Λάκης Χαλκιάς - Συνέντευξη στην «Ελευθερία» της Ηπείρου με αφορμή την συναυλία για τον Τάσο Χαλκιά

Ο Λάκης Χαλκιάς μιλά για τον πατέρα του και το δημοτικό τραγούδι, λίγες ημέρες πριν τη συναυλία – αφιέρωμα στον μεγάλο Ηπειρώτη κλαρινίστα Τάσο Χαλκιά που θα γίνει την Πέμπτη 5 Ιουλίου στις 21.15 στο θέατρο της Ε.Η.Μ. στα Ιωάννινα.

Γράφει ο Αποστόλης Τζελέτας

Η συναυλία της Πέμπτης στο υπαίθριο θέατρο της ΕΗΜ στα Γιάννενα  για την συμπλήρωση είκοσι χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου Τάσου Χαλκιά, ήταν απλά η αφορμή για τη συνέντευξη με το γιό του, τον γνωστό τραγουδιστή Λάκη Χαλκιά. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός, ένα ηπειρώτικο γλέντι και όχι μνημόσυνο όπως λέει και ο ίδιος ο Λάκης Χαλκιάς, ωστόσο δε θα μπορούσαμε να μείνουμε μόνο σε αυτό.

Όταν σου δίνεται η ευκαιρία να συνομιλήσεις με έναν από τους λίγους εναπομείναντες γνήσιους εκφραστές της δημοτικής παράδοσης, είναι φυσικό και επόμενο να θέλεις να έχεις την δική του οπτική γωνία για αυτό που σήμερα ονομάζουμε παραδοσιακή μουσική, για τους ανθρώπους που την υπηρετούν, αλλά και για τα πανηγύρια. Η έκπληξη είναι δεδομένη όταν έρχονται απαντήσεις, που δεν είναι «στρογγυλεμένες», αλλά βγαίνουν κατευθείαν από την ψυχή του Λάκη Χαλκιά, που και άποψη έχει για το χώρο που υπηρετεί, και – το κυριότερο – δε διστάζει να την εκφράσει.

Κουβαλάτε ένα βαρύ όνομα. Αισθάνεστε τυχερός για το ότι είστε ο συνεχιστής μιας μουσικής κληρονομιάς πολλών δεκαετιών ή η ευθύνη βαραίνει στις πλάτες σας;

Ανατράφηκα, μεγάλωσα και γαλουχήθηκα με τα Ηπειρώτικα τραγούδια. Το κλαρίνο του πατέρα μου Τάσου Χαλκιά αντηχεί μες τα αυτιά μου, στο μυαλό μου, στην ψυχή μου, όπως και το τραγούδι του μπάρμπα μου του Φώτη και του Κυριάκου, όπως το βιολί του μπάρμπα Μήτσου και το κλαρίνο του Νίκου Χαλκιά. Στο σπίτι μωρό στη σαρμανίτσα άκουγα τις πρόβες που έκαναν ο πατέρας μου με τα αδέλφια του και τα τραγούδια αυτά με νανούριζαν…

Oι λέξεις που λες «ευθύνη», «τυχερός», μου προξενούν μεγάλο δέος. Ακολουθώ πολύ πιστά τα βήματα που μου δείξανε, βρίσκω το βάρος αυτό της ευθύνης που κουβαλώ από μικρό παιδί, σαν ένα καλό και πιστό σύντροφό μου που με ακολουθεί και μέχρι τώρα δεν του έδωσα το δικαίωμα να με κακολογήσει, ή να με παρατηρήσει!. 

Τη δουλειά αυτή την κάνω γιατί απλώς δεν θα ήθελα άλλο τίποτε να κάνω στη ζωή μου, όσο σκληρή και αδυσώπητη και αν είναι. Ναι αισθάνομαι τυχερός και υπερήφανος που ανήκω στη μεγάλη οικογένεια τον Χαλκιάδων. Tώρα όσο για το αν είμαι ο συνεχιστής, δεν θα το πω εγώ. Αυτό το αφήνω στον κόσμο που θα κρίνει το έργο που και εγώ θα αφήσω πίσω μου.

Τι είναι αυτό που έκανε την οικογένεια των Χαλκιάδων συνώνυμο με την αυθεντική παραδοσιακή μουσική; 

Η οικογένεια των Χαλκιάδων ένα μεγάλο μέρος της ζωής της, το πέρασε μέσα στην τούρκικη κατοχή. Μέχρι και την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913, ήδη είχαν περάσει δυο γενιές της οικογένειας. 

Οι μουσικοί εκείνη την εποχή προσπαθούσαν όσο καλύτερα γινόταν να αντιπροσωπεύσουν αυτό το υλικό, αφού ο κόσμος στην μεγάλη πλειοψηφία του γνώριζε τα τραγούδια απ’ έξω και ανακατωτά και την μουσική και τους στίχους, γιατί αυτά τα τραγούδια, ήταν το σχολείο τους, αφού μέσα από αυτά μαθαίνανε κυρίως την ελληνική γλώσσα, μαθαίνανε την ιστορία μας, την παράδοση μας, τα ήθη και έθιμα και όσοι μπαίνανε στη διαδικασία να γίνουν μουσικοί έπρεπε να γνωρίζουν πολύ καλά τα τραγούδια που θα έπαιζαν αλλιώς σε απέρριπταν. Όργανα δεν έπαιζαν αλλά οι περισσότεροι τραγουδούσαν ωραία - γυναίκες και άνδρες. Αυτούς τους ανθρώπους για να τους συγκινήσεις έπρεπε να μάθεις να παίζεις πολύ καλά και σωστά. 

Αυτή τη φιλοσοφία οι δικοί μου την κουβάλησαν με μεγάλο σεβασμό. Αν ρωτήσετε κάποιον παλιό πως συμπεριφέρονταν οι Χαλκιάδες την ώρα της δουλειάς θα σας πει ότι οι μουσικοί αυτοί όταν ανέβαιναν στο πατάρι να παίξουν ήταν σαν να κάνουν ιεροτελεστία! 

Στις νέες γενιές τις δικές μας πρώτα μας μάθαιναν να σεβόμαστε την δουλειά που κάναμε, να μαθαίνουμε τα τραγούδια σωστά, και η αυστηρότητα τους ήταν αδυσώπητη σε μας τα παιδιά τους. Έτσι κράτησαν την παραδοσιακή μουσική σε πολύ υψηλό επίπεδο και κυρίως αυθεντική. Και αυτό το βλέπουμε στα τραγούδια που έγραψε ο πατέρας μου, αφού ο κόσμος τα συμπεριέλαβε και τα ενσωμάτωσε στα παραδοσιακά τραγούδια και τα έκανε κτήμα δικό του.

Μετά τον πατέρας σας, αναλάβατε εσείς εδώ και πέντε δεκαετίες να υπηρετήσετε το Ηπειρώτικο και όχι μόνο τραγούδι, δίνοντας συνέχεια σε μια παράδοση 155 ετών. Την σκυτάλη ποιος θα την παραλάβει; 

Αγαπητέ μου φίλε αυτή την ερώτηση την κάνω κι εγώ στον εαυτό μου εδώ και πολύ καιρό. Δεν είναι τόσο εύκολο να την απαντήσει κανείς. Μέχρι εδώ που φτάσαμε, καλά φτάσαμε, για το πάρα πέρα δεν μπορώ δυστυχώς να πω τίποτε, αφού οι νέες γενιές ακόμη και στην δική μας οικογένεια περνάνε πια μέσα από ωδεία, αποκτούν διαφορετική κουλτούρα, και δυστυχώς η παραδοσιακή μας μουσική μένει πίσω. 

Νέα κράτη που δεν έχουν καν ιστορικό παραδοσιακής κουλτούρας, προσπαθούνε να δημιουργήσουν ιστορία με θέσπιση νόμων με Σχολεία με Πανεπιστήμια και Ακαδημίες. Εδώ δεν βλέπω καμία κίνηση που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την συνέχεια!

Η χώρα μας έπρεπε να έχει γίνει το κέντρο της γης για τον πολιτισμό της και να συρρέουν εδώ όλοι οι νέοι από άλλες χώρες. Εδώ ξεκίνησε η Μουσική, το Θέατρο, η Λογοτεχνία, οι Εικαστικές Τέχνες και εμείς ζούμε στο απόλυτο τίποτα! Ούτε μια Ακαδημία δεν μπόρεσε η Ελληνική πολιτεία να φτιάξει αναγκάζοντας τα παιδιά μας να πάνε έξω αν θέλουν να κάνουν κάτι καλύτερο, στην Τουρκία π.χ. για να μάθουν ελληνικά όργανα όπως το Ούτι, το Κανονάκι, Κρουστά και άλλα!!. 

Η μόνη… «όαση» είναι τα Μουσικά Σχολεία που προσπαθούν να διατηρήσουν την παράδοση. Εκεί υπάρχουν ελπίδες! Αυτά τα σχολεία είναι και το άλλο πρόσωπο της Ελλάδας που όλοι μας θα θέλαμε!. 

Δυστυχώς αυτές οι οικογενειακές… «συντεχνίες», όπως και η δική μου οικογένεια, χάνονται γιατί έμειναν απροστάτευτες και στην τύχη τους!

Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική πολιτιστική καμπή, που θα παιχτούν πολλά πράγματα, δηλαδή κατά που θέλουμε να τραβήξουμε, και ποια πολιτιστικά στοιχεία θέλουμε να αναδείξουμε πιο πολύ για να μη χάσουμε την τόσο σημαντική πολιτιστική μας κληρονομιά και κυρίως την εθνική μας ταυτότητα!

Αυτό το καλοκαίρι συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατο του Τάσου Χαλκιά. Γιατί επιλέξατε τα Γιάννενα για την συναυλία - αφιέρωμα στην μνήμη του;

Πιστεύω ότι είναι αυτονόητο. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ αφιέρωμα του Τάσου Χαλκιά και να μην γίνει στην γενέθλια γη των Χαλκιάδων, την Ήπειρο.

Πιστεύω πως θα ήταν προσβολή να κάναμε την εκδήλωση σε άλλη πόλη. Από τη στιγμή που σκεφτήκαμε με την οικογένεια μου να κάνουμε το αφιέρωμα των 20 χρόνων του Τάσου Χαλκιά, τα Γιάννενα ήρθαν στο μυαλό όλων μας. 

Ο Τάσος Χαλκιάς, εδώ γεννήθηκε, εδώ μεγάλωσε, εδώ ανδρώθηκε, εδώ έκανε την οικογένεια του, εδώ τον πρώτο άκουσαν και τον πρώτο αγάπησε ο κόσμος. 

Τα Γιάννενα είναι η πόλη του και οι Γιαννιώτες είναι ο κόσμος του. Των Γιαννιωτών και γενικά όλων των Ηπειρωτών είναι ο άνθρωπος τους, αφού το πιο αγαπημένο το πιο ωραίο και κορυφαίο παίξιμό του πάντα το έκανε στα μοιρολόγια. Το μοιρολόι του Μπάρμπα Τάσου τους συγκέντρωνε όλους κοντά του!. 

Δεν θα μπορούσε λοιπόν να γίνει σε άλλο τόπο αυτή η συναυλία. Για τις χαρές, τα βάσανα, τις πίκρες, τους αγώνες της Ηπείρου μίλησε με τα τραγούδια του. Με τον ήχου του κλαρίνου του έστειλε στα πέρατα του κόσμου τα μοιρολόγια μας και την Ηπειρώτικη μουσική μας.

Που αλλού θα μπορούσε να γίνει αυτή η συναυλία; Στην Αθήνα; Ίσως γίνει και εκεί στην διάρκεια του χειμώνα, αλλά πρώτα έπρεπε να γίνει εδώ, στο τόπο του!

Υπήρξε ανταπόκριση από τους φορείς πολιτισμού της πόλης σε αυτή την επιλογή σας;

Όταν είχα έρθει το περασμένο Φθινόπωρο και τραγούδησα με την Φιλαρμονική του Δήμου συνάντησα τον Δήμαρχο και του είπα την σκέψη μου και βέβαια την αποδέχτηκε χωρίς καμιά άλλη κουβέντα, όπως και ο πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου, ο Μωυσής.

Στην συνέχεια την παραγωγή της συναυλίας ανέλαβε ο φίλος μου και παλιός παραγωγός πολιτιστικών εκδηλώσεων Δημήτρης Κραουνάκης ο οποίος από τον περασμένο Φεβρουάριο ήρθε σε επαφή με όλους τους φορείς της πόλης προκειμένου να βοηθήσουν στην οργάνωση της συναυλίας. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλους μας και τίποτα πια δεν μπορεί να γίνει εύκολα.

Ο Δήμος ανταποκρίθηκε αμέσως προσφέροντας μας την τεχνική κάλυψη της συναυλίας και βοήθεια στην προβολή – διανομή εντύπων, αφισών. Η Ε.Η.Μ. μας παραχώρησε δωρεάν το θέατρο.

Παρ’ όλα αυτά η συναυλία δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν είχαμε την βοήθεια της Φέτα «Ήπειρος» και του Προέδρου της κ. Παντελή Παντελιάδη που κάλυψε ένα μέρος των εξόδων. Ήταν η μοναδική Ηπειρώτικη εταιρεία - απευθυνθήκαμε σε όλες - που ανταποκρίθηκε στην πρόταση μας. Καμία άλλη δεν καταδέχτηκε να μας κάνει έστω ένα τηλέφωνο!

Αυτό που θα πρέπει να πω – γιατί με έχει στενοχωρήσει πολύ- ήταν η συμπεριφορά της Περιφέρειας Ηπείρου. Ο Περιφερειάρχης δεν καταδέχτηκε να μου κάνει ένα τηλέφωνο όταν τον αναζητούσα τον περασμένο Απρίλη. Να μας πει, ρε παιδιά δεν έχω χρήματα αλλά μπορώ να σας βοηθήσω με αυτό ή τον άλλο τρόπο. Μας αγνόησε!

Μαζί με εσάς στη σκηνή θα βρεθούν καταξιωμένοι ερμηνευτές της νεότερης γενιάς όπως ο συμπατριώτης μας Δημήτρης Υφαντής και η Αρετή Κετιμέ αλλά και η Παραδοσιακή ορχήστρα και το φωνητικό σύνολο του Μουσικού Σχολείου Ιωαννίνων καθώς και το Παραδοσιακό χορευτικό συγκρότημα του Πνευματικού Κέντρου. Τι να περιμένει το κοινό που θα βρεθεί στο υπαίθριο θέατρο της Ε.Η.Μ;

Και όχι μόνο της νεώτερης γενιάς. Μαζί μας θα είναι ο Σάββας Σιάτρας, η Νότα Καλτσούνη και ο Λάμπρος Χαλκιάς. Όλους τους τραγουδιστές θα συνοδεύσει η ορχήστρα του Χρήστου Χαλκιά με σολίστες στο κλαρίνο τους Σταύρο Καψάλη και Γιώργο Κοτσίνη. Ακόμα πρέπει να πω ότι επικεφαλής του Μουσικού Σχολείου θα είναι η Γεωργία Καρβούνη και ο Χρήστος Ντούλιας και του χορευτικού ο Ηλίας Γκαρτζονίκας και ο Νίκος Νούσιας.

Όσο για τον κόσμο, ας μην περιμένει κανένα… «μνημόσυνο»! Ένα Ηπειρώτικο «γλέντι» θα γίνει στην Ε.Η.Μ. στις 5 Ιουλίου. Θα πούμε πολλά τραγούδια που είχε γράψει ο πατέρας μου που σήμερα ο λαός μας τα έχει αφομοιώσει και τα έχει αναγνωρίσει ως κομμάτι της παράδοσης, και βέβαια πολλά γνωστά αγαπημένα Ηπειρώτικα τραγούδια. Θέλω όσοι έρθουν, δυο ώρες να τραγουδήσουν και να χορέψουν, όπως παλιά κάναμε στις γιορτές μας!. Θα προσπαθήσουμε όλοι μας, για άλλη μια φορά να φέρουμε τον κόσμο κοντά στο μουσικό θησαυρό της παράδοσης μας, για να αντλήσουμε μαζί δύναμη και κουράγιο στις δύσκολες μέρες που περνάμε..

Όσο για τους νεώτερους που με ρωτάς ο Δημήτρης Υφαντής έχει απεριόριστες ερμηνευτικές δυνατότητες. Έχει όλο το χρόνο μπροστά του να αφήσει μεγάλο έργο και ας μη το ξεχνάμε, είναι ένας ευαίσθητος Ηπειρώτης!. 

Η Αρετούλα Κετιμέ ευτύχησε να έχει ένα μεγάλο δάσκαλο τον Αριστείδη Μόσχο, όπου και την γνώρισα κι εγώ. Το μικρό παιδί θαύμα για τον δάσκαλό της, που τον δικαιώνει μέρα με την ημέρα όλο και περισσότερο. 

Τα παιδιά του Μουσικού Σχολείου που είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί τους πριν τρία χρόνια σε μια συναυλία εδώ στα Γιάννενα, είναι τα παιδιά αυτά που όλοι μας αντλούμε δυνάμεις και κουράγια, αφού βλέπουμε τις προσπάθειες τους σε μια τόσο δύσκολη εποχή που ο ανελέητος βομβαρδισμός από ξένα ακούσματα είναι αδυσώπητος. Βλέπουμε όμως τις αντοχές των παιδιών αυτών να πάνε κόντρα σε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Σπουδαίος είναι και ο ρόλος των δασκάλων τους που προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά αυτό το τόσο σπουδαίο υλικό της παράδοσης μας. 

 Όσο για το χορευτικό συγκρότημα του Πνευματικού Κέντρου τι να πούμε; Είναι όλοι τους μεγάλοι χορευτές, αγαπάνε αυτό που κάνουν και έχουν και ένα πολύ δημιουργικό άνθρωπο κοντά τους, που τους εμπνέει με την φοβερή του δυναμική και το απεριόριστο μεράκι του, τον Ηλία Γκαρτζονίκα

Ο κόσμος που θα έρθει στην συναυλία να είναι βέβαιος ότι θα ακούσει και θα αισθανθεί μεγάλες συγκινήσεις, κάτι που για πολύ καιρό το έχουμε χάσει όλοι μας! Το αφιέρωμα στον Τάσο Χαλκιά, πιστεύω θα είναι η αφορμή και η απαρχή, για πολλά πράγματα που μπορούν να καθιερωθούν στην αγαπημένη πόλη όλων μας τα Γιάννενα. 

Το δημοτικό τραγούδι εξακολουθεί να συγκινεί, αν και πολλές φορές οι στίχοι του και η θεματολογία του δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή. Πως το εξηγείτε αυτό;

Το δημοτικό τραγούδι πάντα θα συγκινεί γιατί έτσι κι αλλιώς, αυτό είναι η αρχή των πάντων. Όπως όλα τα είδη της μουσικής έχουν και τραγούδια που δεν ανταποκρίνονται στα σημερινά δεδομένα, έτσι και το δημοτικό μας τραγούδι έχει τραγούδια που εκφράζουν μια συγκεκριμένη εποχή, που μιλάνε για γεγονότα που ο κόσμος τα έχει ξεχάσει. 

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό μας γαλούχησε, μ’ αυτό έχουμε ανατραφεί πνευματικά ως Έθνος, με αυτό αντισταθήκαμε, μεγαλουργήσαμε για εκατοντάδες χρόνια και μέσα από αυτό το τραγούδι έχει καταγραφεί η ιστορική μας πορεία. Τι περισσότερο πρέπει να μας προσφέρει μια τέχνη για να πούμε ότι πρέπει να την προσέξουμε σαν τα μάτια μας, να την διαφυλάξουμε, να την διασώσουμε και να προσπαθήσουμε να την διαδώσουμε με όλες μας τις δυνάμεις;

Εξάλλου το δημοτικό μας τραγούδι είναι τόσο ανεξάντλητο σε θεματολογία που ακόμα και σήμερα θα μπορούσε να μας δώσει τρανά παραδείγματα για το πραγματικό νόημα της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης. 

Υπάρχει σύγχρονο Ηπειρώτικο δημοτικό τραγούδι ή ο κύκλος της δημιουργίας έχει κλείσει;

Με την ίδια έννοια εγώ θα διερωτόμουνα αν υπάρχει σύγχρονο ρεμπέτικο ή κάποιο άλλο είδος ελληνικής μουσικής. Η μουσική είναι πάντα στη διάθεση του καθ’ ενός μας, να αντλήσουμε από αυτήν στοιχεία και να δημιουργήσουμε κάτι καινούργιο. 

Ο λόγος, όμως, είναι δεμένος έτσι που δεν μετακινείται ούτε και αναπροσαρμόζεται γιατί είναι πολύ συγκεκριμένος, είναι επεξεργασμένος μπορώ να πω, εκατοντάδες χρόνια, με κύρια στοιχεία το σεβασμό στον άνθρωπο, την φύση, το περιβάλλον, τον έρωτα, την ιστορία, και όλα αυτά που έκαναν μεγάλη αίσθηση στον ανθρώπινο παράγοντα. Σήμερα αυτό το βάθος της ποίησης για όλα τα παραπάνω, πολύ φοβάμαι πως έχει εκλείψει και αυτά που εκφράζονται είναι τόσο επιφανειακά και ανούσια που δεν κάνουν και καμία αίσθηση. 

Ο κύκλος της δημιουργίας δεν κλείνει ποτέ. Σταματάει η έμπνευση, και το χειρότερο απ’ όλα το τραγούδι σήμερα δεν βγαίνει από ανάγκη, παρά βγαίνει με στόχο κάποιος να οικονομήσει απ’ αυτό. Δηλαδή εμπόριο, δηλαδή παραγωγή καταναλωτικού προϊόντος! Και εδώ είναι το πρόβλημα, όταν κάποιος δει την παράδοση ενός λαού, σαν εμπόριο την έχει πατήσει με την σκέψη και μόνο!

Η παράδοση θα είναι πάντα πηγή έμπνευσης, γι’ αυτούς που την σέβονται και την αγγίζουν με όλη τους την αγάπη και το μεράκι για να δημιουργήσουν κάτι ωραίο και μόνο έτσι θα μας βοηθήσει να κάνουμε μεγάλα πράγματα που κάποια στιγμή μπορούν να φέρουν και οικονομικό όφελος, αλλά αυτά θα σου τα κάνει δώρο αυτή η ανεξάντλητη πηγή, που πάντα ξέρει να ανταμείβει όλους αυτούς που την σέβονται και δεν την ξεπουλάνε στα παζάρια του εμπορίου!

Τι γνώμη έχετε για τα πανηγύρια στη σημερινή τους μορφή;

Αν μέχρι πριν από λίγο καιρό υπερηφανευόμουνα για τα πανηγύρια της Ηπείρου ήταν γιατί κράταγαν την παραδοσιακή τους μορφή. 

Όσο ο άνθρωπος βομβαρδίζεται καθημερινά με μουσικά συνονθυλεύματα που δεν μπορούμε να ξέρουμε από πού κρατάει η… «σκούφια» τους, τόσο τα πράγματα μπερδεύονται. Πρέπει να αναλάβουν δράση οι πολιτιστικοί φορείς του κάθε χωριού, και όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι και να βάλουν περιορισμούς στα διάφορά τραγούδια που παίζουν οι κομπανίες, γιατί όπως πάμε στο τέλος ο μόνος χορός που θα μας μείνει θα είναι το... «οριεντάλ»!!.

Είναι και αυτά δείγματα της μεγάλης πολιτιστικής παρακμής που η χώρα μας περνάει δυστυχώς!

Ευχαριστούμε τον κ. Δημήτρη Κραουνάκη για την αποστολή του άρθρου!