Άνω και Κάτω Μπεάλα (Μπελίτσα)

Άνω και Κάτω Μπεάλα (Μπελίτσα):

Δύο βλαχόφωνα χωριά βόρεια της Στρούγγας περί τα οχτώ χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι τους ήταν έμποροι και εμπορεύονταν στη Βόρειο Αλβανία και Σερβία. Το 1905 στη στατιστική του Πατριαρχείου το δίδυμο βλαχοχώρι αριθμούσε 400 οικογένειες.

«...Οι βλάχοι από τους αρχαιότατους χρόνους έχουν διαμορφώσει ελληνική συνείδηση. Τη διαμόρφωσαν με τρόπο αυθόρμητο και ελεύθερο σαν παράγωγο συνήθειας αιώνων. Όπως στο παρελθόν από το Βυζάντιο μέχρι την εποχή των Μουσουλμάνων, οι βλάχοι της Πίνδου, της Αχρίδος και της Θεσσαλίας, υιοθέτησαν όλα τα χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού, έτσι και τώρα ασπάσθηκαν την ελληνική εθνική συνείδηση, τελευταίο προϊόν του ελληνικού πολιτισμού...»

Giovani Amadori-Virgili. Αρχεία Ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών "La questione Rumeliota: (Macedonia, Vecchia Serbia, Albania, Epiros) et la politica italiana". Roma 1908. Πηγή: Εδώ

Όταν προς τα τέλη του 18ου αιώνα καταστράφηκαν τα βλαχοχώρια του Γράμμου και οι περισσότεροι από τους κατοίκους τους τα εγκατέλειψαν, κάποιοι άλλοι Βλάχοι ήρθαν με τα κοπάδια τους στα άδεια θερινά λιβάδια αυτού του βουνού. Ήταν κυρίως αρβανιτοβλάχικα φαλκάρια, που και αυτά, με τη σειρά τους, είχαν αναγκαστεί να μετατοπιστούν στο Γράμμο. Έχουμε την πληροφορία πως στα 1845 μία ομάδα 10 με 15 αρβανιτοβλάχικων οικογενειών προσκλήθηκε να εγκαταλείψει το Γράμμο και να εγκατασταθεί στο Μεγάροβο, στις πλαγιές του Περιστερίου, δυτικά του Μοναστηρίου. Η μετεγκατάστασή τους αποσκοπούσε στο να καλυφθούν οι ανάγκες των κτηνοτρόφων του Μεγάροβου σε τσοπαναραίους, καθώς τα βλαχοχώρια της Πελαγονίας στις πλαγιές του Περιστερίου είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται σε κοινότητες εμποροβιοτεχνών, με συνέπεια την έλλειψη εργατικών χεριών.[11]

Παρόμοιες μετακινήσεις και εγκαταστάσεις αρβανιτοβλάχικων πληθυσμιακών ομάδων σημειώθηκαν προς τα περισσότερα από τα βλαχοχώρια της δυτικής και βόρειας Μακεδονίας. Μία από τις πιο αξιόλογες περιπτώσεις είναι η εγκατάσταση μίας αρκετά μεγάλης ομάδας ανάμεσα στους παλαιότερους Βλάχους κατοίκους της Νιζόπολης, δίπλα στο Μεγάροβο, με αποτέλεσμα οι Αρβανιτόβλαχοι να αποτελούν πια ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος των κατοίκων του χωριού. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Νιζόπολη εκκενώθηκε και καταστράφηκε, οι Αρβανιτόβλαχοι κάτοικοί της κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Κατερίνη, όπου αρκετοί τελικά παρέμειναν οριστικά.[12]

Η Άνω Μπεάλα σήμερα

Μία άλλη ενδεικτική περίπτωση είναι αυτή του χωριού Άνω Μπεάλα, δυτικά της Στρούγκας, στην π.Γ.Δ.Μ., δίπλα στα σύνορα με την Αλβανία. Τα κοπάδια των μόνιμων Βλάχων κατοίκων του χωριού τα φρόντιζαν νομάδες Αρβανιτόβλαχοι, και για την ακρίβεια Μουζακιαραίοι οι οποίοι μετακινούνταν ανάμεσα στην Άνω Μπεάλα και την παραλιακή πεδιάδα της Μουζακιάς, στην Κεντρική Αλβανία. Η αρχική ομάδα των Αρβανιτόβλαχων που έφτασε στην Άνω Μπεάλα αριθμούσε γύρω στα 150 άτομα. Όταν κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιώνα η ομάδα αυτή προσπάθησε να εγκατασταθεί μέσα στην Άνω Μπεάλα συνάντησε την αντίθεση των παλαιότερων και εδραίων Βλάχων κατοίκων. Παρά τις προστριβές, μετά από διαπραγματεύσεις μπόρεσαν να εγκατασταθούν μέσα στο χωριό και αρχικά μόνο για τους θερινούς μήνες. Σιγά σιγά, κάποιες από αυτές τις οικογένειες αγόρασαν σπίτια στην Άνω Μπεάλα από τους παλαιότερους Βλάχους κατοίκους που εξισλαμίστηκαν και εγκατέλειψαν το χωριό. Σταδιακά, η αρχική ομάδα τους διασπάστηκε και μικρές ομάδες οικογενειών βρέθηκαν και στην Κάτω Μπεάλα, αλλά και στα γειτονικά μη βλάχικα χωριά Βέφτσανι, Βίσνι, Ποντγκόρτσι και Λαμπουνίστα.[13] Στις αρχές του 20ού αιώνα οι οικογένειες των Αρβανιτόβλαχων ήταν πια γύρω στις 40 με 50, ενώ 10 περίπου οικογένειες, οι πιο εύπορες, είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στο χωριό και αφομοιώθηκαν από τους παλαιότερους και εδραίους Βλάχους κατοίκους.[14] Αρβανιτόβλαχοι παρουσιάζονται να έφτασαν και να εγκαταστάθηκαν μέχρι το Κρούσοβο, όπου η ομάδα τους ήταν γνωστή με το ιδιαίτερο όνομα Πολονάκοι.[15] Μικρές ομάδες Αρβανιτόβλαχων και κυρίως κυρατζίδες εγκαταστάθηκαν σταδιακά και ανάμεσα στις βλάχικες παροικίες της Αχρίδας και του Μοναστηρίου.

Πέρα όμως από τους Αρβανιτόβλαχους που βρέθηκαν συνδεδεμένοι με τα μόνιμα βλαχοχώρια και τις βλάχικες παροικίες των μεγάλων πόλεων, κάποια ανεξάρτητα φαλκάρια εμφανίζονταν στην περιοχή μόνο κατά τους θερινούς μήνες και σχημάτιζαν θερινούς καταυλισμούς στα ορεινά της περιοχής, όπως αυτούς που αναφέρουν οι Thompson και Wace πως υπήρχαν στις αρχές του 20ού αιώνα στις πλαγιές της Γκαλισίτσας ή Πέτρινου, ανάμεσα στις λίμνες της Αχρίδας και της Μεγάλης Πρέσπας, στις θέσεις Ιλίνο και Λέβα Ρέκα.[16] Από αυτά τα ανεξάρτητα φαλκάρια θα πρέπει πιθανά να προερχόταν η μικρή ομάδα των Αρβανιτόβλαχων που αναφέρεται πως εγκαταστάθηκε οριστικά στο Γκόπεσι ανάμεσα στο 1913 με 1920.[17] Κάποια ανεξάρτητα αρβανιτοβλάχικα φαλκάρια βρέθηκαν και σε βορειότερες περιοχές της π.Γ.Δ.Μ. μέχρι την πόλη των Σκοπίων και την πεδιάδα του Κουμάνοβου. [Πηγή: Οι εγκαταστάσεις των Αρβανιτοβλάχων στην Μακεδονία, Αστέριος Κουκούδης. Απόσπασμα. Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο Εδώ]

Aleksandar Cincar Markovic

Επίσης, να προσθέσουμε ότι, από την Βλαχόφωνη Μπελίτσα της Αχρίδας είχε την καταγωγή ο υπουργός των εξωτερικών της Σερβίας Τσίντσαρ Μάρκοβιτς -ενώ η σύζυγός του καταγόταν, εν μέρει, από την Κέρκυρα- όπως άλλωστε και άλλες τσιντσαρικές οικογένειες του Βελιγραδίου. (βλ.: εδώ)

Αναγνώστης του ιστολογίου μας, μας έστειλε την παρακάτω χαριτωμένη ιστορία σε σχέση με τη σύζυγο του Aleksandar Cincar Markovic. Κάποτε ένας Σέρβος την πλησίασε, και μη γνωρίζοντας την καταγωγή της, άρχισε να αραδιάζει τους πιο προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, για όλους τους Έλληνες συλλήβδην. Η σύζυγος του Υπουργού άκουσε με υπομονή τον συνομιλητή της μέχρι που αυτός κουράστηκε να κακολογεί και σταμάτησε. Τότε αυτή του απάντησε ήρεμα χαρίζοντάς του ένα γοητευτικό χαμόγελο: "Σας ευχαριστώ, όμως είμαι Ελληνίδα!" 

[Πηγή: H. Gregson, Buffer states of the Balkans CHAPTER I Yugoslavia].