Βλάστη - Κλεισούρα: Αετοφωλιές στο Μουρίκι

~ Φωτο: Σε χαρακτηριστικό πλάτωμα ανάμεσα στα βουνά Ασκιο και Μουρίκι και σε ύψος 1200 μέτρων βρίσκεται η Βλάστη. 

Ψηλά στα υψίπεδα της Δυτικής Μακεδονίας, κρυμμένα μέσα σε πυκνόφυτα δάση από οξιές, δύο βλάχικα κεφαλοχώρια μοιράζονται την ίδια ορεινή γειτονιά. Λίγο πριν το χιόνι σκεπάσει τα πάντα, αξίζει να περπατήσετε στις γειτονιές τους, να μάθετε την ιστορία τους, να περιεργασθείτε τα αρχοντικά και τις εκκλησιές τους, να ανασάνετε τον βουνίσιο αέρα.

Ο παλιός εθνικός δρόμος που συνδέει τη Φλώρινα με την Καστοριά φιδογυρνά μέσα από πυκνά δάση, διασχίζει ήσυχα χωριά, ακροπατά σε βραχώδεις γκρεμούς, σκαρφαλώνει σε μεγάλα υψόμετρα. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία αυτής της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας αλλά επίπονης διαδρομής είναι η γνωστή στους Βορειοελλαδίτες οδηγούς για τις δυσκολίες της ορεινή διάβαση της Κλεισούρας.

Η χαρτογράφηση της περιοχής σηματοδοτείται προς Βορρά με το ψηλό και κατάφυτο Βίτσι, γνωστό στις σελίδες της νεότερης ιστορίας μας καθώς πάνω του διαδραματίστηκαν μερικά από τα τραγικότερα γεγονότα του Εμφυλίου πολέμου. Προς τον Νότο υψώνεται το αρκετά χαμηλότερο αλλά επίσης δασωμένο βουνό Μουρίκι.

~ Φωτο: Φθινόπωρο ψηλά στο Μουρίκι, στην προτεινόμενη διαδρομή Βλάστη - Κλεισούρα.

Σε αυτή την προικισμένη από τη φύση γωνιά της Δυτικής Μακεδονίας είναι κτισμένο ένα από τα πιο ονομαστά βλάχικα χωριά, η ιστορική Κλεισούρα. Βρίσκεται κοντά στην Πτολεμαΐδα και απέχει μόλις 30 χλμ. από την Καστοριά, 65 χιλιόμετρα από τη Φλώρινα, ενώ από την Αθηνά 540 χλμ. (μέσω Λάρισας Κοζάνης) και 160 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη μέσω Εγνατίας οδού. Για όσους επισκέπτονται πρώτη φορά την περιοχή, η Κλεισούρα πραγματικά αποτελεί έκπληξη. Ο οικισμός, καθώς απλώνει τις τέσσερις γειτονιές του σε ύψος από 1.100 έως 1.250 μέτρα ψηλά στις δασωμένες πλαγιές του βουνού Μουρίκι (αποτελεί τμήμα του Ασκιου όρους), αποπνέει έντονο άρωμα αρχοντιάς και παλιοκαιρίτικης μεγαλοπρέπειας.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα η Κλεισούρα ή καλύτερα Βλαχοκλεισούρα, όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν οι ντόπιοι, ήταν ένα μεγάλο και ακμάζον κεφαλοχώρι και σπουδαίος διαμετακομιστικός σταθμός, όπου κατέφθαναν τα φορτωμένα με εμπορεύματα καραβάνια από την Ευρώπη. Το χωριό δημιουργήθηκε περίπου τον 15ο αιώνα με τη συνένωση πέντε όμορων οικισμών με σκοπό να προστατευθούν οι κάτοικοι από τις ληστρικές διαθέσεις ένοπλων συμμοριών, κυρίως Τουρκαλβανών που λυμαίνονταν τη Δυτική Μακεδονία.

~ Φωτο: Η Κλεισούρα με χρώματα φθινοπωρινά.

Οι Κλεισουριώτες ήταν βλαχόφωνοι Ελληνες, και αρχικά κυρίως κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Αργότερα ασχολήθηκαν με την επεξεργασία γούνας και το εμπόριο, ενώ αρκετοί, εκμεταλλευόμενοι την πλεονεκτική θέση του χωριού τους, εκτελούσαν χρέη αγωγιάτη με αποτέλεσμα την άνθηση του διαμετακομιστικού εμπορίου (18ος-19ος αι.). Την εποχή της ακμής, εδώ ζούσαν πάνω από 1.000 οικογένειες. Οι Κλεισουριώτες έμποροι δημιούργησαν παροικίες στη Βιέννη, στη Βουδαπέστη, στο Βελιγράδι, στην Οδησσό, στην Κωνσταντινούπολη, όπου διατηρούσαν τα γραφεία των εμπορικών οίκων τους.

Με τα χρήματα των αποδήμων κτίστηκαν τα τριώροφα αρχοντικά που βλέπουμε και σήμερα, αρκετές τράπεζες και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η ευημερία έφερε και την πνευματική άνθηση με το κτίσιμο του πρώτου σχολείου το 1775, ενώ αργότερα λειτούργησαν η Αστική Σχολή, το Ελληνικό Σχολείο και το Αλληλοδιδακτικό με τη γενική επωνυμία «Ελληνομουσείο Κλεισούρας». Μάλιστα υπήρχε αξιόλογη βιβλιοθήκη με πάνω από 2.000 τόμους, η οποία όμως κάηκε το 1866.

Η πληθυσμιακή έκρηξη δεν άργησε να έρθει καθώς η φήμη της Κλεισούρας προσέλκυσε αρκετούς νέους κατοίκους από πολλά γνωστά βλαχοχώρια της χώρας. Η απογραφή του 1870, χρονιά της τουρκοκρατούμενης ακόμη Μακεδονίας, κατέγραψε 6.400 μόνιμους κατοίκους! Το 1912, όταν κηρύχθηκε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, οι Κλεισουριώτες χωρίς κανένα δισταγμό ύψωσαν πανηγυρικά την ελληνική σημαία στο καμπαναριό του Αγίου Νικολάου. Τον Νοέμβρη του 1912 τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην κωμόπολη και την πυρπόλησαν.

Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη καταστροφή της, ενώ το 1944 ακολουθεί παρόμοια με τους Γερμανούς κατακτητές να εκτελούν 246 γυναίκες, γέρους και παιδιά και να καίνε τα περισσότερα σπίτια, ως αντίποινα για τον θάνατο τριών στρατιωτών τους από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. 

~ Φωτο: Tο αρχοντικό Μπέζη, κτίσμα του 1842, στην Κλεισούρα είναι σήμερα ιδιοκτησία της οικογένειας Τόττη.

Σήμερα, ανάμεσα στις νέες κατασκευές ξεχωρίζουν τα παλιά αρχοντόσπιτα, αρκετά από τα οποία έχουν αναπαλαιωθεί. Ο κεντρικός ασφάλτινος δρόμος διασχίζει το κέντρο του οικισμού και την πλατεία, περνά μπροστά από τα περισσότερα κτίρια που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και διακλαδίζεται προς όλες τις γειτονιές.

Η αλήθεια είναι πως οι αρκετά στενοί παράδρομοι κάνουν την κίνηση με το αυτοκίνητο δύσκολη υπόθεση, όμως αυτό δεν μπορεί να αλλάξει. Γι' αυτό χρειάζονται γερά πόδια, αν θέλετε να περιεργασθείτε από κοντά τις παλιές γειτονιές. Ανάμεσα στα εντυπωσιακά πετρόκτιστα αρχοντικά μακεδονικής αρχιτεκτονικής θα ξεχωρίσετε το αρχοντικό Μπέζη, κτίσμα του 1842 που σήμερα είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Τόττη. Επισκεφθείτε το τυροκομείο «Πάτσικας» (24670 94025) για να αγοράσετε την εξαιρετική φέτα Κλεισούρας (ΠΟΠ).

KONTINOI ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ & ΕΚΔΡΟΜΕΣ

Η ευρύτερη περιοχή ενδείκνυται για μικρούς ή και μακρύτερους περιπάτους. Οι κλίσεις του εδάφους είναι ομαλές και ο τόπος παρά το υψόμετρο δείχνει οικείος και φιλικός. Μην ξαφνιαστείτε στην εικόνα των ντόπιων όλων των ηλικιών με ένα μπαστούνι στο χέρι, κατάλληλα παπούτσια και ζεστά ρούχα να ξεκινούν σε παρέες από την πλατεία για να πεζοπορήσουν στο βουνό...

Αν θέλετε μπορείτε να τους μιμηθείτε και να ανεβείτε κι εσείς ως την κορφή Αγρός Κιάκου, που είναι η ψηλότερη του όρους Μουρίκι, ή μπορεί απλά να περπατήσετε μέχρι την κοντινή τοποθεσία «Ρούγκος» για να απολαύσετε την καλύτερη οπτική γωνία στις τέσσερις συνοικίες της Κλεισούρας.

Για την ιστορική τοποθεσία «Νταούλι», που είναι επίσης προσβάσιμη, θα μάθετε πως επί Τουρκοκρατίας υπήρχε ένα μεγάλο τύμπανο που προειδοποιούσε τους διαβάτες και τα καραβάνια για την παρουσία ληστών στα τριγύρω δάση, ενώ παράλληλα λειτουργούσε ως τρόπος προσανατολισμού σε περιπτώσεις χιονοθύελλας και ομίχλης.

~ Φωτο: Η Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας απέχει 3 χιλιόμετρα από το χωριό.

Από το ξωκλήσι του Αγίου Μάρκου θα ατενίσετε την κοιλάδα του Βαρικού και το μοναστήρι της Παναγίας. Επίσης εξαιρετική θέα προς το Βέρμιο, το λεκανοπέδιο της Πτολεμαΐδας και τη λίμνη Βεγορίτιδα θα απολαύσετε από ύψος 1.250 μέτρων στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, νότια της Κλεισούρας.

Με το αυτοκίνητό σας αλλά και ακόμα και με τα πόδια θα επισκεφθείτε την Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας (24670 94330), που απέχει 3 χιλιόμετρα από το χωριό. Το ιστορικό αυτό κτίσμα σύμφωνα με μαρτυρίες θεμελιώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Από τότε ανακαινίσθηκε και επεκτάθηκε αρκετές φορές, μέχρι που έφτασε στη σημερινή, εντυπωσιακή μορφή του. Βρίσκεται χτισμένο σε όμορφη φυσική θέση (950 υψόμ.) σε δροσερή κόχη του δάσους, περιτριγυρισμένο από αμέτρητες βελανιδιές και οξιές. Χαρακτηριστικό της πανέμορφης αυτής τοποθεσίας είναι τα πλούσια πηγαία νερά που τρέχουν ασταμάτητα από τρεις πέτρινες βρύσες στην είσοδο της μονής.

~ Φωτο: Στο χωριό Αγραπιδιές βρίσκεται το «Καταφύγιο του Λύκου».

Από την Κλεισούρα με κατεύθυνση προς Φλώρινα, θα προσεγγίσετε εύκολα οδικώς το πασίγνωστο Νυμφαίο (35 χλμ.) και τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, όπου θα απολαύσετε αξέχαστες βόλτες στις κατάφυτες όχθες.

Επίσης αξίζει μια επίσκεψη στο Καταφύγιο του Λύκου -υπάγεται στη μη κυβερνητική οργάνωση «Αρκτούρος» που βρίσκεται κοντά στο χωριό Αγραπιδιές. Εδώ, στο ειδικά περιφραγμένο τμήμα φυσικού δάσους βελανιδιάς, έκτασης 70 στρεμμάτων, φιλοξενούνται 10 λύκοι. Η λειτουργία του καταφυγίου ανταποκρίνεται στην ανάγκη εξάλειψης του φαινομένου της παράνομης κατοχής λύκων σε αιχμαλωσία από ιδιώτες. Οι Αγραπιδιές Φλώρινας απέχουν από την Κλεισούρα 22 χιλιόμετρα και βρίσκονται κοντά στον δρόμο Καστοριάς Φλώρινας.

ΒΛΑΣΤΗ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΟΞΙΩΝ

~ Φωτο: Η Βλάστη είναι ένα νοικοκυρεμένο χωριό, με σπίτια μεγάλα, δίπατα με κεραμιδοσκεπές και καθαρές πλατείες.

Είτε ανηφορίζετε από τις πεδιάδες της Κοζάνης είτε έρχεστε από την Καστοριά και τη Σιάτιστα, οι δρόμοι που θα ακολουθήσετε είναι στο σύνολό τους ασφάλτινοι. Από τη Θεσσαλονίκη μέσω Κοζάνης και Εγνατίας οδού να υπολογίζετε 160 χιλιόμετρα, ενώ από την Αθήνα 530 χιλιόμετρα. Από την Καστοριά μέσω Σισανίου η Βλάστη απέχει 50 χιλιόμετρα.

Σε κάθε όμως περίπτωση το τοπίο θα σας συναρπάσει. Το βλέμμα κεντρίζει ο εντυπωσιακός χιονισμένος κώνος του Ασκιου όρους (2.111 υψόμ.), μα και τα εκτεταμένα δάση οξιάς που καλύπτουν το μικρότερο βουνό Μουρίκι (1.703 υψόμ.). Στον αυχένα που συνδέει τα δυο βουνά, σε χαρακτηριστικό πλάτωμα και σε ύψος 1.200 μέτρων, βρίσκεται η Βλάστη. Ομορφο χωριό, νοικοκυρεμένο, με σπίτια μεγάλα, δίπατα, με κεραμοσκεπές, καθαρές πλατείες και προσεγμένες αυλές, η Βλάστη αποτελεί σίγουρα μια ευχάριστη έκπληξη εδώ στα ορεινά του νομού Κοζάνης. Το παλιό όνομά του ήταν Mπλάτσι ή Βλάτσι.

Επί Τουρκοκρατίας υπαγόταν διοικητικά στη σουλτανομήτορα, γεγονός που του εξασφάλισε αρκετά προνόμια. Το Μπλάτσι ήταν πατρίδα του οπλαρχηγού καπετάν Φαρμάκη, του Νικόλαου Δούμπα, μεγαλέμπορου και βουλευτή στη Βιέννη, αλλά και του γενάρχη της ξακουστής οικογένειας Σίνα, παπα-Γιώργη Σίνα.

~ Φωτο: Κάποτε στο όρος Ασκιο έβοσκαν χιλιάδες αιγοπρόβατα, σήμερα τα κοπάδια είναι μικρότερα, όμως η Βλάστη φημίζεται για τα εξαιρετικά τυροκομικά της προϊόντα.

Κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν αρχικά η κτηνοτροφία. Τον 19ο αιώνα το Μπλάτσι μετεξελίχθηκε σε πλούσιο κεφαλοχώρι και ένα από τα μεγαλύτερα τσελιγκάτα των Βαλκανίων. Χιλιάδες αιγοπρόβατα έβοσκαν τότε στις γύρω πλαγιές (σύμφωνα με τους παλιότερους έφταναν τις 176.000), γεγονός που πιθανόν να εξηγεί το φαινόμενο του οικτρά αποψιλωμένου Ασκιου όρους. Παράλληλα όμως λειτουργούσαν και οικοτεχνίες επεξεργασίας μαλλιού και αργότερα υφαντουργεία, ενώ υπήρχαν εργαστήρια όπου δούλευαν επιδέξιοι αργυροχόοι. Με την πάροδο του χρόνου το Μπλάτσι γνώρισε ανάπτυξη οικονομική και πνευματική.

Οι εύποροι Μπλατσιώτες, που είχαν ήδη δημιουργήσει εύρωστες παροικίες στη Βιέννη, στο Βουκουρέστι, στο Βελιγράδι και στην Κωνσταντινούπολη, χρηματοδοτούν την κατασκευή δημοσίων κτιρίων και σχολείων όπως η Ελληνική και Αλληλοδιδακτική Σχολή και το Παρθεναγωγείον. Στις αρχές του 20ού αιώνα, μαζί με τις συνέπειες των Βαλκανικών πολέμων και του Α' Παγκοσμίου έρχεται και η παρακμή, ενώ το χωριό καταστράφηκε από τους Γερμανούς και ερήμωσε ολοσχερώς στον Εμφύλιο (πληροφορίες www.vlasti.gr).

~ Φωτο: Tο αρχοντικό Γαλανού είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα στο όμορφο χωριό της Βλάστης.

Σήμερα η Βλάστη αρχίζει να επαναπροσδιορίζει την ταυτότητά της -κυρίως με την πρωτοβουλία κάποιων νέων ανθρώπων-, αυτήν τη φορά ως ορεινός αγροτουριστικός προορισμός, αναζητώντας ανάλογη θέση στα τουριστικά δρώμενα της Δυτικής Μακεδονίας με την πραγματοποίηση εκδηλώσεων που αναδεικνύουν το ανθρώπινο αλλά και το φυσικό δυναμικό. Αξίζει να ανεβείτε με το αυτοκίνητο -ακολουθώντας τον στενό χωματόδρομοως το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, απ' όπου και θα έχετε πανοραμική άποψη του οροπεδίου.

Μια ενδιαφέρουσα διαδρομή -όλη σε ασφάλτινο, αλλά με αρκετές στροφές δρόμο είναι αυτή που συνδέει τη Βλάστη με τη Σιάτιστα. Στην πορεία σας θα περάσετε από το χωριό Σισάνι, θα δείτε τη νεότευκτη λιμνούλα που σχηματίστηκε με τα νερά του ποταμού Μύριχου, θα επισκεφθείτε το κεφαλοχώρι Εράτυρα με τα πετρόκτιστα σπίτια και θα καταλήξετε στη Σιάτιστα (32 χλμ. από Βλάστη), όπου αξίζει να αναζητήσετε τα θαυμάσια αρχοντικά που κοσμούν τη μακεδονική πόλη.

ΛΑΜΠΕΡΕΣ ΓΑΛΑΖΙΕΣ ΚΗΛΙΔΕΣ ΣΕ ΚΑΤΑΠΡΑΣΙΝΟΥΣ ΚΑΜΠΟΥΣ

~ Φωτο: Από την Κλεισούρα ο υδροβιότοπος της λίμνης Ζάζαρη απέχει 20 χλμ.

H πλέον μορφή και ενδιαφέρουσα δασική διαδρομή πραγματοποιείται από τη Βλάστη προς την Κλεισούρα μέσω της ορεινής διάβασης του Μουρικίου, μια διαδρομή που προτείνεται κυρίως στους κατόχους τετρακίνητων οχημάτων αλλά και σε όσους αγαπούν την ορεινή ποδηλασία και φυσικά έχουν ανάλογη φυσική κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση ενημερωθείτε από τα δυο χωριά για την κατάσταση του οδοστρώματος.

Ξεκινώντας από τη Βλάστη θα πάτε εύκολα μέχρι το σημείο όπου βρίσκεται ο Ορεινός Ξενώνας Μουρικίου (5,5 χλμ.) καθώς ο δρόμος είναι ασφάλτινος. Στη συνέχεια ένα μέρος της διαδρομής ως την Κλεισούρα είναι χωματόδρομος, που σε κάποια σημεία έχει διαπλατυνθεί αλλά λόγω υψομέτρου (1.600 μ.) χρειάζεται προσοχή στις λάσπες και στο χιόνι. Από το σύνολο της πορείας σας των 16 χιλιομέτρων ανάμεσα σε Βλάστη Κλεισούρα να υπολογίζετε ότι για περίπου 10 χιλιόμετρα θα οδηγήσετε σε χώμα.

Σε όλη την ορεινή αυτή διαδρομή θα έχετε πολλές ευκαιρίες να σταματήσετε και εφόσον βέβαια το επιτρέπει το πυκνό δάσος να απολαύσετε την αεροπορικών διαστάσεων θέα προς την πεδιάδα της Πτολεμαΐδας. Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη αλλά και η Βεγορίτιδα βορειότερα ποζάρουν, λαμπερές γαλάζιες κηλίδες, στο άνοιγμα του καταπράσινου κάμπου. Στον Βορρά το Βίτσι και το Καϊμάκτσαλαν ορθώνουν το στιβαρό παράστημά τους. Αν περπατήσετε για λίγο στα μονοπάτια που διατρέχουν το δάσος πιθανόν να δείτε χνάρια αρκούδας αλλά και άλλων άγριων ζώων (ζαρκαδιού, αγριογούρουνου ή λύκου), καθώς εδώ βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους βιότοπους των μεγάλων αυτών θηλαστικών.

FAST INFO

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ: Μέσα από μια μεγάλη συλλογή από παλιές παραδοσιακές φορεσιές, όπλα του Μακεδονικού Αγώνα, υφαντά, φωτογραφίες, ιστορικές εκδόσεις θα γνωρίσετε όλη την ιστορία της βλάχικης κοινότητας. Σύντομα το ενδιαφέρον αυτό υλικό, μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες (πραγματοποιούνται με έξοδα της γερμανικής κυβέρνησης), θα μεταφερθεί στον ανακαινισμένο χώρο του παλιού δημοτικού σχολείου.

ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣ: Είτε κρύβονται σε όμορφες φυσικές τοποθεσίες είτε δεσπόζουν μέσα στο χωριό, οι εκκλησίες της Βλάστης αξίζουν την προσοχή σας. Να αναφέρουμε στην πλατεία του χωριού τον ναό του Αγίου Μάρκου (1856) με το θαυμάσιο κωδωνοστάσιο του 1930 και τον ναό του Αγίου Νικολάου (1761) στην περιοχή του Καραδόλακα, με περίτεχνο λεπτοδουλεμένο ξύλινο τέμπλο που το μετέφεραν από τη Μοσχόπολη.

«ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΓΗΣ»: Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου διοργανώνεται από την Πολιτιστική Εταιρεία Βλάστης σε συνεργασία με την Εταιρεία Περιβαλλοντικής Ερευνας και Ενημέρωσης «ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ» ένα οικοτουριστικό φεστιβάλ με τίτλο «Οι Γιορτές της Γης», που περιλαμβάνουν συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις τοπικών βιολογικών προϊόντων κ.ά. (www.oikotopia.gr).

ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΡΙΟΥ: Οργανώνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Βλάστης με σκοπό την προβολή του εξαίρετου αυτού τοπικού προϊόντος και συγκεντρώνει πολύ κόσμο από όλη τη Δυτική Μακεδονία.

Περισσότερες πληροφορίες: Εδώ

Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης www.viewsofgreece.gr