Μια απόπειρα επαναστάσεως των ελληνομακεδόνων της κωμοπόλεως Μεγαρόβου Μοναστηρίου

~ Φωτο: Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Μεγάροβο. Στην μέση, με ανοιχτόχρωμο κοστούμι δια κρίνεται ο Πέτρος Βίστας και (προς δεξιά) οι Αλέξης Φιλίππου και Σταύρος Χατζηστέργιου. (Οικ. αρχείο Κ. Κ)

Κατά το έτος 1852 μια ομάς Έλλήνων πατριωτών εκ Μεγαρόβου υπό την  αρχηγίαν του αειμνήστoυ Μηνά Βίστα, τέκνου μεγάλης αρxoντικής οικογενείας Mεγαρόβoυ, απεπειράθη να επαναστατήση κατά του τότε τυραννικού τουρκικού καθεστώτος.

Από τους ενθουσιώδεις συνεργάτας του αειμνήστου Μηνά Βίστα κατά τας έκ παραδόσεως υπαρχούσας πληροφορίας, τας οποίας ηρύσθημεν από τους γερoντοτέρους κατοίκους Μεγαρόβου και ιδίως από τον επιζώντα γόνον της οικογενείας Βίστα και εγκατεστημένον ήδη εν Μοναστηρίω κ. Πέτρον Βίστα ήσαν και οι .κάτωθι: 

Γεώργιος Μάλτος, Μιχαήλ Κιρλατζής, Κώστας Μωραϊτης, Αναστάσιος Πίσκας, Γεώργιος Τσάλης (πατήρ των Τάσκου και Παντελή Τσάλη), Mιχαήλ Νασπάλου, Αθανάσιος Αθανασίου (πατήρ του ιατρού Κωστή Αθανασίου), Κων)νος Bαγγέλης, Γιόρτσης και Παπαναούμ διδάσκαλοι των εν Μοναστηρίω Σχολείων Νικόλαος Ζιούζος, Νάκας, καθηγητής (πατήρ του Ιατρού Νάκα και του καθηγητού των Μαθηματικών Παντελή Νάκα), Γεώργιος Tζιάφκος, όστις είχεν ορισθή και σημαιοφόρος και άλλοι ων τα ονόματα δεν έσωσεν η παράδοσις.  Εκτός αυτών συμμετείχον ως αγωγιάται προς μεταφοράν όπλων, πυρίτιδος και όλου εν γένει του αναγκαιούντο πoλεμικού υλικού ο Γιάκας, ο Γεώργιος Τζέκης κ.α. Τα όπλα και πυρομαχικά μετέφερον και αποθήκευον (εις το δάσος του Μεγαρόβου και εις το όρος Περιστέρι, επρομηθεύοντο δε ταύτα εξ Ιταλίας δια μέσου Αλβανίας.

~ Φωτο: Η τοποθεσία ''Πεδιάς της Ελληνίδος'' ή στα βλάχικα ''Πάντε αλί Γκρέκα'', πάνω από το Μεγάροβο στο όρος Περιστέρι. Στο σημείο αυτό έγινε από τους γιουγκοσλάβους σανατόριο.

Κέντρον των προπαρασκευών των οι ως άνω επαναστάται είχον το δάσος Μεγαρόβου και το όρος Περιστέρι, το οποίον είναι υψηλοτέρα κορυφή της οροσειράς του Βαρνούντος. 'Έλληνες δε αξιωματικοί εγύμvαζον τους δια την επανάστασιν μεμυημένους εις άδενδρον πεδινήν θέσιν, ξέφητο όπως κοινώς λέγεται εις την περιοχήν του δάσους Μεγαρόβου η οποία ονομάζεται ''Πεδιάς της Ελληνίδος''. Όλοι οι Μεγαροβίται γνωρίζουν την τοποθεσίαν αυτήν, την οττοίαν και εις την Κουτσοβλαχικήν διάλεκτον ονομάζouν ''Πάντε αλί Γκρέκα''.

Οι ως άνω επαναστάται είχον έλθη εις σuνενvόησιν με Αλβανούς και προπαντώς με τους Βορειοηπειρώτας δια να δράσουν αττό κοινού κατά του τότε τουρκικού καθεστώτος, ελέγετο δε ότι  είχαν αρκετάς ενθαρρύνσεις από τους Γαριβαλδηνoύς της Ιταλίας, οι οποίοι είχον υποσχεθή υλικήν βοήθειαν και όπως αποστείλουν ολόκληρον σώμα Γαριβαλδηνών εις βοήθειαν των Ελλήνων επαναστατών. 

Δυστυχώς όμως οικτρά προδοσία του τότε Μητροπολίτου Πελαγωνίας (Μοναστηρίου) Bενεδίκου εματαίωσε την έκρηξιν της επαναστάσεως.

Ο Μητροπολίτης ούτος, ανάξιος του ονόματος της Ορθοδόξου Ιεραρχίας, φοβούμενος φαίνεται τας συνεπείας της μελετουμένης εξεγέρσεως κατέδωσεν αυτήν εις τας τουρκικάς αρχάς.

Χαρακτηριστικόν της προδοσίας αυτής είναι το λαϊκόν άσμα το οποίον ετραγουδούσαν εις Μεγάροβον και εις όλην την περιφέρειαν. Το άσμα τούτο είχε 24 στροφάς εκάστη των οποίων ήρχιζε κατ' αλφαβητικήν σειράν. Εκ του ιστορικού τούτου άσματος διασώζεται δυστυχώς μία μόνον στροφή.

''Αχ τι έπαθα ο τάλας εις αυτήν την εποχήν

μ' εγκατέλειψαν οι φίλοι εδώ εις την φυλακήν.

Ο κερατάς Βενέδικτος τι μας το έκανε

όλα τα κόκκαλα μας μας τα εσάπισε''.

Έτερον άσμα χαρακτηριστικόν της εποχής ήτο και το επόμενον:

''Τι προσμένητε Ηπειρώται, Μακεδόνες, Θεσσαλοί

δράξατε τα όπλα όλοι και ορμάτε στο σπαθί.

Και μη σας φοβίζει ο δόλος πλήθος των Αγαρηνών

γιατί αυτοί δεν υποφέρουν διά να ιδούν ποτέ ζυγόν.

Κι όπου εύρετε Τζαμί αναγείρατε κι εκεί

Εκκλησίας και Ναούς του Χριστού μας Ιερούς.''

Ενώ όμως μετά τόσης θέρμης και υπό τους αισιωτέρους οιωνούς τταρασκευάζετο η επανάστασις, η ως άνω Προδοσία ήλθε να ματαιώση την έκρηξιν της με το κάτωθι όλως τυχαίον επεισόδιον.

Την εποχήν εκείνην είχεν επισκεφθή το Μοναστήριον ·ο τότε Μέγας Βεζύρης (του οποίου το όνομα μας διαφεύγει) οπότε συνέβη μεταξύ αυτού και του αρχηγού της επαναστάσεως Μηνά Βίστα το εξής επεισόδιον:

Ο υιός του Θεοδώρου Λίκα εκ Τυρνόβου (δίωρoν απέχοντος εκ Μοναστηρίου) νέος και λίαν ευειδής, διήγειρε την ακατανόμαστον επιθυμίαν του τότε εν Μοναστηρίω Τούρκου Αρχιαστυνόμoυ, όστις επανειλημμένως ήσκησε πάσαν δυνατήν πίεσιν ίνα αναγκάση τούτον να υποχωρήση εις τας ανωμάλοuς και ανηθίκους επιθυμίας του.

Ημέραν τινά καθ' ην ευρίσκετο εν Μοναστηρίω ο Μέγας Βεζύρης ο νέος ούτος υπέστη επίθεσιν εκ μέρους του ως άνω ανηθίκου Αρχιαστυνόμου.

Ό νέος λίαν ηθικός, γενναίος και υπερήφανος δια την ελληνικήν του καταγωγήν εκ Τυρνόβου προσπάθησε κατ' αρχάς διά της πειθούς να αποτρέψη τον Αρχιαστυνόμον από τας βδελυράς επιθέσεις του. Ιδών όμως ότι ο Αρχιαστυνόμος ήτο ανένδοτος έχασε την υτroμoνή του, απέσπασε βιαίως το ξίφος αυτού και κατέφερε κατ' αυτού επανειλημμένα θανάσιμα πλήγματα και τον, κατέρριψεν νεκρόν.

Πας τις δύναται να φαντασθή το τι ανέμενε τον απτόητoν, ατρόμητον και υπερήφανoν αυτόν νέον, τον γεμάτον τrατριωτισμόν αυτoπεπoίθησιν, ύστερα ατrό το μεγάλον τόλμημά του και μάλιστα την εποχήν εκείνην κατά την οποίαν βαρύ το πέλμα του κατακτητού επίεζε τα στήθη των υποδούλων και η Tουρκική δεσποτεία κατέπνιγε πάσαν φιλελευθέραν εκδήλωσιν.

Το επεισόδιoν τούτο έλαβε χώραν την ημέραν της εν Μοναστηρίω αφίξεως του μεγάλοu Βεζύροu. Ούτος άμα επληροφορήθη χολωθείς σφόδρα δια την θρασύτητα του απίστου αυτού που εστοίχισε τον θάνατον ενός πιστού του Μωάμεθ και μάλιστα αξιωματούχου, διέταξε την σύλληψιν και τον άμεσον άνευ ουδεμιάς δικαστικής διαδικασίας απαγχονισμόν του.

Ο νέος προς στιγμήν είχεν δραπετεύσει Συνέλαβον όμως τους γονείς του τους οποίους ήρxισαν να πιέζουν μαρτυρικώς δια να άττοκαλύψουν τον δραττετεύσαντα υιόν των. Ό γενναίος υιός των πληροφορηθείς τας μαρτυρικάς πιέσεις των γονέων του δια να απαλλάξn τούτους των βασάνων ττροσήλθε και παρεδόθη εις τας αρχάς.

Μόλις εγνώσθη εις το Mεγάρoβον το γεγονός του φόνου του Αρxιαστυνόμου υπό του Λίκα και η σύλληψις των γονέων του, αμέσως την νύκτα συνεκλήθη σύσκεψις του μυστικού Διοικητικού Συμβουλίου των επαναστατών υπό την ττροεδρίαν του Αρχηγού αυτών αειμνήστου Μηνά Βίστα.

Μετά πολύωρον δε σύσκεψιν, καθ' ην εξυμνήθη η γενναιότης του δράστου του φόνου, αττεφασίσθη η υπεράσπισις του νέου δια παντός δυνατού μέσου και η προς τούτο μετάβασις του Αρχηγού εις Μοναστήριον ίνα διαμαρτυρηθή εις τον Μέγαν Βεζύρην δια την άδικον απόφασιν του.

Όντως ο Αρχηγός την επομένην παρouσιάσθη εις τον Μέγαν Βεζύρην ίνα διαμαρτυρηθή. Ό Μέγας Βεζύρης όμως εθεώρησε μεγάλην θρασύτητα την διαμαρτυρίαν αυτήν και ων τtληρoφoρoύμενoς αττό την προδοσίαν του αναξίου Μητροπολίτου Bενεδίκτου ότι ο Μηνάς Βίστας ήτο αρχιεπαναστάτης, διέταξε με αγανάκτησιν τον μεν να ατταγοχονίσουν αμέσως όπως

και έγινε, τον δε Μηνάν Βίσταν να αποστείλουν σιδηροδέσμιον εις Κωνσταντινούπολιν.

Μεταφερθείς εις Κωνσταντιvούπολιν με την μεγίστην κατηγορίαν του ετrαναστάτoυ που τον εβάρυvε ενεκλείσθη εις τας φυλακάς και μάλιστα (εις ντουλάπι), όπου μετ' ολίγον απέθανε μαρτυρικόν θάνατον. Εκηδεύθη δε υπό των ομογενεών της Κωνσταντινουπόλεως μεγαλοπρεπώς και επιβλητικώς και ότrως αναφέρε η παράδοσις η κηδεία του υττήρξε εις μεγαλοττρέττειαν ισαξία με κηδείαν Πατριάρχου. Ό τάφος του εσώζετο εις το νεκροταφείον της Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλή) προ 30 η 40 ετών.

Η σύλληψις του Μηνά Βίστα διεδόθη αστραπιαίως εις το Μεγάροβον.
Εκ των οπαδών του οι περισσότεροι κατώρθωσαν να δραπετεύσoυν, μερικοί όμως συνελήφθησαν και εφυλακίσθησαν. Εκ των δραπετευσάvτων μερικοί κατέφυγον εις Ρουμανίαν, εις εκ των οποίων ήτο και ο Αναστάσιος Πίσκας, ο δε Γεώργιος Μάλτος εις Κέρκυραν όπου έμειναν αρκετά έτη, κατά τα οποία επεδόθη εις την εκμάθησιν της μουσικής, επιστρέψας δε εις την γενέτειραν του Mεγάρoβoν έδωσε μεγάλα δείγματα της ωραίας τέχνης του.

Όσον αφορά την μεγάλην οικογένειαν Βίστα υπάρχουσιν αι εξής πληροφορίες: Η πατριαρχική και πατριωτική οικογένεια του Μεγαρόβου κατήγετο εκ Μοσχοπόλεως της Βορείου Ηπείρου. Απετελείτο εκ τεσσάρων αδελφών, ο πρεσβύτερος των οποίων ονομάζετο Δημήτριος, εις αυτόν οφείλεται η ανέγερσις του εν Μεγαρόβω μεγαλoπρεπoύς Ναού του Αγίου Δημητρίου.

Ο εν λόγω χωλός ων και διότι είχε μεγίστην επιρροήν τόσον εν Mεγαρόβω του οποίου ετύγχανε ο μεγάλος προεστός, όσον και εν Μοναστηρίω όπου ήτο .μέλος του Νομαρχιακού Συμβουλίου, μετέβαινεν έφιππος εις τον ναόν η εις τον οποίον αφιξίς του ήτο το σύνθημα της ανοίξεως του Ναού δια την ιεροτελεστίαν. Δια την μεγάλην επιρροήν του αναφέρονται της εξής ανέκδoτα: Κάποτε εκκλήθη παρά του Διοικητού Μοναστηρίου δι' ενός εφίππου χωροφύλακος (σοβαρύ). Όταν δε ούτος μετέβη να επιδώση την πρόσκλησιν εις την εν Mεγαρόβω κατοικίαν του, επειδή δεν επέδωσε τον προσήκοντα χαιρετισμόν μετά σεβασμού ερραπίσθη υπ' αυτού.

Άλλοτε έξωθι της οικίας του διεπληκτίζοντο δύο Τούρκοι-Αλβανοί εκ Τυρνόβου δια το διερχόμενον εκείθε ποτάμι προς ύδρευσιν των κήπων των και επειδή την ώραν εκείνην εις την αυλήν του ησύχαζεν ο Δημήτριος Βίστας και του διετάραξαν την ησυχίαν, εξελθών εκτύπησε δια της ράβδoυ του αμφοτέρους. Τ' ανωτέρω επεισόδια δια την σημερινήν εποχην δεν έχουσιν ουδεμίαν αξίαν, αλλ' αν λάβωμεν υπ' όψιν την τότε εποχήν του 1850 που η Τουρκία ήτο μεγάλη Αυτοκρατορία και ο ραγιάς ήτο ραγιάς, ήτο λίαν τολμηρόν ένας ραγιάς να υψώση xείρα εναντίον Τούρκου. Οι άλλοι αδελφοί ωνομάζοντο Στέργιος και Γιαννάκης, ο δε μικρότερος Μηvάς, όστις ετελεύτησεν, όπως ανωτέρω εξεθέσαμεν, εν Κωνσταντινουπόλει μαρτυρικώς.
Πρός διάσωσιν του Μηνά οι αδελφοί του μετέβησαν εις Κωνσταντινούπολιν και προσπάθησαν διαφοροτρόπως να σώσουν αυτόν, δωροδοκούντες διαφόρους μεγιστάνας και άλλους ισχύοντας, αλλ' η μεν περιουσία των εξητμίσθη, η δε διάσωσις δεν επετεύχθη. Έκτοτε ήρχισεν η κατάρρευσις όχι μόνον της οικογένειας Βίστα, αλλά και της όλης ακμής του Μεγαρόβoυ, και η μετοίκησις των καλυτέρων οικογενειών εις Μοναστήριον όπου δια της ανωτερότητος του πολιτισμού και της μορφώσεώς των ήρχισεν η άνθησις του Ελληνισμού Μοναστηρίου. Ενταύθα δέον ν' αναφέρωμεν ότι προ της ως άνω μετοικήσεως τα Σχολεία Μεγαρόβου ήσαν ανώτερα των Σχολείων Μοναστηρίoυ και ότι πολλοί μαθηταί εκ Μοναστηρίου εφoίτων εις τα λαμπρά Σχολεία Μεγαρόβου. Την ανωτερότητα του πατριωτισμού και πολιτισμού είχον οι περισσότεροι και ανώτεραι οικογένειαι εκ Μεγαρόβου εκ Μοσχοπόλεως και των περιχώρων της, η οποία ήκμαζε κατά τον 17ον και 18ον αιώνα. Ηναγκάσθησαν δε να εκτrατρισθoύν εκείθεν και να μετοικήσουν εις την περιφέρειαν Μοναστηρίου από τον τότε τύραννον της Ηπείρου περιώνυμων Αλη Πασάν, όστις επεβουλεύθη την περιουσίαν των, ην διήρπασε κατά τας εττανειλημμένας επιδρoμάς του.

~ Φωτο: Πέτρος Βίστας, υιός του Δημητρίου Βίστα (Οικ. αρχείο Κ. Κ) 

Φαινoμενικώς η οργάνωσις εστρέφετο εναντίον του τότε τυραννικoύ τουρκικού καθεστώτος, αλλά στην πραγματικότητα προορίζετο να δράση εναντίov των Ρώσων προπαγανδιστικών πρακτόρων, οι οποίοι είχον κατακλύση τα χωρία της Μακειδονίας, υπό το πρόσχημα ότι επώλουν ιεράς εικόνας προπαγανδίζοντες την ιδέαν του Πανσλαυϊσμού. Αυτους τους πράκτορας ήθελον να εξοντώσουν με το πρόσχημα της ληστείας, οι τότε αείμνηστοι Έλληνες αυτοί Πατριώται αντιληφθέντες τον κίνδυνον που διέτρεχεν η Ελληνιική Μακεδονία και Θράκη από τους Ρώσους προπαγανδιστάς.

Δυστυχώς όμως η προδοσία του Μητροπολίτου Βενιδίκτου, και η στενί αντίληψις των τότε Τουρκικών αρχών, και του Μεγάλου Βεζύρη, εις τον οποίον εξήγησεν ο Μηνάς Βίστας τον πραγματικόν σκοπόν της οργανώσεώς των, επέβλεπεν εις την εξoυδετέρωσιν της Πανσλαυϊστικής Προπαγάνδας, και τον κίνδυνον που διέτρεχον οι Έλληνες ως φυλή, και η Τουρκία ως Κράτος, και ότι σκοττός των, μετά την εξουδετέρωσιν της Πανσλαυϊστικής πρoπαγάνδας, η συναδέλφωσις Τούρκων και Ελλήνων, προς διαφύλαξιν της τότε κραταιάς Toυρκικής Αυτοκρατορίας, εξυπηρετούσα αμφοτέρους.

Εκ της ματαιωθείσης εκείνης δράσεως εναντίον των Πανσλαυϊστών έχομεν τα δυσάρεστα αποτελέσματα. Βουλγαρική προπαγάνδα εις την Μακεδονίαν, εγκαθίδρυσιν Βouλγαρικών σχολείων, Μητροπολιτών, παπάδων, επέκτασιν του Σλαυϊσμού, εις τα πρόθυρα του Αιγαίου, και μη χειρότερα.

Ο αείμνηστoς Μηνάς Βίστας και οι συνεργάται του, αναμφισβητήτως υπήρξαν οι πρωτοπόροι της σημερινής έστω και αργά Ελληνοτουρκικής συνεννοήσεως.
Είναι δε γνωστόν ότι η αρχή του θρυλικού Μακεδονικού αγωνος εγένετο εν Moναστηρίω-Mεγαρόβω όπου εκ παραδόσεως υπήρχεν ακμαίον το εθνικόν φρόνημα. Εκεί οι αείμνηστοι Ίων. Δραγούμης και Παύλος Μελάς εύρον στοιχεία και πυρήνας δια την έναρξιν του Αγώνος τα οποία

είχον ατroμείνει εκ παραδόσεως από την ματαιωθείσαν εκενην επανάστασιν.

Και τώρα ερωτώμεv: Είναι Εθνομάρτυς ο Μηνάς Βίστας, ο οποίος εθυσιάσθη δια την εθνικήν του Ιδεολογίαν τόσον τραγικώς μετά την ματαιωθείσαν απόπειραν του; Βεβαίως, είναι.

Διότι εκτός της μεγάλης θυσίας του τταρέμεινεν εις τα ιδικά μας χρόνια η ωραία παράδοσις η οποία διατήρησε και ενίσχυσε τον πατριωτισμόν και την προσπάθειαν προς αποτίναξιν του Τουρκικού ζυγού. Και εφόσον είναι, δεν δικαιούται ο Εθνομάρτυς ούτος, ο οποίος σχεδόν ελησμoνήθη αγνοούμενος (από άγνοιαν της Ιστορίας) από τους Μεγαροβίτας, πoυ πρέπει να είναι υπερήφανοι ·έχoντες ένα ωραίον παρελθόν, από τους Μοναστηριώτας, από τους Μακεδόνας, και εν γένει από όλον τον Ελληνισμόν; Και δεν θα έπρεπε δια τον Εθνομάρτυρα αυτόν και τους συνεργάτας τoυ να γίνη ένα μνημόσυνον; Και δεν ήτο δυνατόν μια από τας τόσας οδούς των πόλεων της Ελλάδος, εις Φλώριναν, θεσ/νίκην ή και εις τας Aθήνας να ονομασθή με το όνομα του μεγάλου αυτού πρωτοπόρου και πρωτεργάτου της απελευθερώσεως της Μακεδονίας από τον Τουρκικόν ζυγόν;

Εν Φλωρίνη τη 14 Αυγούστου 1938

Ο εγγονός του

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΑΓΓΕΛΟΥ

Ξενοδοχείον Αλεξάνδρεια Θεσσαλονίκη


ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΑΓΓΕΛΟΥ
ΜΕΓΑΡΟΒΟΝ ΚΑΙ ΤΥΡΝΟΒΟΝ
Τα δυο Ελληνικά Φρούρια της Πόλεως Μοναστηρίου 
και Φωλεα του Ελληνισμού της Δυτικής Μακεδονίας.
Θεσσαλονίκη 1971

Οδός Μηνά Βίστα - Θεσσαλονίκη