Μια ενδιαφέρουσα άποψη για την προέλευση της λέξης «Αρμάνος» των Βλάχων

   Το θέμα είναι, βέβαια, τεράστιο γιαυτό θα δώσουμε μια συνοπτική εξήγηση στα πλαίσια ενός σημειώματος εφημερίδας. Καταρχάς, το όνομα Βλάχοι στους ελληνόγλωσσους πληθυσμούς δόθηκε από τους άλλους λαούς. Οι Βλάχοι ονομάζουν τους εαυτούς τους Αρμάνοι με εξαίρεση τους Μογλενίτες, που αυτοαποκαλούνται Βλάσι .

  Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το όνομα  Αρμάνος προέκυψε από το λατινικό Romanus με το  αρχαίο ελληνικό προθετικό α: Armanu <Ar(o)manu(s) < a+Romanus. Η ονομασία αυτή σχετίζεται με το διάταγμα του Καρακάλα (Edictum Antoninianum), 212 μ.Χ., με το οποίο γενικεύτηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους των Ρωμαϊκών επαρχιών (Romanus Cives). Οι όροι Αρωμούνος/Αρωμούνοι κι Αρμάνος/Αρμάνοι είναι νεολογισμοί. Ο πρώτος προήλθε από τον γερμανικό όρο Aromunen που εισήγαγε ο Γκούσταβ Βάϊγκαντ στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και καθιερώθηκε στην ελληνική του μορφή από τον Αχιλλέα Λαζάρου. Ο δεύτερος όρος εμφανίστηκε στην ελληνική βιβλιογραφία αρχικά στη μορφή Αρμάνιοι από το Σωκράτη Λιάκο και στη σημερινή του μορφή Αρμάνοι από τον Νικόλαο Μέρτζο κ.α.

    Ένας ακαταπόνητος ερευνητής, ο Γιώργης Έξαρχος, ο οποίος μελετά το θέμα των Βλάχων ,και όχι μόνο, χωρίς πολιτικές και εθνικές σκοπιμότητες, σεβόμενος τους επαγγελματίες και ερασιτέχνες βλαχολόγους (επιστήμονες και μη) και εξαντλώντας δεκάδες χιλιάδες πηγές στα βιβλία του, ειδικά  στο βιβλίο του, «Οι Ελληνόβλαχοι  τόμος Α, εκδόσεις Καστανιώτη  Αθήνα 2001», διαφοροποιείται και θεωρεί ότι η λέξη προέκυψε  από τις λέξεις arimanni και armannia  οι οποίες ήταν πολιτικοστρατιωτικοί όροι, που εξέφραζαν τον τρόπο της κοινωνικής οργάνωσης της βόρειας  Ιταλίας, από τους Λογγοβάρδους (8ο μ.Χ. αιώνα), γεγονός που οδηγεί στην διαπίστωση ότι ο ίδιος τρόπος κοινωνικής οργάνωσης υφίσταται και στο ανατολικό Ρωμαϊκό  Κράτος ,στην Ρωμανία, από τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

    Στηρίζεται στις θέσεις του καθηγητή της ιστορίας Γ. Τ. Κόλλια (Ιστορία των μέσων χρόνων Αθήνα χ.χ. τεύχος 2ον σ. 383-384 πανεπιστημιακές εκδόσεις)  ο οποίος αν μας έδινε τις λατινικές πηγές από όπου άντλησε τις πληροφορίες του θα είχαμε χειροπιαστή  την άποψη του, ότι η ονομασία Armani προέκυψε από το arimanni.

   Με λίγες γραμμές, μας λέει ο καθηγητής, ότι σε σημαίνουσες στρατιωτικές θέσεις εγκατεστάθησαν κατά εκατοντάδες   στρατιωτικές ομάδες με το όνομα ''Arimannia'' κάτω από τις διαταγές ενός ''centenaries'' (εκατόνταρχος). Αυτοί είχαν τάξεις: Οι ανώτερη τάξη αποτελείτο από ελεύθερους κατεξοχήν πολεμιστές (arimanni, exercitales). Ο εξοπλισμός  των arimanni (στρατών) ήταν ανάλογος με τα εισοδήματα των. Τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού περιλάμβαναν τους δούλους και τους απελεύθερους (aldiones) οι οποίοι ήταν περισσότεροι -ελεύθεροι κατά το άτομον τους αλλά προσκεκολημμένοι εις το έδαφος και υποκείμενοι στην κηδεμονία ενός κυρίου. Όλοι αυτοί οι  μη ελεύθεροι και οι ημιελεύθεροι μαζί με ελεύθερους ανθρώπους μη επαρκών εισοδημάτων καλλιεργούσαν μικρά κομμάτια γης.

   Το γεγονός ότι όλες οι κύριες εγκαταστάσεις των Αρμάνων-Βλάχων είναι σε στενωπούς, κλεισούρες και βίγλες, και σε περάσματα μέγιστης στρατιωτικής σημασίας, επιβεβαιώνει στο ακέραιο την επισήμανση του εν λόγω ιστορικού: «..εις τινάς στρατιωτικώς σημαίνουσας  περιοχάς, ομάδες πολεμιστών (arimanni) εγκατεστάθησαν κατά εκατοντάδας».

   Βέβαια οι Βλάχοι δεν κατάγονται από τους στρατιώτες αυτούς, αλλά από τους  ορεισίβιους  γηγενείς της Πίνδου, οι οποίοι υπηρετούσαν στον ρωμαϊκό στρατό και εκρωμαϊστηκαν γλωσσικά όπως συνέβη και στους Γαλάτες, τους Ισπανούς κτλ.  Άλλωστε είναι γνωστό ότι «υπήρχε Μακεδονική Λεγεών  οι οποία αποτελείται από Μακεδόνες, κυρίως ορεινούς και οι οποίοι ένεκα του αγόνου του εδάφους τους εδέχοντο προθύμως να καταταγούν στις ρωμαϊκές λεγεώνες, όπου έμαθαν την παρεφθαρμένη στρατιωτική γλώσσα των ρωμαίων, εφόσον η υπηρεσία αυτών εξετείνετο εις μιαν εικοσαετία. Μετά την απόλυσιν  αυτών εγκαθίσταντο στον τόπο καταγωγής, φέροντες μεθ’αυτών και την ρωμαϊκήν γλώσσαν - Στίλπων Κυριακίδης, στο περ. Μακεδονικά, 5,1961-1963».

  Επίσης, εκατοντάδες Έλληνες (Θεσσαλοί, Ακαρνάνες) έχουν πολεμήσει μαζί με τους Ρωμαίους  στη Σικελία, όταν ο πραίτορας Λ. Λικίνιος Λεύκουλος πολεμούσε εναντίων των δούλων  επαναστατών του Αθηνίωνα (βλ. Διοδώρου του Σικελιώτου Βιβλιοθήκης ιστορικής τα λείψανα).

   Εξάλλου, όπως μας λέει ο Γουστ.Φρ. Χέρτσβεργ στο βιβλίο Ιστορία της Ελλάδος επί ρωμαϊκής κυριαρχίας σε μετάφραση Π. Καρολίδη, Αθήνα 1902 τόμος Α, σ. 419, πάρα πολλοί Έλληνες (χειροτέχναι,κάπηλοι, έμποροι, ιερείς, μάντεις τεχνίτες γλυπτών, ζωγράφοι, ηθοποιοί αθλητές, ξιφομάχοι μάγειροι, κουρείς, θαυματοποιοί, ιατροί ,λόγιοι, διδάσκαλοι νέων κλπ) μετέβαινον στη Ρώμη για να ζητήσουν πλούτο και ευτυχία .

  Από τις προηγούμενες αναφορές, βγαίνει το συμπέρασμα ότι Θεσσαλοί, Ακαρνάνες , Μακεδόνες και λοιποί Έλληνες βρέθηκαν για πολεμικούς και ειρηνικούς λόγους και για μεγάλα χρονικά διαστήματα μαζί με τους Ρωμαίους, γεγονός που σημαίνει ότι εκρωμανίστικαν στα ήθη και εκλατινίστηκαν στη γλωσσα. Επιστρέφοντας στις πατρίδες τους μετέφεραν, στους τόπους τους στοιχεία της λατινικής και κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η ελληνολατινική  γλώσσα ,δηλ. η αρμάνικη-βλάχικη γλώσσα των ελληνικών χωρών.

  (Τέτοιο ακριβώς φαινόμενο συντελείται σήμερα στην Κάρπαθο. Στην πλειοψηφία τους οι Καρπάθιοι έχουν ζήσει πολλά χρόνια στην Αμερική. Επιστρέφοντας στη πατρίδα τους, ομιλούν πλέον ,όχι το ιδίωμα της Καρπάθου αλλά μια μεικτή γλώσσα καρπαθιώτικων ελληνικών και αμερικάνικων αγγλικών, γλώσσα που οι ίδιοι την έχουν ονομάσει  ήδη «αμερικανοκαρπαθιά»  Άρα για την διαμόρφωση αυτής της «γλώσσας», που την ακούς όπου βρεθείς κι όπου σταθείς στα χωριά της Καρπάθου, δεν απαιτήθηκε μετοίκιση Αμερικανών).

   Τέλος, οι Θεσσαλοί ,οι Μακεδόνες και οι Ακαρνάνες, όντες πολεμιστές (arimanni), μετά την επιστροφή τους στους τόπους που γεννήθηκαν, είναι λογικό να δεχτούμε ότι εντάσσονται στη «ανωτέρα τάξη», που αποτελείται από ανθρώπους ελεύθερους κατεξοχή πολεμιστάς (arimanni,exercitalis) όπως είπαμε προηγουμένως.

  Αυτό το προνομιακό καθεστώς διατηρήθηκε καθόλη την διάρκεια της Ρωμανίας (Βυζαντινής αυτοκρατορίας) σε όλους τους πληθυσμούς των arimanni-armani και στην συνέχεια το ίδιο προνομιακό καθεστώς τους το παρεχώρησε και η Οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν είναι τυχαία η οικονομική και διοικητική αυτονομία όλων των βλάχικων οικισμών των ελληνικών χωρών στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ούτε είναι τυχαίο που υπάγονταν στην προστασία της Βαλιδέ Σουλτάν, δηλ. της Βασιλομήτορος.

                                                                                                  Τσιαμήτρος Γιάννης 

                                                                                                εκπ/κός-χοροδιδάσκαλος