Σπυρίδων Μπαλτατζής - Ο μεγάλος ευεργέτης του Συρράκου

Σπυρίδων Μπαλτατζής
(1848-1908)

Ο Σπυρίδων Μπαλτατζής (ή Βαλτατζής) γεννήθηκε στο Συρράκο τον Απρίλιο του 1848. Ο πατέρας του ήταν αγωγιάτης και είχε εννέα παιδιά, επτά αγόρια και δύο κορίτσια. Ασχολήθηκε με το εμπόριο. Έζησε πολλά χρόνια στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου αναδείχθηκε σε μεγαλέμπορο και απέκτησε κολοσσιαία περιουσία. Απ’ τον γάμο του δεν απέκτησε παιδιά. (Δείτε: εδώ) Ηταν μεγάλος πατριδολάτρης. Είχε πάντοτε στο μυαλό και την καρδιά του «την φιλτάτην γενέτειράν του το Συρράκον».

Στο βιβλίο των Εφοροεπιτρόπων των σχολείων Συρράκου -που αρχίζει το 1883- υπάρχουν εγγραφές σοβαρών χρηματικών ποσών που διέθετε για την εκπαίδευση. Πιθανόν να διέθετε χρήματα και πρίν το 1883.

Το 1896 στέλνει από την Ρωσία στην γεννέτειρά του το Συρράκο, χρυσοΰφαντο πανάκριβο και υψηλής τέχνης (αγιογραφίες – σχεδιασμός κ.τ.λ.) επιτάφιο καθώς και χρυσοΰφαντα άμφια για τους ιερείς. Το 1899, με χρήματά του, δημιουργείται το αριστούργημα ξυλογλυπτικής και σύνθεσης τέμπλου του Αγίου Νικολάου στο κέντρο του χωριού. Είχε επιστρέψει στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Στις 17 Οκτωβρίου 1907 συντάσσει την διαθήκη του. Ορίζει κληρονόμο του και εκτελεστή της διαθήκης το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και κληροδόχο την Κοινότητα Συρράκου, στην οποία κληροδοτεί την οικία του στην Πρέβεζα με τον όρο από τα εισοδήματά της να προικίζονται κάθε χρόνο τρία φτωχά κορίτσια απ’ το Συρράκο.

Το Πανεπιστήμιο αναλαμβάνει την υποχρέωση να δέχεται υπότροφο φοιτητή από το Συρράκο και μετά την αποφοίτησή του δεύτερον και αυτό να συνεχίζεται επ’ άπειρο.

Πέντε μήνες μετά την σύνταξη της διαθήκης, στις 16 Μαρτίου, πεθαίνει στην Αθήνα. Η σύγκλητος του Πανεπιστημίου ταριχεύει την σωρό του και υλοποιεί την επιθυμία του να ταφεί στο Συρράκο. Αντιπροσωπεία της την μεταφέρει ατμοπλοϊκά στην Πρέβεζα. Εκεί Δεσπότης, ιερείς, προύχοντες και Συρρακιώτες της πόλης αποτίουν στην σορό τιμές, με λαμπρή υποδοχή, με πομπές και τρισάγιο. 

Η σορός φτάνει στα Γιάννενα στις 25 Μαρτίου. Η υποδοχή είναι παλλαϊκή. Δεσπότες, ιερείς, δημογέροντες, σωματεία, οι Συρρακιώτες των Ιωαννίνων, μαθητές σχολείων όλων των βαθμίδων (Δημοτικών – Ζωσιμαίας – Ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου κ.α.) καταθέτουν πλήθος στεφανιών στη σορό που καταλήγει στον Άγιο Ιωάννη Μπονήλα (Ανατολή) για λαϊκό προσκήνημα.

Στις 27 Μαρτίου του έτους 1908, η σορός φτάνει στο Συρράκο όπου και κηδεύεται σύμφωνα με την επιθυμία του στο πίσω μέρος του ναού του Αγίου Γεωργίου..

Το αρχείο του

700 περίπου έγγραφα που ψηφιοποιήθηκαν απ' το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στα χέρια των Συρρακιωτών.

Άμεσα θα πρέπει να οριστεί επιτροπή για την μελέτη και αξιολόγηση των εγγράφων του 19ου αι. και να εμπλουτιστεί το Μουσείο του Συρράκου με τον ανεκτίμητο αυτό "θησαυρό".

Πρόσφατα το Εθνικό Καποδιστριακό ίδρυμα, ψηφιοποίησε πολλά απ’ τα έγγραφα του μεγάλου ευεργέτη που σώζονται και αποκαλύπτουν πολλά στοιχεία απ’ την προσωπική του ζωή αλλά και απ’ τις εμπορικές του συναλλαγές.

Προσφέρει δε στον ερευνητή την ευκαιρία να εξαγάγει πολύτιμα συμπεράσματα για την ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας, του παροικιακού ελληνισμού, των εμπορικών πρακτικών, της οικονομίας.

Αυτή την στιγμή υπάρχουν στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών πρωτότυπα έγγραφα του Σπυρίδωνος Μπαλτατζή.

Ο τάφος του ευεργέτη στο Συρράκο

Ο Μπαλτατζής κληροδότησε με χειρόγραφη διαθήκη του (ημερομηνία 17.10.1907) το σύνολο της προσωπικής του περιουσίας στο Πανεπιστήμιο, ύψους περίπου 700.000 δραχμών (υπέρογκο ποσό για την εποχή) βάσει ισολογισμού, που συνέταξε ο ίδιος και περιέχεται επίσης στη διαθήκη. Το αρχείο Μπαλτατζή περιήλθε στην κατοχή του Πανεπιστημίου ως μέρος της ομώνυμης κληρονομιάς.

Το αρχείο που ψηφιοποιήθηκε περιλαμβάνει ένα σύνολο 700 περίπου εγγράφων.

Απαντώνται τραπεζικά βιβλιάρια, μηνυτήριες αναφορές, δικαστικά έγγραφα, ασφαλιστήρια, εγγυητικές επιστολές και άλλου είδους τραπεζικά έγγραφα από πιστωτικά ιδρύματα της Ελλάδας, της Οθωμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. (Περισσότερες πληροφορίες: εδώ)

Πρόσφατα ο Δήμαρχος Βορείων Τζουμέρκων κ. Γιάννης Σεντελές με έγγραφό του ζήτησε απ’ το Πανεπιστήμιο Αθηνών να του αποσταλούν αντίγραφα των εγγράφων του μεγάλου ευεργέτη και ήδη έχει στα χέρια του όλα τα ψηφιοποιημένα έγγραφα. Αυτό που μένει είναι να οριστεί επιτροπή που θα αξιολογήσει όλον αυτό τον «θησαυρό» και αφού ανατυπωθούν να καταλάβουν περίοπτη θέση στα μουσεία του Συρράκου.

Παρακάτω σας παραθέτουμε την αλληλογραφία του Δημάρχου με το Πανεπιστήμιο Αθηνών για την αποστολή των αντιγράφων των εγγράφων του Μπαλτατζή:

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΝΟΜΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΔΗΜΟΣ ΒΟΡΕΙΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ

Πράμαντα, 14/12/2011

Αριθ. Πρωτ: 12445

ΠΡΟΣ:

Τον Πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Καθηγητή κ. Θεοδόσιο Πελεγρίνη

Πανεπιστημίου 30

Κοιν.: κ. Ιωάννη Καρανικόλη, Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Θόλου 5 Πλάκα

Παρακαλώ να ικανοποιήσετε το αίτημά μας και να χορηγήσετε στη βιβλιοθήκη της Τ.Κ. Συρράκου του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων, ένα αντίγραφο του αρχείου του Σπύρου Μπαλτατζή σε ηλεκτρονική μορφή και ότι τεκμηριωμένα έχει αποδειχθεί από το αρχείο αυτό.

Η Τοπική Κοινότητα Συρράκου είναι η γενέτειρα του ευεργέτη Σπύρου Μπαλτατζη.

Με τιμή

Ο Δήμαρχος

Ιωάννης Α. Σεντελές

Η καταφατική απάντηση για την παραχώρηση στην Κοινότητα Συρράκου αντιγράφου του αρχείου του Σπ. Μπαλτατζή:

Πως ο μεγάλος ευεργέτης Σπ. Μπαλτατζής συνέβαλλε και αυτός στο να παραμείνει το Συρράκο «αλώβητο» απ’ την Ρουμάνικη προπαγάνδα...

Συρράκο 1908

Απόσπασμα από την διαθήκη του Σπ. Μπαλτατζή (συντάχθηκε το έτος 1907):

«Όταν αποβιώσουν πάντες οι κληροδοτούμενοι, τότε παραγγέλω τον κληρονόμον (Ελληνικόν Εθνικόν Πανεπιστήμιον) ίνα ιδρύση σχολήν εν Συρράκω, παραλαμβάνων διδασκάλους ίνα διδάσκηται η Ελληνική γλώσσα μέχρι της δευτέρας Γυμνασίου, και κατόπιν δύο τάξεις εμπορικών μαθημάτων. Εκτός της Ελληνικής γλώσσης παραγγέλω όπως, εφ’ όσον η Ήπειρος θα μένη υπόδουλος εις την Τουρκίαν, διδάσκηται η Τουρκική γλώσσα συγχρόνως μετά της Ελληνικής. Υπολογίζω δε ότι αι εκ των τόκων της περιουσίας μου πρόσοδοι θα επαρκέσουν όπως συγχρόνως θα διδάσκηται και η Γαλλική και Αγγλική γλώσσα. Και επειδή είναι άγνωστον οποία θα είναι κατά την τελευτήν μου η περιουσία μου, παραγγέλλω από τούδε, όπως εν περιπτώσει καθ’ ήν αξιωθώ να αυξήσω ταύτην, εις τρόπον ώστε οι πρόσοδοι να επαρκούν προς κατάρτισιν της πλήρους Εμπορικής Σχολής και να περισσεύουν, εν τοιαύτη περιπτώσει θέλω ο κληρονόμος μου να ιδρύσει Επαγγελματικήν Σχολήν.

Ενί λόγω θα εννοήση ο κληρονόμος μου ότι επιθυμώ ίνα αι πρόσοδοι της περιουσίας μου χρησιμοποιηθούν όλαι υπέρ της γενετείρας μου, και επειδή το βραχώδες εκείνο χωρίον είναι άγονον, φρονώ ότι καταρτίζων τους νέους αξίους ίνα ξενιτευόμενοι καταλάβουν θέσεις εν τω εμπορίω και προκόψουν, και συνιστώ να μην εγκαταλείψουν και λησμονήσουν αυτήν.

Συνάμα δηλώ ότι ουδέποτε εννοώ να γίνει δεκτή η Ρωμουνική γλώσσα εν Συρράκω. Διότι καίτοι δεν εξηκριβώθη εισέτι η ρίζα των Κουτσοβλάχων, δύναμαι να παραδεχθώ κάθε άλλην Εθνότητα, ουδέποτε την Ρωμουνικήν.

Εν τέλει παραγγέλω τον κληρονόμον μου, ίνα μετά τον θάνατόν μου αποστείλει αμέσως το λείψανόν μου εις το Συρράκον ίνα ενταφιασθή εις τον Άγιον Γεώργιον όπισθεν της εκκλησίας, ένθα από τούδε παρήγγειλα εις την Κοινότηταν χώρον διά τον ιδικόν μου τάφον και τον του αδερφού Κων/τίνου ον εξέθαψα εκ Παλέρμου της Σικελίας ύστερον από δέκα επτά έτη.

Επιθυμώ εκείθεν να επιτηρώ τους συμπολίτας μου κατά πόσον ευσυνειδήτως θα συμμορφώνονται με τας θελήσεις μου.

Εν Αθήναις και εν τη άνω οικία τη 17η Οκ/βρίου 1907»

Ήδη είχε ξεκινήσει προ πολλού η Ρουμάνικη προπαγάνδα στους βλαχόφωνους Έλληνες. Το 1880 λειτουργούσαν 24 ρουμανικά σχολεία στον Ελλαδικό χώρο, ημιγυμνάσιο στο Κρούσοβο και γυμνάσιο στο Μοναστήρι. Το 1899 προστέθηκαν Γυμνάσια στα Γιάννενα και τα Γρεβενά, και Εμπορική Σχολή στην Θεσσαλονίκη. Τον ίδιο χρόνο τα σχολεία έφθασαν τα 90.

Κάθε οικογένεια που έστελνε μαθητή σε ρουμανικό σχολείο επιδοτούνταν μηνιαίως με μία χρυσή λίρα Τουρκίας, ποσό ικανό να εξασφαλίσει τα απαραίτητα σε μία αγροτική οικογένεια. Επίσης είχαν δωρεάν ρουχισμό και περίθαλψη. Βέβαια στην πραγματικότητα πολλοί γονείς έστελναν τα παιδιά τους είτε για το επίδομα μόνο, είτε για να εξασφαλίσουν καλές σχέσεις πριν την απελευθέρωση του 1912-1913 και με αυτή την πλευρά. Οι Ρουμάνοι έφθασαν στο σημείο να εξαγοράσουν και τις επιστημονικές υπηρεσίες του Γερμανού καθηγητή Weigand για να ενισχύσουν την θεωρία τους. Η επίμονη αυτή προβολή της επίπλαστης επιστημονικής επιχειρηματολογίας πείθει τους Τούρκους και στις 22-5-1905 ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ με τον περίφημο «ιραδέ» υποκύπτει στις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και αναγνωρίζει Ρουμανική εθνότητα στην Μακεδονία, Θεσσαλία & Ήπειρο.

Έτσι φθάνουμε στον Σεπτέμβριο του 1905 οπότε και διακόπτονται οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – Ρουμανίας και τίθεται υπό διωγμόν η ακμάζουσα στην Ρουμανία Ελληνική παροικία. Μέχρι το 1911 τα γεγονότα ήταν επώδυνα και περιελάμβαναν απελάσεις Ελλήνων, κλείσιμο σχολείων, κατάσχεση περιουσιών κτλ.

Οι Συρρακιώτες λοιπόν «τιμώντας» κατά κάποιον τρόπο και τον ευεργέτη τους, ουδέποτε δέχθηκαν να ιδρυθεί ρουμάνικο σχολείο στο χωριό τους. Και έμειναν «αλώβητοι» απ’ την προπαγάνδα, ακόμη και όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1913 (αμέσως μετά την απελευθέρωση του Συρράκου -23 Νοέμβρη του 1912-), αναγνώρισε ρουμάνικη μειονότητα στην Ελλάδα και της παραχώρησε ιδιαίτερα σχολικά και εκκλησιαστικά προνόμια.

Πηγή: ΣΥΡΡΑΚΙΩΤΗΣ - SIRRAKIOTIS