Το ξύδι και τα ευεργετικά του οφέλη - Βλάχικη τρίψα

Το ξύδι

Του Δημήτρη Μεκάση

Κάποτε, οι προσήλιες πλαγιές των λόφων της Φλώρινας ήταν γεμάτες αμπέλια. Κάθε οικογένεια είχε το αμπελάκι της, για να έχει το κρασί και το τσίπουρο, έτσι ώστε να περάσει ευχάριστα η χρονιά. Κάθε χρόνο όμως έφτιαχναν και μια μικρή ποσότητα ξυδιού, από το δικό τους κρασί. Άφηναν ανοιχτό το δοχείο με το αραιωμένο κρασί, έριχναν λίγο ξύδι για μαγιά και η ζύμωση ξεκινούσε, ώστε μετά από λίγο καιρό το ξύδι ήταν έτοιμο. Και χρησιμοποιούσαν το ξύδι, καθώς τα λεμόνια σπάνιζαν εκείνα τα χρόνια.

Ξύδι με ψωμί έτρωγε ο θεριστής, τότε που όλος ο κάμπος της Φλώρινας θεριζόταν με δρεπάνια. Τότε που όλοι γεωργοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά ήταν στον κάμπο κάτω από τον καυτό ήλιο και θέριζαν το σιτάρι. Τότε που δεν έλεγαν «καύσωνας», αλλά έλεγαν «ο ήλιος ψήνει» και εννοούσαν τον καύσωνα. Και όταν έκαμναν διαλείμματα, για να ξεφύγουν από τις πύρινες αχτίδες του καλοκαιρινού ήλιου, κάθονταν στην σκιά κάποιου μοναχικού δένδρου. Εκεί οι γυναίκες των θεριστών ετοίμαζαν το γεύμα, που ήταν το «ξύδι». Μέσα σε μια πήλινη γαβάθα αραίωναν το ξύδι με κρύο νερό. Έριχναν ζάχαρη ή αλάτι και σκόρδα. Μετά όλοι γύρω από την γαβάθα έτρωγαν σαν σούπα το ξύδι και τα σκόρδα για να ξεδιψάσουν. Βουτούσαν και κομμάτια ψωμιού, για να χορτάσουν. Ο ιδρώτας υποχωρούσε με το ξύδι και έτσι μπορούσαν να αρχίσουν το θέρισμα με δύναμη και κουράγιο. Και δεν ήταν μόνο οι θεριστές του κάμπου της Φλώρινας που έτρωγαν ψωμί με ξύδι, όταν θέριζαν. Το γεύμα «ξύδι» των θεριστών είναι πανάρχαιο, και το συναντά κανείς σε πολλούς λαούς.

Στα παλιά πατσατζίδικα της αγοράς της Φλώρινας, κάθε πρωί η μυρωδιά του σκόρδου και του ξυδιού προκαλούσε τους αγουροξυπνημένους μαγαζάτορες και μεροκαματιάρηδες. Ήταν απλά μαγαζάκια με τα μικρά τετράγωνα τραπέζια και ψάθινες καρέκλες. Εκεί απολάμβαναν τον πρωινό τους πατσά, με μπόλικο σκορδόξιδο και μπούκοβο πιπέρι. Δυο χοντρές φέτες ψωμί και ένα ποτήρι κόκκινο κρασί. Άλλες εποχές, τότε που τα πρωινά οι καταστηματάρχες μύριζαν σκόρδο και ξύδι, δίχως όμως να ενοχλείται κανείς από αυτό. 

Ξύδι της γεύσης και της νοστιμιάς, που δίνει άρωμα και γεύση στο μαρούλι, στην πράσινη σαλάτα, στο αγγουράκι και στο λάχανο. Αλλά και στις φακές και σε τόσα άλλα φαγητά. Απαραίτητο ήταν για την παρασκευή του τουρσιού, τότε που δεν υπήρχε ποικιλία φρέσκιας σαλάτας, όπως σήμερα. Παλιά το ξύδι ήταν αποθηκευμένο σε πήλινο δοχείο ή μικρό βαρελάκι στο υπόγειο του σπιτιού. Υπήρχε και το σταμνί του ξυδιού που ήταν στην κουζίνα, ώστε να το χρησιμοποιεί η νοικοκυρά, όποτε το χρειαζόταν. Το σταμνάκι του ξυδιού, κατασκευαζόταν από τους αγγειοπλάστες της Φλώρινας και διέφερε από τα άλλα σταμνάκια, καθώς αυτό κατέληγε σε ράμφος. Το ράμφος βοηθούσε, ώστε το ξύδι να ρέει αργά και σε μικρή ποσότητα.

Οι νοικοκυρές της πόλης χρησιμοποιούσαν πολύ το ξύδι στην μαγειρική, καθώς τα λεμόνια σπάνιζαν, αλλά και αν υπήρχαν ήταν ακριβά. Αντίθετα το ξύδι ήταν παραγωγή του αμπελιού τους. Εκτός όμως την χρήση του στην μαγειρική, οι νοικοκυρές το χρησιμοποιούσαν και στο ξέβγαλμα των ποτηριών και των πιάτων. Μετά το πλύσιμο με σαπούνι και ξέπλυμα με νερό, βουτούσαν τα πιάτα και τα ποτήρια σε μια λεκάνη με νερό και ξύδι, ώστε τα πιάτα και τα ποτήρια να λάμψουν και να φύγει κάθε μυρωδιά φαγητού. Επίσης, τα μαύρα ρούχα, μετά το πλύσιμο τα βουτούσαν σε μια λεκάνη με νερό και ξύδι, ώστε το μαύρο χρώμα τους να ζωντανέψει. Ακόμη και τα ανατολίτικα χαλιά με ξύδι τα καθάριζαν.

Στα Βαφεία μάλλινων και βαμβακερών νημάτων και ρούχων χρησιμοποιούσαν το ξύδι. Τα βαμβακερά ρούχα όταν τα έβαφαν, μαζί με το χρώμα έριχναν στο καζάνι λίγο ξύδι για να στερεωθεί το χρώμα και να μη ξεβάφει. Σε κάθε Βαφείο υπήρχε ένα βαρελάκι με ξύδι γι αυτόν το σκοπό.

Οι παλιές νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν το ξύδι και ως γιατρικό. Στον πυρετό έκαμναν κομπρέσες με νερό και ξύδι. Βουτούσαν ένα μαντίλι στο πιάτο με το κρύο νερό και ξύδι και το τοποθετούσαν στο μέτωπο αυτού που ψηνόταν στο πυρετό. Ο άρρωστος ανακουφιζόταν και μαζί με άλλα γιατροσόφια κατέβαζαν τον πυρετό. Αλλά και τις ψείρες στα μαλλιά των παιδιών με ξύδι τις απομάκρυναν. Κυρίως των κοριτσιών, καθώς τα αγόρια τα κούρευαν γουλί για να μη πιάνουν ψείρες. Ακόμη και το τσίμπημα του κουνουπιού με ξύδι το αντιμετώπιζαν. 

Η λέξη ξύδι είχε και αλληγορική σημασία. Ξύδι έλεγαν και το κρασί κακής ποιότητας. Όταν η χρονιά δεν ήταν καλή για τα αμπέλια το κρασί έβγαινε λίγο ξινό. Αυτό το κρασί ειρωνικά το έλεγαν «ξύδι». Παρόλα αυτά όμως το έπιναν. Επίσης υπήρχε και υπάρχει ακόμη η έκφραση: «Θύμωσε, δώσ’ του ξύδι». Άγνωστο γιατί ο θυμωμένος έπρεπε να πιει ξύδι για να ξεθυμώσει. Αλλά και στα σχολεία είχε περάσει η λαϊκή ρήση: «Τρεις το λάδι, τρεις το ξύδι, έξι το λαδόξιδο». Οι δάσκαλοι όμως τότε ρωτούσαν: «Τρεις το λάδι, τρεις το ξύδι, πόσο το λαδόξιδο;» και άφηναν τους μικρούς μαθητές να ερίζουν για το λαδόξιδο που για άλλους ήταν τρεις και άλλους έξι.

~~~~~~~~~~~~

Βλάχικη "τρίψα" από το 

Παλαιοχώρι Συρράκου

Της Ελευθερίας Μπούτζα

Ένα έδεσμα τόσο απλό αλλά ταυτόχρονα τόσο νόστιμο! Σερβιρισμένο μέσα σε καπάκι από χάλκινη γανωμένη κατσαρόλα. Με δυό φέτες ψωμί μπαγιάτικο ζυμωτό, λίγο ελαιόλαδο, ξύδι, ζεστό νερό και ζάχαρη έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές Βλάχων!!!

~ Υλικά:

2 φέτες μπαγιάτικο ζυμωτό ψωμί

2 κ.σ. ελαιόλαδο 

1 κ.γ. ξύδι , 1 κ.γ. ζάχαρη 

1 φλ. ζεστό νερό

Κόβουμε σε μικρά κομμάτια το ψωμί και το τοποθετούμε σε ενα βαθύ πιάτο. Ρίχνουμε το ζεστό νερό πάνω στο ψωμί και κατόπιν το ξύδι, το ελαιόλαδο και τη ζάχαρη.

~ Για περισσότερες λαχταριστές συνταγές, 

ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Μαγειρεύοντας με την ''L''