Ο λαϊκός πολιτισμός των Βλάχων και η προσήλωση στην Ορθοδοξία

Ο βλάχικης καταγωγής Πατριάρχης
Αλεξανδρείας Ιερόθεος Α'

Ο λαϊκός πολιτισμός των Βλάχων είναι έντονα διαποτισμένος από τα ανόθευτα στοιχεία της γνήσιας ορθοδόξου παραδόσεως και ζωής. Τα αγνά ήθη και έθιμα τους[24], που καλύπτουν τον ετήσιο γιορταστικό κύκλο, οι παραδοσιακοί γάμοι[25], τα υπέροχα τραγούδια στην ελληνική γλώσσα και στο βλάχικο ιδίωμα[26], οι επικήδειες και επιμνημόσυνες τελετές με το έντονο τελετουργικό-παραδοσιακό χρώμα, όλα έχουν ως άξονα τον ορθόδοξο ναό και τη γνήσια χριστοκεντρική παράδοση του Γένους.

Σε όλες τις πόλεις και τα χωριά, όπου υπάρχουν συμπαγείς βλάχικοι πληθυσμοί, συναντούμε μεγάλο αριθμό Μονών, Ναών και Εξωκλησίων, που είναι στολισμένα με ότι πολυτιμότερο έχει η αργυροχοϊα, η ξυλογλυπτική και η αγιογραφία. Τα περισσότερα αφιερώματα προέρχονται από τους Μεγάλους Βλάχους Εθνικούς Ευεργέτες που διέπρεψαν οικονομικά στην αλλοδαπή[27].

Βλάχοι [στην πλειονότητα τους] όσοι ανήγειραν το 1537 την ορθόδοξη ελληνική εκκλησία στη Βενετία, το 1690 την ελληνική εκκλησία της Πέστης[28], όπου δημιούργησαν αργότερα και φιλόπτωχο ταμείο για τους μετανάστες που δυσκολεύονταν οικονομικά στο εξωτερικό.

Το 1789 Βλάχοι από το Συρράκο της Ηπείρου ανακαίνισαν την εκκλησία της Παναγίας των Αγγέλων στη Βαρλέτα (Barletta) της Ιταλίας.

Ιδιαίτερα πρέπει να εξάρουμε την ενασχόληση τους με τις Τέχνες[29] που σχετίζονται με την ορθόδοξο παράδοση και ειδικότερα με τη διακόσμηση των ναών.

Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός

Η διαχρονικά σταθερή προσήλωση των Βλάχων των Βαλκανίων στην Ορθόδοξο Εκκλησία εξηγεί το γεγονός ότι από αυτούς αναδείχθηκαν Νεομάρτυρες Άγιοι της Εκκλησίας μας, οι οποίοι στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, με τη μαρτυρική θυσία της ζωής τους ανέκοψαν το κύμα του εξισλαμισμού και απέτρεψαν τον εκτουρκισμό. Αντιπροσωπευτικά αναφέρουμε τον εκ Μετσόβου Νεομάρτυρα Νικόλαο, τον εκ Σαμαρίνης Νεομάρτυρα Δημήτριο.

Από τους Διδασκάλους του Γένους, που αγωνίστηκαν για την πνευματική θωράκιση των ραγιάδων, αναφέρουμε τον εκ Μοσχοπόλεως ιερομόναχο Νεκτάριο Τέρπο, τον εκ Μετσόβου Νικόλαο Τζαρτζούλη, τον εκ Μοσχοπόλεως Θεόδωρο Καβαλλιώτη και τον εκ Καστανιάς Τρικάλων ιερομόναχο Διονύσιο Πύρρο τον Θετταλό.

Από τον ανώτερο κλήρο μνημονεύουμε τους εκ Κλεινοβού Τρικάλων Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Ματθαίο Α', τον εκ Μοσχοπόλεως Αρχιεπίσκοπο Αχριδών Ιωάσαφ, τον από Σωζοαγαθουπόλεως και Δημητριάδος Μητροπολίτη Λαρίσης Δωρόθεο Σχολάριο, τους εκ Μετσόβου Μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου Δοσίθεο και Κίτρους Παρθένιο, τον από Σταγών και Σηλυμβρίας Μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Παϊσιο, τους Μητροπολίτες Γρεβενών Νεόφυτο και Γαβριήλ και άλλους.

Παραπομπές

[24] Βλ. Μιχ. Γ. Τρίτου, Ήθη και έθιμα του Μετσόβου. Ο ετήσιος γιορταστικός κύκλος, Γιάννινα 1987.

[25] Βλ. Του ιδίου, Ο παραδοσιακός μετσοβίτικος γάμος, Θεσσαλονίκη 1992.

[26] Βλ. Αχιλ. Γ. Λαζάρου, Ιστορία του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού, Ιωάννινα 1988.

[27] Αθαν. Ε. Καραθανάση ''Ελλήνων Εθνικών Ευεργετών Άθλα'', ΕΑ 16.7.1998, σ. 3.

[28] Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν την εκκλησία της Κοιμήσεως Θεοτόκου Πέστης τη διεκδίκησαν οι Ρουμάνοι, επειδή είχε κτισθεί από Βλάχους, ο Άρειος Πάγος της Ουγγαρίας απεφάνθη: ''Παν το Κουτσοβλαχικόν δεν είναι Ρουμανικόν''. Βλ. Γ. Έξαρχου, Αυτοί είναι οι Βλάχοι, εκδ. Γαρβριηλίδης, α.τ.χ., σ. 69.

[29] Διαπρεπείς υπήρξαν οι Σαμαριναίοι αγιογράφοι που ιστόρησαν διαφόρους ναούς της Ηπείρου και Μακεδονίας. Στην Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Σαμαρίνας λειτούργησε εργαστήριο βυζαντινής αγιογραφίας που εμπνεόταν από τα αγιογραφικά εργαστήρια του Αγίου Όρους. Οι Σαμαριναίοι αγιογράφοι ξαπλώθηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδος και της Βαλκανικής. Κυρίως ασχολούνταν με τοιχογραφίες ναών, φορητές εικόνες και τρίπτυχα. Αξιόλογοι ήταν και οι Καλαρρυτινοί αγιογράφοι Δημ. Ζούκης και ο μαθητής του Γεώργιος, που ιστόρησαν το 1784 τονάρθηκα της Μονής Υπαπαντής Μετεώρων και οι Μετσοβίτες αγιογράφοι Ιωάννης, Δημήτριος και Στέργιος Παπαγιάννης. Βλ. Τριαντ. Δημ. Παπαζήση, ''Ο Μετσοβίτης Αγιογράφος Δημήτριος'', ΗΗ (1984) και Γεωργ. Χρ. Τσιγάρα, Οι Ζωγράφοι Κων/νος και Αθανάσιος από την Κορυτσά. Το έργο τους στο Άγιο Όρος (1752-1783). Τριαντ. Απ. Σιούλη, Ο Ξυλόγλυπτος διάκοσμος των εκκλησιών στην Ήπειρο και οι τεχνίτες του ξύλου, Μεταβυζαντινή περίοδος, Εκδ. ΕΗΜ, Ιωάννινα 2008. Δημ. Σταμέλου, Το τέμπλο στον Άη Νικόλα στο Γαλαξείδι και ο τεχνίτης του, Αθήνα 1973. Ευστρ. Τσαπαρλή, Ξυλόγλυπτα Τέμπλα Ηπείρου 17ου - α' ήμισ. 18ου αι., (Διδακτορική Διατριβή), Αθήνα 1980. Γ. Πλατάρη, ''Η μετσοβίτικη ξυλογλυπτική'', περ. Φύσις και Ζωή, τ. Γ', τεύχ. 9, (1973).

Πηγή: Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Βλάχοι: Μαρτυρία Ορθοδοξίας, Ελληνισμού και Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη 2012.