Η διασπορά των Βλάχων (Αρμάνων) στη Νότια Βουλγαρία

Γραμμουστιάνες από τη Κούρτοβα-Μπακίτσα,
Ροδόπης (Ανατολικής Ρωμυλίας) Πηγή: Εδώ

Παραθέτουμε πληροφορίες που προέρχονται από βουλγαρικές ιστοσελίδες αναφορικά με τους Βλάχους (Αρμάνους) που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή της Ροδόπης (Ανατολική Ρωμυλία) και στο τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας που ανήκουν σήμερα στη Βουλγαρία.

Το πρώτο απόσπασμα παρέχει πληροφορίες από την πρώτη επίσημη απογραφή του 1880, μετά την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία, για την εθνοτική σύνθεση του πληθυσμού της πόλης Πέστερα / Peshtera. Συγκεκριμένα, αναφέρονται τα εξής:

1. ''През 1880 г., при първото официално преброяване след Освобождението, във влизащото в автономната област Източна Румелия градче, има 758 къщи и 3871 жители, от които 2618 българи, 856 турци, 341 гърци (повечето арумъни), 53 цигани и един каракачанин. 4 години по-късно населението на Пещера е 4704 души, а къщите – 876.'' [Πηγή: Εδώ]

Μετάφραση: '' Το 1880, στη πρώτη επίσημη απογραφή μετά την απελευθέρωση, που περιλαμβάνει την αυτόνομη περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας, η πόλη (Πέστερα) έχει 758 σπίτια και 3871 κατοίκους εκ των οποίων 2618 Βούλγαροι, 856 Τούρκοι, 341 Έλληνες (οι περισσότεροι Αρμούνοι), 53 Τσιγγάνοι και 1 Σαρακατσάνος. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο πληθυσμός της Πέστερα ήταν 4704 άτομα και 876 σπίτια. ''

Είναι σημαντικές δυο παρατηρήσεις: στην απογραφή του 1880, όπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία

α) Αναφέρεται στην ελληνική κοινότητα της Πέστερας, η οποία ως γνωστόν αποτελούνταν κυρίως από βλαχόφωνους Έλληνες.

Ο αρθρογράφος όμως διευκρινίζει (σσ όπως φαίνεται μέσα σε παρένθεση) ότι πρόκειται για Βλάχους (Αρμάνους) και έτσι διαφαίνεται η πρόθεση του να τους διαχωρίσει από τους Έλληνες. Αναμφίβολα, η πρόθεση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής του ''διαίρει και βασίλευε'' που στόχευε στον προσεταιρισμό των βλαχόφωνων πληθυσμών της Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας και στην εξασθένηση του ελληνικού στοιχείου. Όλη η ιστορική ''φιλολογία'' περί της καταγωγής των Βλάχων αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση αυτού του στόχου και έχει βαθύτερες ρίζες στις επεκτατικές βλέψεις κάποιων Μεγάλων Δυνάμεων για τις συγκεκριμένες περιοχές. 

β) Οι Σαρακατσάνοι, σ αυτή την απογραφή, παρουσιάζονται σε ξεχωριστή κατηγορία από τους Έλληνες.

Γάμος στη Ροδόπη της Βουλγαρίας, τέλη 19ου αι.
Πηγή: Εδώ

2. Σε κάποιο άλλο δημοσίευμα αναφορικά με τις διεκδικήσεις της Ρουμανίας για κάποιους λατινόφωνους πληθυσμούς στα βόρεια της Βουλγαρίας, που όμως δεν σχετίζονται με τους Βλάχους (Αρμάνους), διαβάζουμε τα εξής:

'' Това не може да се каже за сродните на власите цинцари (или още наричани куцовласи). Те са потомци на коренното влахоезично население в Македония, Епир и Тесалия. В миналото те населяват разпръснато отделни селища в Родопите и Пиринска Македония и са известни като силно гърчеещи се и антибългарски настроени, особено до 1912 г. След тази дата част от тях се изселва в Румъния, друга в Гърция, а останалите се асимилират почти напълно от българите. Днес от цинцарите (или армъни, както е техният етноним) са оцелели само малки групи в София, Дупница и Пещера. Въпреки, че сред тях се развива движение за обособяване от влашката общност, изключително малкият им брой ги прави неспособни за самостоятелно етническо развитие, а и хората, владеещи армънски език са предимно в пенсионна възраст. '' [Πηγή: Εδώ]

Μετάφραση: '' Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί για τους Βλάχους Τσιντσάρους (που ονομάζονται και Κουτσόβλαχοι). Είναι απόγονοι αυτόχθονων λατινόφωνων πληθυσμών στη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Στο παρελθόν, κατοικούσαν σε διάφορα χωριά της οροσειράς της Ροδόπης και της Μακεδονίας του Πιρίν και είναι γνωστοί για τα άκρως φιλελληνικά και αντιβουλγαρικά τους αισθήματα, κυρίως το 1912. Έπειτα, μερικοί μετανάστευσαν στη Ρουμανία, άλλοι στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι αφομοιώθηκαν. Σήμερα, απέμειναν μικρές ομάδες στη Σόφια, Ντούπνιτσα και Πέστερα. Υπάρχει κάποια κίνηση για ανάπτυξη εθνικού κινήματος Βλάχων [σσ εδώ, προφανώς, αναφέρεται στους λεγόμενους ''μακεδοναρμάνους''] αλλά είναι ανίκανη, λόγω του πολύ μικρού αριθμού τους, και τα βλάχικα ομιλούνται, ως επί τω πλείστον, από ηλικιωμένους. ''

Γραμμουστιάνες από το Μπεσμπουνάρ, 

Ρίλα της Βουλγαρίας. Πηγή: Εδώ

Συμπερασματικά, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα, προκύπτουν τα εξής στοιχεία:

α) Αναγνωρίζεται και επισημαίνεται η διαφορά Βλάχων (Αρμάνων) και Ρουμάνων. 

β) Τονίζεται η ύπαρξη και έκφραση της ελληνοβλαχικής ταυτότητας σ' εκείνη την περιοχή καθώς και 

γ) η αντι-βουλγαρική δράση την εποχή των εθνικών ανταγωνισμών.

Επομένως, καθίσταται σαφές ότι η διασπορά των βλαχόφωνων (Αρμάνων) στα εδάφη της σημερινής νότιας Βουλγαρίας ταυτιζόταν, κατά την περίοδο εκείνη, με τον υπόλοιπο ελληνισμό στους αγώνες του Γένους.

Η συνέχεια είναι γνωστή... η ρουμανική προπαγάνδα, ο καθορισμός των συνόρων, οι κακές σχέσεις Ελλάδας και Βουλγαρίας, ο βουλγαρικός εθνικισμός και  οι πολιτικές αφομοίωσης έπαιξαν τον ρόλο τους...

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι, σχετικά με τους Βλάχους (Αρμάνους) που είχαν εγκατασταθεί στην σημερινή νότια Βουλγαρία, ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Αθ. Ε. Καραθανάσης αναφέρει τα εξής: 
''οι βλαχόφωνοι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στις περιοχές της σημερινής νότιας Βουλγαρίας τον 18ο αι., από την Ήπειρο και την Μακεδονία, προέρχονταν από χωριά του Γράμμου και της ορεινής Καλαμπάκας και Μετσόβου.... 
Παρέμειναν αρχικώς πιστοί στην εθνική ελληνική παιδεία αλλά αργότερα εστράφησαν, αναγκαστικώς, προς την ρουμανική προπαγάνδα, λόγω των κακών σχέσεων Ελλάδος και Βουλγαρίας στα τέλη του 19ου αι. Όσοι μάλιστα εγκαταστάθηκαν στη Ρουμανία αισθάνονται δυσαρεστημένοι, ιδίως μετά την κομμουνιστική μεταβολή στην Ρουμανία (1945/46). Ωστόσο, οι βλαχόφωνοι που ζούσαν στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα παρέμειναν πιστοί στον Ελληνισμό παρά τις πιέσεις των Βουλγάρων, Οθωμανών, Ρουμάνων και πολλοί, μάλιστα, απ' αυτούς, προβλέποντας το μέλλον, εγκαταστάθηκαν πριν και μετά την συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) στην Ελλάδα... Οι πιέσεις των Βουλγάρων τόνωσαν το ελληνικό φρόνημα των Αρμάνων...'' και συνεχίζει ο καθηγητής:
''Προσωπικώς, θεωρώ τραγικά εκείνα τα πρόσωπα των βλαχόφωνων Ελλήνων που μετανάστευσαν το 1928 και το 1940 από την Βουλγαρία στην Ρουμανία, όπου αντιμετωπίστηκαν, αν όχι εχθρικώς, οπωσδήποτε αδιαφόρως από τις ρουμανικές αρχές, ιδιαιτέρως κατά την κομμουνιστική περίοδο στην Ρουμανία, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω κατά τα ταξίδια μου εκεί από το 1975 ως το 1980.'' [π.β: σελ.15-16, Εδώ]