Λαζάρου Αν. Μέλλιου
Η Παναγία των Μοναστηριωτών, η λεγομένη «Παναγία η Πελαγονίτισσα» είναι παραλλαγή του τύπου της Θεοτόκου Ελεούσης και επιχωρίαζε στην Πελαγονία, όπως λέγεται η περιοχή Μοναστηρίου και: 1) κατ’ άλλους από το μυθικό ήρωα Πελαγόνα και 2) από το Πέλλης+γωνία, δλδ. Πελαγωνίας και Πελαγωνείας.
Τίποτε δεν αποκλείει την πιθανότητα η Πελαγονίτισσα να 'ναι πολιούχος του Μοναστηρίου (Βιτώλια) και προστάτης της ομώνυμης Μητροπόλεως Πελαγονίας, περίφημης και ιστορικής κατά την Οθωμανοκρατία.
Στην αγιογραφία-παραλλαγή ο μικρός Χριστός παριστάνεται σε στιγμές εσχάτης τρυφερότητας, κολλάει το μάγουλο του στο στόμα της στοργικής μητέρας Παναγίας και ολόκληρης στο παιγνίδισμά του.
Όλες και όσες οι παραστάσεις, πού έχουν διασωθεί, ανάγονται σε χαμένο σήμερα πρότυπο του τέλους του 11ου αιώνα τουλάχιστον.
Απ’ την Πελαγονία η τιμή της Θεοτόκου Πελαγονίτισσας διαδόθηκε σε περιοχές, πού υπάγονταιν -τότε- στην Αρχιεπισκοπική Αχρίδος και στη μεσαιωνική Σερβία, μετά την απόκτηση της Εκκλησιαστικής της ανεξαρτησίας (1219).
Η παλαιότερη παράσταση-αγιογραφία της Παναγίας της Πελαγονίτισσας εμφανίζεται σε μικρογραφία και σε παλαιοσερβικό Ευαγγέλιο της Πρεσρένης (τέλος 13ου αι.). Ο τύπος αυτός υπάρχει στη Μονή Χιλανδαρίου Αγίου Όρους, με την επωνυμία Αβραμιώτισσα -14ος αι., στη Μονή Σινά -15ος αι.-, με τα επίθετα «Ελεούσα Πελαγονίτισσας» στην αψίδα της Ι. Μονής Αγίου Παύλου στο Άγιον Όρος-Άθω.
Η σημερινή αγιογραφία της Παναγίας Πελαγονίτισσας αγιογραφήθηκε από το μοναχό Αγαθόνικο Ολυμπιώτη, με δαπάνη του Συλλόγου Μοναστηριωτών και πέριξ Φλωρίνης και δωρήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής Φλώρινας, για ευλογία του λαού της πόλης και της περιοχής Πελαγονίας, καθώς δίπλα της υπάρχει ο πρώτος συνοικισμός Μοναστηριωτών, οι οποίοι μόλις η γενέτειρά του, το Μοναστήρι, έγινε Σερβία (6-11-1912), εκπατρίστηκαν και εγκαταστάθηκαν οι πολλοί στη Φλώρινα και οι άλλοι στην άλλη Ελλάδα, με το μαράζι, πώς το Μοναστήρι ανήκει σε ξένα χέρια και απέχει από τη Φλώρινα 34 χιλιόμετρα. Κατά το Πανηγύρι (τέλη Απριλίου), Κυριακή Μυροφόρων, και σ’ άλλες εκδηλώσεις ψάλλεται το εξής απολυτίκιον:
Απολυτίκιον Παναγίας Πελαγονιτίσσης Ήχος Α’. Ως του λίθου σφραγισθέντος.
«Της Σεπτής σου εικόνος την μορφήν ασπαζόμενοι και των Σων χαρίτων τα πλήθη ταπεινώς εξαιτώμενα, πόθω, χαρά, και ιλασμώ, εις την πόλιν την Σην αποδεχόμεθα λαμπρώς.
Διά τούτο, Πελαγονίτισσα Σεμνή, εισάκουσον και ημών των πιστώς σοι βοώντων· Δόξα τοις μεγαλίοις σου Αγνή, δόξα τη παρθενία σου, δόξα τη επ’ εσχάτων συγκαταβάσει σου».
[Πηγή: Ζήσης Αν. Μπέλος, Δυτικομακεδονικόν Ημερολόγιον, (Γέννηση από το «Ημερολόγιον Κοζάνης») Άμβωνας Πνευματικής – Εθνικής Προσφοράς, Έτος Στ’ – Τόμος 6ος, 2011 Κοζάνη. Το διαβάσαμε: Εδώ]
Αξιόλογες εικόνες και τοιχογραφίες της Παναγίας Πελαγονίτισσας υπάρχουν σήμερα αρκετές στον κόσμο της Ορθοδοξίας. Η πιο γνωστή απ’ αυτές είναι έργο του ιερομόναχου Μακαρίου, έτους 1421/2, προέρχεται απ’ το Μοναστήρι (Βιτώλια) και βρίσκεται στο βυζαντινό μουσείο των Σκοπίων. Η εικόνα αυτή, που αποτελεί χαρακτηριστικό αριστούργημα της πνευματικής ανάτασης των Μακεδόνων κατά την εποχή των παλαιολόγων, και που αναγνωρίζεται ως η Εφέστια εικόνα των όπου γης Πελαγόνων, παρουσιάζεται φωτογραφικά εδώ, μαζί με άλλες ομότυπές της. Εδώ επίσης, παρουσιάζεται φωτογραφικά και μία καστοριανή παραλλαγή της Πελαγονίτισσας, έτους 1605/6, που σώζεται «λαβωμένη» σε τοιχογραφία του ναού της Παναγίας του Άρχοντα Αποστολάκη. Στην εν λόγω παραλλαγή η Παναγία εμφανίζεται στραμμένη προς τ’ αριστερά και όχι προς τα δεξιά, όπως είναι ο κανόνας. Για περισσότερες πληροφορίες, διαβάστε: Παναγία η Πελαγονίτισσα - Οι σημαντικότερες εικόνες της
Η Πελαγονίτισσα του Πρίλαπου
15ος αι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.