Παραδοσιακά τραγούδια Ξηρολιβάδου (2)

«Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια, στη δημοτική τέχνη και στη χωριάτικη λαϊκή ζωή, για να βρεις τη γλώσσα και την ψυχή σου, και μ’αυτά τα εφόδια, αν έχεις ορμή μέσα σου και φύσημα, θα πλάσεις ό,τι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό και αλήθεια και φιλοσοφία».

                                    Ίων Δραγούμης                                                                                                                                                                       
Στο σημερινό μας σημείωμα θα παραθέσουμε δύο τραγούδια που καταγράψαμε από αυθεντικούς και παλιούς Ξηρολιβαδιώτες. Όπως είπαμε και στο προηγούμενο μας σημείωμα θα λειτουργήσουμε με σεβασμό και προσήλωση στην παράδοση. Αναφέρουμε τους πληροφοριοδότες υποχρεωτικά διότι ακόμα και στο ίδιο το χωριό υπάρχουν διαφορές (όχι βέβαια μεγάλες) στα λόγια την μελωδία και την φωνητική των τραγουδιών ανάμεσα σε άτομα αλλά και σε οικογένειες. Αυτή η διαφορετικότητα αποτελούσε την πεμπτουσία σε όλες της μορφές του παραδοσιακού τρόπου ζωής.
Το πρώτο τραγούδι είναι της αγάπης, όπου, ο άγνωστος και ‘αγράμματος’ δημιουργός της λαϊκής ποίησης που η φύση τον προίκισε με ιδιοφυία, με απλό λόγο περιγράφει το ερωτικό, νεανικό και άδολο σκίρτημα, ένα σκίρτημα που, όσο και να φαίνεται παράξενο, δύσκολα μπορεί να νοιώσει ο σύγχρονος νέος γιατί του λείπει η αγνότητα των παλιών εκείνων χρόνων.
Παραθέτουμε το τραγούδι στα βλάχικα με την μετάφρασή του δίπλα:
Για το παχύ σίγμα προτιμήσαμε το σύμβολο (6) και για το άφωνο κλειστό φωνήεν το σύμβολο (').

ΣΤΑΟΥ ΟΥΝΟΥ ΤΖΟΥΑ (Κάθομαι μια ημέρα–Αργό τσάμικο–Κυρίτσης Τάκης 1995)

Στάου ουν' τζούα του λιδάδι                                 Κάθομαι μια μέρα στο λιβάδι

τριάτζ ουν τζόνι ντιν μι βιάντι                                περνάει ένας νέος και με βλέπει.

-Μπούν' τζούα μωρ μουσιάτ'                             - Καλημέρα όμορφη μου,

καρ τι φιάτσ αχτάρ' μ6ιάτ' ;                                   ποιος σ’έκανε τόσο όμορφη;

Τζ'σ' ζμπόρλου 6 τριάψι κάλεα                            Είπε τα λόγια και πήρε το δρόμο,

6ιό μαράτα μ'τριάμ βάλια                                     κι εγώ η καημένη κοίταζα τη ρεματιά,

μ'τριαμ βάλεα σλ' κριμάμου                                 κοίταζα την ρεματιά και δάκρυσα

6ι του σόμνου με γκισάμου:                                και στον ύπνο μου ονειρευόμουν:

Τσές φου ζμπόρλ ατσέλ τσεσ τζ'σι                     Τι λόγια ήταν αυτά που είπε,

στου ιρνιοάρ' με πιτρούμσι !                               την καρδιά μου τρύπησε!

Αξίζει να σημειώσουμε ότι το τραγούδι αυτό λέγονταν σε πολλά βλαχοχώρια. Παρακάτω παραθέτουμε μια παραλλαγή του ίδιου τραγουδιού από το βλαχοχώρι Αετομηλίτσα (Ντένισκο).(πηγή: Λαογραφικά Αετομηλίτσας του Βασίλη Γ. Νιτσιάκου Β' Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Αετομηλίτσας). Μεταφέρουμε τα βλάχικα όπως τα μιλάνε στην Αετομηλίτσα, γεγονός που δείχνει ότι έχουμε πολλά ιδιώματα στην βλάχικη λαλιά.:

«Στάου ούν' τζούα του λιβάδι, τριάτζ ουν τζιόνι ντιν μι βιάντι. 

Ελου μι βιάντι 6ι μι ζμπουρά6τι.Τσι φου ζμπόρλου αλούι τσι νι γκριά6τι. 

6ιο μαράτα νι μ'τριάμ, μ'τριάμ βάλια 6ι λ'κριμάμ. 

Του πρώτου σόμλου μι νγκισάμ μι λάϊ μι σπιλάϊ, 

νι αρκάϊ όκλι ν’αντριάπτα βιτζούι ούνου τζιόνι αλέπτου. 

–Τζιόνε, κ'του λου ντάϊ νέλου;

-Φιάτ' ούνου όκλιου ντι ατ'λου.

-Τζιόνι σ’τσ’ αμούρτ' τι ζμπόρλου τσι τζ'σέ6ι. 

Φιάτα νιτζιά ν’τράπου 6’τζιόνιλι λ’γινιά τας κριάπ'»

Ελεύθερη Μετάφραση (από τον συγγραφέα):

«Καθόμουνα μια μέρα ‘κει στο πράσινο λιβάδι. Περνάει λεβέντης διαλεχτός, γυρίζει και με βλέπει. Γλυκά τα μάτια μού ‘ριξε, δειλά λόγια μου λέει. Και ‘γώ η δόλια κοίταγα το πέλαο δακρυσμένη. Στον ύπνο μ’όνειρο έβλεπα, έβλεπα πως πλενόμουν, τα μάτια μ’έριξα δεξιά κι είδα σωστό λεβέντη.

-Λεβέντη, πόσο το πουλάς τ’όμορφο δαχτυλίδι; 

-Κόρη μου, μόνο μια ματιά απ’τα γλυκά σου μάτια.

-Να μαραθεί το στόμα σου, σαν φύλο να στεγνώσει για την κουβέντα τούτη ‘δω, που μου ‘πες παλικάρι. Κόρη στο ρέμα πήγαινε κι ο νιός πάει να σκάσει».

Το δεύτερο τραγούδι ανήκει στον κύκλο των κλέφτικων τραγουδιών που είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής λαϊκής ποίησης. Τα κλέφτικα τραγούδια ήταν δημιούργημα των ελληνοφώνων και βλαχοφώνων Ελλήνων κλεφτών και αρματολών της ορεινής και δυσπρόσιτης Ελλάδας και αποτυπώνουν την δράση τους κατά τους τελευταίους αιώνες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι ένοπλες αυτές ομάδες περιβλήθηκαν με μυθοποιητική διάσταση και ανάχθηκαν σε εθνικούς μύθους, ως τεκμήρια για τη διαρκή αντίσταση του ελληνικού έθνους ενάντια στους Οθωμανούς. Τα θέμα του παρακάτω τραγουδιού το συναντάμε σε πολλά κλέφτικα τραγούδια όπως και στο γνωστό τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας»:

ΣΚΟΥΑΛΟΥ ΚΑΠΙΤΑΝ (Σήκω Καπετάνιε–Αργό ιστορικό μοιρολόϊ–Κυρίτσης Τάκης 1995)

-Σκουάλ Καπιτάν, ντι σόμνουλ ατσέλ ντιτ μουάρτι, 

κ' βίνι ουάρα σε φουτζίμ, σν'τσέμ του λόκλου ανόστρου.

-Τσετς βρε βόϊ φιτ6ιόρ, βόϊ φιτ6ιόρ ντι Τούργια (Κρανιά), 

κας ντριτσέτσ πριτ χουάρα αμιά,

λα 6όπουτλου ντι νγκιάρι, κ'ντ 'τσι μούλτι 6νου κ'ντάτσ,

ντουφέκτσ σνού αρουκάτσ, σνού βάβντ' λάϊα μούμα αμιά,

6ι βρούτα αμιά ντι σόρ' .

Κα σβ'ντριάμπ' τσιβά τρι ιό, τρι ιό λελε μαράτλου, 

6νού λι τσέτσ κ' λάϊ ιό μουρί, σλι τσέτς κ' μινσουράϊ, 

6ιν βιάστ' λόκλου βρούτα αμιά.

Μετάφραση

-Σήκω Καπετάνιε, από αυτόν τον ύπνο του θανάτου,

ήρθε η ώρα να φύγουμε να πάμε στον δικό μας τόπο

- Πηγαίνετε εσείς παιδιά, παιδιά της Τούργιας ( Κρανιάς), 

κι άμα πάτε στο δικό μου τόπο,

στην βρύση στο ανήλιο, πολλά τραγούδια μην πείτε,

ντουφέκια μην ρίξετε, να μην ακούσει η μάνα μου,

κι η αγαπημένη μου αδελφή. 

Κι αν σας ρωτήσουν τίποτα για μένα, για μένα τον καημένο,

μην πείτε πως σκοτώθηκα, μον’ πείτε πως παντρεύτηκα 

και πήρα την γη (χώμα) για αγαπημένη νύφη.

του Γιάννη Τσιαμήτρου, χοροδιδασκάλου-εκπ/κού
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΛΑΟΣ Βέροιας στις 13-8-2011