. Το ταξίδι, πόρος ζωής, θεραπεία φυγής, διέξοδος στην αγωνία, διασκέδαση στην ανία ή αναζήτηση. Το μάτι πλανιέται αλλά και μπορεί να πλανηθεί. Η ματιά μπορεί και να πλανέψει.

Ο Patrick Leigh Fermor σε μικρή ηλικία έκανε ένα ταξίδι με τα πόδια ως την Κωνσταντινούπολη που κράτησε ενάμιση χρόνο, έζησε και ταξίδεψε στα Βαλκάνια και στο Αιγαίο. Σ’ αυτό το διάστημα απόκτησε ζωηρό ενδιαφέρον για τις γλώσσες και αγάπη για τους μακρινούς τόπους. Περπάτησε την Ελλάδα από άκρου εις άκρον με την ιδιότητα του περιηγητή. Κράτησε σημειώσεις διάβασε την ιστορία του τόπου, βυθίστηκε στη μυθολογία, ανέτρεξε στην Ορθοδοξία, προκειμένου να καταλάβει τους Έλληνες. Ο τόμος «Ρούμελη –Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα» συγκεντρώνει 8 περιηγητικά κείμενα.

Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο Μπρους Τσάτγουιν, ο Ουίλιαμ Νταρλίμπ και ο Νικολά Μπουβιέ είναι από τους σημαντικότερους παγκοσμίως συγγραφείς ταξιδιωτικής λογοτεχνίας.

Ενσαρκώνει την αμετακλήτως απολεσθείσα από τον σύγχρονο πολιτισμό μας ιδέα, επιθυμία και εμμονή της φυγής, που δεν υπαγορεύεται από τον χρόνο, από τους κανόνες της τουριστικής βιομηχανίας ή τις υποχρεώσεις μιας προγραμματισμένης ζωής, είναι η φυγή που έχει στόχο της τη σωματική και την ψυχική παράδοση σε μια άλλη φύση, σε άλλους πολιτισμούς, σε άλλους ανθρώπους, σε άλλους θεούς, σε άλλες συνθήκες, δηλαδή, μια παράδοση καθολική και εξαγνιστική. 

Το βιβλίο αυτό του Πάτρικ Λη Φέρμορ δεν είναι ένας τουριστικός οδηγός της Ελλάδας του 1960, αλλά αποθεώνει το νομαδικό αίσθημα, την πίστη σε μια νομαδική κοινότητα, τους Σαρακατσάνους, η οποία μπορεί να κινείται αενάως ακόμη κι αν μένει σωματικά ακίνητη.

Γοητευμένος από αυτό το παράξενο και ωραίο όνομα Ρούμελη, που άλλοτε περιλάμβανε όλη τη Βόρεια Ελλάδα, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ το χρησιμοποιεί ως τίτλο στις περιπλανήσεις του μέσα στην εξωτική για εκείνον περιοχή. Θυμάται τους ανθρώπους που γνώρισε, τον σαρακατσάνικο γάμο όπου παρευρέθηκε, τη Μονή Βαρλαάμ, ψηλά στο βράχο των Μετεώρων, όπου πέρασε τη νύχτα, το γευστικό κατσίκι που απόλαυσε, μαζί με ούζο Τυρνάβου και μήλα ποτισμένα στο κρασί – και ανασκαλεύοντας την Ιστορία δίνει ένα συναρπαστικό κράμα από παρελθόν και μέλλον.

«…..Ήξεραν τα πάντα για τους Ίσκιους και τους Δαίμονες, τα Σκιάσματα και τον Δαούτη, ήτανε καταραμένη φάρα. Ο Αντώνης μίλησε για κάτι χειρότερο. Μέσα στα βουνά του Ζαγοριού, πέρα από τη Βίτσα και το Μονοδέντρι, εκεί που έβοσκαν τα κοπάδια τους το καλοκαίρι, περνάει το στενό και τρομαχτικό φαράγγι του Βίκου, που πέφτει κατακόρυφα στην άβυσσο, σε μεγάλο βάθος: ένα απερίγραπτο χάος από κοτρόνια και μυτερούς βράχους, κι ανάμεσά τους, όταν φουσκώνουν τα νερά, ένας παραπόταμος του Αώου αφρίζει με έναν κρότο σαν μακρινή βροντή.

-Αν ακούσεις φλογέρες και όργανα να παίζουν εκεί κάτω, έλεγε ο Αντώνης και τα μακριά του δάχτυλα απλώνονταν κατά τη φωτιά για να ξορκίσουν αυτή την ολέθρια μουσική, βιολιά και κιθάρες και μαντολίνα-να ξέρεις, δεν είναι κανένας εκεί κάτω, δεν έχει μουσικούς –είναι πολύ - πολύ κακό… Κακό για τα κοπάδια, κακό για μας, κακό για όλους….»

Από τα κείμενά του προκύπτει ότι ο συγγραφέας ξέρει να συνδυάζει την κοινωνική ανάλυση με τη φαντασίωση του τοπίου, την ιστορία των πόλεων και των χωριών με το βάθος των αποχρώσεών τους, τον παρελθόντα χρόνο με τα πάθη, τις αδυναμίες, τις προσδοκίες του σημερινού Έλληνα, το πολλαπλό με το ποικίλο εσωτερικό ταξίδι που όλοι μας επιχειρούμε….

Υπάρχουν τα ταξίδια, υπάρχουν οι στιγμές, αλλά υπάρχουν και οι άνθρωποι. Αυτές οι ιστορίες μιλάνε κάθε μια για έναν τόπο ελληνικό, για μια ξεχωριστή σκηνή, ζωντανεύουν μια εικόνα. Ταυτόχρονα όμως, αποτελούν και την ελεγεία ορισμένων ανθρώπων.

Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ πηγαίνει μπρος πίσω τον χρόνο, κάνει συγκρίσεις εποχών, βγάζει συμπεράσματα. Όταν κάποιο γεγονός ή κάποιο πρόσωπο τον αγγίζει, κάνει στοπ –καρέ, ζουμάρει, παγώνει την εικόνα. Δεν μετράει πόσο σημαντικό είναι το γεγονός ή το πρόσωπο. Κι αυτό το στοπ-καρέ, αυτή την παγωμένη στιγμή της ιστορίας των Ελλήνων, του αρέσει να την ζωντανεύει με τον δικό του τρόπο. Σαν άνθρωπος των εικόνων, την κάνει να μιλήσει. Να την στολίσει και να την αναδείξει, να βγάλει χρώματα, τις μυρωδιές και τους ήχους. Ψάχνει ερευνά και μελετά στοχαστικά ώστε να μην υπάρχουν ανακρίβειες, λάθη, αναχρονισμοί.

 Ο χρόνος είναι ένας σκοτεινός θάλαμος. Το ταξίδι είναι η περιπλάνηση ενός φακού μηχανής. Εικόνα πολυφωνική αποδίδει μια πραγματικότητα θεατρικής σκηνής, όπου διαδοχικά φωτίζονται τα διάφορα μέρη της: τα ζώα, τα κοπάδια, τα πουλιά, τα λουλούδια, τα δέντρα, οι άνθρωποι, τα μοναστήρια, οι λόφοι, τα ποτάμια, οι πεδιάδες, οι ρεματιές, τα φαράγγια, οι δρόμοι, τα σπίτια, οι εκκλησίες, τα Λευκά όρη, τον Ψηλορείτη, τα Κράβαρα, το Μεσολόγγι, τα Μετέωρα, τη Ναύπακτο, τη Συκαράγη κ.α..

Για τον Έλληνα αναγνώστη έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον η άποψη ενός ξένου που έγινε δικός μας χωρίς να χάσει το καθαρό βλέμμα, την ορθή κρίση και το χιούμορ του, ενός ξένου «που ζει στην Ελλάδα, μιλάει ελληνικά, γνωρίζει τους ίδιους τους Έλληνες όσο κανένας, και αγαπάει αυτό που γνωρίζει».

Το κείμενό του συγγραφέα αποτελείται από ζωντανές περιγραφές, μια διαυγή ανθρωπολογική ματιά, καυστικό αντισυμβατικό στιλ και έντονα προσωπικό ύφος που το κάνουν να ξεχωρίζει από τα συνηθισμένα ταξιδιωτικά αφηγήματα. Παράλληλα ο τρόπος που απεικονίζει την ελληνική ζωή και τα έθιμά της, καθώς και η βαθιά γνώση της ιστορίας της Ελλάδας του δίνουν μια διαχρονική ιστορική αξία. Στο κείμενό του βρίσκει κανείς λεπτομερείς πληροφορίες για τη θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα, τη γλώσσα, τη γενεαλογία, την πολιτική, σχεδόν για οτιδήποτε αφορά τον Έλληνα, την ψυχογραφία του και τα ενδιαφέροντά του. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετική περιγραφή των Σαρακατσάνων, των Κρητικών και των Ελλήνων γενικά, που κερδίζει μια θέση ανάμεσα στα κλασικά ταξιδιωτικά κείμενα και που κρατάει άσβηστο το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή μέχρι το τέλος.

Σε ένα πολύ ωραίο κείμενό του οι τόποι της Ελλάδας συσχετίζονται με….ήχους : 

«…Οι ελαιώνες της Άμφισσας, οι πεζούλες με το καλαμπόκι και τα αμπέλια είναι οι νότες της σύριγγας, η Πίνδος είναι ένας παράτονος ήχος από κυπροκούδουνα και η μοναχική φλογέρα του βοσκού. Η Αρκαδία είναι το διπλό σουραύλι, η Αράχωβα το ντιντίνισμα από τις μπαγκέτες πάνω στις χορδές του σαντουριού, η Ρούμελη ένα κλέφτικο τραγούδι που το διακόπτουν σκυλιά και διαπεραστικά σφυρίγματα, η Ήπειρος το βαρύ πάτημα των ελεφάντων, το ποδοβολητό των στρατιών του Πύρρου, η φτέρνα που χτυπάει στον τσάμικο, ο στεναγμός των δωδωναίων δρυών, οι βροντές κι οι βροχές στα Ακροκεραύνια… Η Αιτωλία είναι το τρίξιμο των τζιτζικιών, τα Κράβαρα ένας ψίθυρος στα μπολιάρικα, η Ευρυτανία τρυπάνισμα των γρύλων, τα Γιάννενα είναι η κλαγγή των σπαθιών, οι μεταλλικοί κρότοι των αργυροχόων, η Παραμυθιά το βροντοκόπημα του χαλκά, το Σούλι ο αντίλαλος από τα καριοφίλια, το Ζάλογγο ο αχός των γυναικών που τραγουδάνε, πιο αδύναμος κάθε δευτερόλεπτο που περνάει… Το Μέτσοβο είναι ένα φλεγόμενο κουκουνάρι, η Σαμαρίνα μια φωνή στα βλάχικα, ο Γράμμος ο ανασασμός μιας αρκούδας σε χειμερινή νάρκη, τα Τζουμέρκα αρούλισμα κάποιου λύκου. Ο Αμβρακικός είναι ένα καμπίσιο μοιρολόι με βρεκεκέξ! από την Πρέβεζα, κοάξ! από την Αμφιλοχία και άλλο ένα κοάξ! αποκριτικό, πάνω από τα βουνά, από το Μεσολόγγι…».

Βιογραφικό: O Πάτρικ Λη Φέρμορ γεννήθηκε το 1915 από γονείς αγγλικής και ιρλανδέζικης καταγωγής. Κατατάχθηκε στην «Ιρλανδική Φρουρά» (Irish Guards) το 1939, και το 1941 τοποθετήθηκε σύνδεσμος στην Αλβανία, και πολέμησε στην Ελλάδα και στην Κρήτη, στην οποία, κατά τη γερμανική κατοχή, ξαναγύρισε τρεις φορές (τη μία με αλεξίπτωτο).

Μεταμφιεσμένος σε βοσκό, έζησε πάνω από δυο χρόνια στα βουνά οργανώνοντας την αντίσταση, και την αιχμαλωσία και μεταφορά του Γερμανού Διοικητή Στρατηγού Κράιπε. Τιμήθηκε με το Παράσημο Διακεκριμένων Υπηρεσιών το 1944 και το Παράσημο του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας το 1943 και ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Ηρακλείου Κρήτης.

Το 1990 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ έχει γράψει Το Δέντρο του Ταξιδιώτη για τις Δυτικές Ινδίες (Βραβείο Λογοτεχνίας της Heineman Foundation το 1950 και Βραβείο Kemsley το 1951), Καιρός για σιωπή, Τα βιολιά του Σαιν-Ζακ , Μάνη (Βραβείο Duff Cooper Memorial, Κατάλογος Εκλεκτών Βιβλίων της Book Society), βιβλίο παράλληλο με τη Ρούμελη, που εκδόθηκε στα ελληνικά μεταφρασμένο από τον Τζαννή Τζανετάκη, και Καιρός για δώρα (Ετήσιο Λογοτεχνικό Βραβείο W.H. Smith and Son, 1978), που ο κριτικός Jan Morris το χαρακτηρίζει «τουλάχιστον αριστούργημα», και που καλύπτει το κουραστικό ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη, ως την Ουγγαρία. Η συνέχεια, Ανάμεσα στα δάση και στο νερό, συνεχίζει την ιστορία αυτού του ταξιδιού (Βραβείο Ταξιδιωτικού Βιβλίου Thomas Cook και Βραβείο της Αργυρής Πένας, 1987).

Ο Patrick Leigh Fermor ζει τώρα στην Ελλάδα, σ’ ένα σπίτι που σχεδίασε και έχτισε ο ίδιος. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

«ΡΟΥΜΕΛΗ - ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ»

Π. Λη Φέρμορ, Εκδόσεις Κέδρος 2010, σελ.408

Πηγή: Εφημερίδα "Τα Γιάννινα"