Κάλαντα

Τα κάλαντα είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι 2 μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες ή φυσαρμόνικες.

Τα παιδιά γυρνούν σε κάθε σπίτι, χτυπούν την πόρτα και ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμοίβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες.

Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.

Καταγωγή της λέξης κάλαντα

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ.  Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα). 

Το έθιμο υπήρχε στην Ελλάδα πριν από τη Ρώμη. Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (είναι η δωρική λέξη ειρεσιώνη= έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Στη συνέχεια το έθιμο καθιερώθηκε και στη Ρώμη. (Πηγή: εδώ)

Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Αλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Το τραγούδι της Ειρεσιώνης της εποχής του Ομήρου, το απαντάμε σήμερα με μικρές παραλλαγές στα κάλαντα της Θράκης:

Στο σπίτι ετούτο πού 'ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη 

ν' ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα 

να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη 

και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι 

κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι.

Πηγή: εδώ

Τα παραδοσιακά Κάλαντα Χριστουγέννων

Καλήν ημέρα άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας,

Χριστού τη θεία Γέννηση να πω στ΄ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη,

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων,

ο Βασιλεύς των Ουρανών και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το Δόξα εν Υψίστοις

και τούτο άξιον εστί, η των ποιμένων πίστις.

Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα.

Άστρο λαμπρό τους οδηγεί, χωρίς να λείψει ώρα.

Καλά Χριστούγεννα!

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μουδεντρολιβανιά

κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά μετ΄ άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός, Άγιος και πνευματικός,

στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχετε,

από την Καισαρεία, ζησ΄ αρχόντισσα κυρία.

Βαστάει εικόνα και χαρτί, με το Χριστό το Λυτρωτή,

χαρτί, χαρτί και καλαμάρι, δες και με, δες κι εμέ το παλικάρι.

Σ΄ αυτό το σπίτι που ΄ρθαμε, πέτρα να μη ραγίσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια χρόνια να ζήσει.

Και του χρόνου! Καλή χρονιά!

Κάλαντα Φώτων (Θεοφανείων)

Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί

και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,

κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.

Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί

και τον Αϊ - Γιάννη παρακαλεί:

-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,

δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί;

-Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ

και τον Κύριό μου παρακαλώ.

Ν΄ ανέβω πάνω στον ουρανό,

Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,

έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.

Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,

Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.

Κάλαντα Χριστουγέννων:

Βλάχικα κάλαντα

Πηγή: Goga Mishiu (youtube)

Κόλιντι μέλιντι

ντέ νι κουλάκλου τέτω

κα βα τσ τάλιου κουκότλου

βα σ λου μπάγκου του τρέι ταψίι

βα σ λου μάκου λα Στα-Μαρίε

-----------------------

Κόλιντι μέλιντι

δώσε την κουλούρα θεία

γιατί θα σου σφάξω τον κόκορα

θα τον βάλω σε τρία ταψιά

και θα τον φάω της Παναγιάς.

Κάλαντα Ηπείρου

Πηγή: aetopetritis (youtube)

Αρβανιτοβλάχικα Κάλαντα 

Πηγή: farserota (youtube)

Μικρασιάτικα Κάλαντα

Πηγή: sapiensgr (youtube)

Κάλαντα Μακεδονίας

Πηγή: elegantgypsy1 (youtube)

Κάλαντα Θράκης

Πηγή: sapiensgr (youtube)

Κάλαντα Πελοποννήσου

Πηγή: sapiensgr (youtube)

Kάλαντα Κύπρου

Πηγή: kourostatis (youtube)

Κρητικά Κάλαντα

Πηγή: MANOSKPHTH (youtube)

Ποντιακά Κάλαντα

Πηγή: sapiensgr (youtube)

Κάλαντα Δωδεκανήσου

Πηγή: nikpapadopoulos (youtube)

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς:

Πηγή: markkaza (youtube)

Κάλαντα Θεοφανείων (Φώτων):

Πηγή: kmas01 (youtube)

Και του χρόνου, Χρόνια πολλά !!!