Παραδοσιακά τραγούδια Ξηρολιβάδου (4)

"Τα μοιρολόγια των γυναικών μας, θαυμαστά ελεγειογραφίας αριστουργήματα, αυτόφυτα της ελληνικής ευαισθησίας προϊόντα, κινοϋσι τον θαυμασμόν των ποιητών και εφελκύουσι των γραμματολόγων την προσοχήν όσον ουδέν άλλο, έστω και το εντεχνότερον, των λοιπών έξηυγενισμένων και τετορνευμένων ημών στιχουργημάτων".

(ΣΠ. ΖΑΜΠΕΛΙΟΣ) 

Σήμερα θα αναφερθούμε στα μοιρολόγια τα οποία είναι μια μεγάλη κατηγορία του δημοτικού μας τραγουδιού. Τα μοιρολόγια είναι έμμετρα στιχουργήματα με θλιβερή υπόθεση. (Πηγή: http://www.mani.org.gr/). Είναι τραγούδια θρηνητικά, που τα απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων. Τα μοιρολόγια και γενικά τα τραγούδια του Χάρου έχουν παλιά παράδοση και διασώζουν Ομηρικά έθιμα γύρω από το συγκλονιστικό γεγονός του θανάτου. Ο θάνατος για τους αρχαίους Έλληνες, όσο και αν η διδασκαλία τους δέχεται την αθανασία της ψυχής και το χωρισμό της από το σώμα, δεν έπαυε να είναι γεγονός που έφερνε θλίψη και πόνο στους ανθρώπους. Τα πρώτα μοιρολόγια τα βρίσκουμε στον Όμηρο, όπου αναφέρονται νεκρώσιμα τραγούδια της Ανδρομάχης, της Εκάβης, της Ελένης, του Αχιλλέα κτλ., με περιεχόμενο όμοιο σχεδόν με τα σημερινά Ελληνικά μοιρολόγια. Για τον ήρωά τους, τον Έκτορα, οι Τρώες αρχίζουν ομαδικό και ατομικό θρήνο: Έλεγε κλαίοντας και ομού στενάζαν κι οι πολίτες και πρώτη εμοιρολόγησε των γυναικών η Εκάβη: «Τέκνον, τι έπαθα η πικρή! Και ακόμη εγώ θα ζήσω, αφού μου απέθανες εσύ, που ημέρα νύκτα ήσουν το ζηλευτό καμάρι μου…». Από την άλλη μεριά οι Έλληνες κλαίνε τον Πάτροκλο ολόκληρη τη νύχτα: «Είπε και εις όλους κίνησε τον πόθον των δακρύων κι η αυγή τους ήβρε ολόγυρα στο λείψανο να κλαίουν».

Ανάλογα μοιρολόγια έψελναν και στους κλασικούς χρόνους γυναίκες «Θρηνωδοί» (μοιρολογίστρες, όπως τις λένε σήμερα), οι οποίες θρηνούσαν τραγουδιστά κατά την εκφορά των νεκρών. Διάσημοι ποιητές, σαν τον Πίνδαρο και το Σιμωνίδη, έγραψαν επικήδεια τραγούδια για τους νεκρούς πλούσιων οικογενειών. Το έθιμο αυτό συνεχίστηκε και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, περνά μέσα από τη Βυζαντινή εποχή, ακμάζει στη μεταβυζαντινή και φτάνει στη νεότερη εποχή με την πλούσια σε λυρικότητα ποικιλία. Τα σύγχρονα μοιρολόγια αποτελούνται συνήθως από δεκαπεντασύλλαβους στίχους και διακρίνονται σε μοιρολόγια επαινετικά του νεκρού και σεμοιρολόγια του Χάρου.

Τη γυναίκα που λέει ένα μοιρολόι δεν πρέπει να τη διακόψει κανένας και αυτή που θέλει να συνεχίσει ζητά την άδειά της. Το μοιρολόι αρχίζει με το ξενύχτισμα του νεκρού, συνεχίζεται όταν το φέρετρο μεταφέρεται στην εκκλησία και αλλάζει μ' ένα σπασμωδικό κλάμα μέσα στην εκκλησία την ώρα της ακολουθίας. Γίνεται εντονότερο στο δρόμο προς το νεκροταφείο, όπου ενώνεται με τις φωνές των συγγενών του νεκρού, και αποκορυφώνεται μπροστά στον τάφο. Οι μοιρολογήτρες, μερικές από τις οποίες κάνουν μεγάλα ταξίδια για να θρηνήσουν ένα μακρινό συγγενή τους ή κάποτε και ανθρώπους που δε συνάντησαν ποτέ, αυτοσχεδιάζουν βασικά τα μοιρολόγια τους δίπλα στο νεκρό, με βάση ορισμένες τυπικές φράσεις που επαναλαμβάνονται σταθερά.

Παρακάτω παραθέτουμε δύο μοιρολόγια από παραδοσιακούς και αυθεντικούς Ξηρολιβαδιώτες. Το ένα είναι μοιρολόι που έλεγαν οι γυναίκες στις κηδείες, όπου και αυτοσχεδίαζαν ανάλογα με τον νεκρό και το άλλο είναι ιστορικό και αναφέρεται στον σκοτωμό κάποιου Τσιαμήτρου (παρατσούκλι ‘Αντ'ρίκου’) από το Ξηρολίβαδο κατά τους άσχημους χρόνους του Μακεδονικού Αγώνα.

ΠΡ 'ΝΤΖ' ΦΙΑΤ' (μοιρολόϊ, Αρμένου Αθηνά,1995) 

Πρ'ντζ'μι φιάτ', πρ'ντζ'μι ~ (Βάλε μου κόρη να φάω για μεσημέρι)

νουν γκάϊ λα πρ'ντζ' ~ (δεν έφαγα για μεσημέρι)

κ' ιό βα λιάου ξ6ιάνιλι ~ (γιατί εγώ θα πάρω τα ξένα) 

6νου βα μι τόρνου . ~ (και δεν θα γυρίσω). 

πρ'ντζ'μι φρά φράτε πρ'ντζ'μι ~ (Βάλε μου αδελφέ να φάω για μεσημέρι)

νουν γκάϊ λα πρ'ντζ,' ~ (δεν έφαγα για μεσημέρι),

κ' ιό βα λιάου ξ6ιάνιλι, ~ (γιατί εγώ θα πάρω τα ξένα) 

6νου βα μι τόρνου. ~(και δεν θα γυρίσω). 

πρ'ντζ'μι βια βιάστιν πρ'ντζ'μι ~ (Βάλε μου νύφη να φάω για μεσημέρι)

νουν γκάϊ λα πρ'ντζ', ~(δεν έφαγα για μεσημέρι),

κ' ιό βα λιάου ξ6ιάνιλι, (γιατί εγώ θα πάρω τα ξένα) 

6νου βα μι τόρνου ~(και δεν θα γυρίσω). 

ΤΟΥ ΑΝΤ'ΡΙΚΟΥ (Ιστορικό μοιρολόϊ, Τσιαμήτρος Κώστας 2007)

Καρ βα σιάβντ' πλ'νγκου τι, πλ'νγκου τι σμιρολόγι.

6ιάς απρ'άπ' ντι λα Άγιο Θανάση, αγνάντια ντι Βρωμοπήγαδ',

6΄άβντ' Σουλτάνα κουμ πλ'ντζι, 6κουμ μοιρουλουγιουξ6ά6τι,

κ' λ'β'τμάρι λάϊλου Γιάννη, Γιάννη αλ Αντ'ρίκου,

-Σκουάλ'τι Γιάννη σκουάλ'τι, τρας νι τσεμ α κάσ',

κ' νιάστι φρίκ' σίγκουρ'. 

-Κου τσελ τ6ουάρι τρας μι σκουόλ,

6 μ'ν' σμαντρουπέσκου, τρασί τσασπούν λαβόματλι;

Μετάφραση

Ποιος θέλει ν’ακούσει κλάματα, κλάματα και μοιρολόγια,

να βγει κοντά στον Αη Θανάση, αγνάντια από το Βρωμοπήγαδο,

ν’ακούσει την Σουλτάνα πως κλαίει και πως μοιρολογάει,

γιατί σκότωσαν τον έρμο Γιάννη, τον Γιάννη τον Ανταρίκο,

-Σήκω Γιάννη σήκω, να πάμε σπίτι,

γιατί φοβάμαι μοναχιά.

-Με ποια πόδια να σηκωθώ

και χέρια ν’ακουμπήσω, να σε δείξω τα λαβώματα;

Σημείωση: Επαναλαμβάνουμε ότι όποιος γνωρίζει παραδοσιακά τραγούδια από τα βλαχοχώρια του Βερμίου ή εάν επιθυμεί να διορθώσει κάποια από αυτά που δημοσιεύουμε το τηλ μας είναι 6946461136. Επίσης προτιμούμε το ελληνικό αλφάβητο για την αποτύπωση των βλάχικων γιατί απλούστατα απευθυνόμαστε σε Έλληνες. Η φωνητική είναι δύσκολο να αποτυπωθεί, όπως και σε κάθε ελληνική ντοπιολαλιά, ωστόσο, για κτυπητές περιπτώσεις προτιμούμε το σύμβολο (6) για το παχύ σίγμα όπως στην γαλλική λέξη chien και (') για το κλειστό επικεντρωμένο φωνήεν, όπως στην γαλλική λέξη que. 

του Γιάννη Τσιαμήτρου

χοροδιδασκάλου-εκπ/κού 

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΛΑΟΣ 03-09-2011