Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 1. Ιστορικές αναδρομές στις σχέσεις Ούγγρων και Ελλήνων - Dr. Diószegi György Antal

Η Αγία Ειρήνη

Η ουγγρική και η ελληνική ιστορία συνδέονται και συμπλέκονται από τις αρχές σε πολλά σημεία. Πρόκειται μάλιστα για μία παράδοση η οποία ξεκίνησε πάνω από μία χιλιετία πριν. Οι σχέσεις Ούνων και Ελλήνων από τον 5ο αιώνα εμφανίζουν αρκετό ενδιαφέρον: Ο φημισμένος βασιλόπαις Csaba ήταν γιος του Ούνου βασιλιά Αττίλα και της βυζαντινής πριγκήπισσας Ονορίας. Κατά τον 8ο αιώνα σημαντική ήταν η επίδραση της βυζαντινής εκκλησίας στις εθνότητες της περιοχής. Λόγω αυτής προέκυψε και η ίδρυση της αλανικής εκκλησίας. 

Είναι γνωστό ότι το 861 ο Έλληνας εκπρόσωπος της βυζαντινής εκκλησιαστικής παράδοσης μοναχός Κωνσταντίνος (Κύριλλος) συνάντησε τους Ούγγρους στην περιοχή της Κριμαίας. Αυτή η σχέση με τους βυζαντινούς ιεραπόστολους δεν διακόπηκε, γεγονός που επιβεβαιώνεται από το ότι γύρω στο 882, κοντά στο Δούναβη, ο Ούγγρος βασιλιάς κάλεσε και πρόσφερε δώρα στον μοναχό Μεθόδιο. Ισχυρή επίδραση στους Ούγγρους είχαν οι βυζαντινής στήριξης εκκλησίες του Καυκάσου και της Μαιώτιδας (Αζοφικής θάλασσας). 

Ο Bulcsú και ο Tormás (εγγονός του Árpád) βαπτίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Σχετικά με την βάπτιση του Bulcsú, του φημισμένου σε όλη την Ευρώπη Oύγγρου πολέμαρχου, ο βυζαντινός Ιωάννης Σκυλίτζης γράφει στο Χρονικό του: 

„βαπτισθεὶς ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἀναδέχεται Κωνσταντίνου, τῇ τῶν πατρικίων ἀξίᾳ τιμηθεὶς καὶ πλείστων χρημάτων ὑπάρξας κύριος, εἶτ’ αὖθις οἴκαδε ὑποστρέψας. μετ’ οὐ πολὺ δὲ καὶ Γυλᾶς, ἄρχων ὢν καὶ αὐτὸς τῶν Τούρκων, εἴσεισιν εἰς τὴν βασιλίδα καὶ βαπτίζεται, τῶν ἴσων ἀξιωθεὶς καὶ αὐτὸς εὐεργεσιῶν καὶ τιμῶν. ἀνελάβετο δὲ μεθ’ ἑαυτοῦ καί τινα μοναχὸν Ἱερόθεον τοὔνομα, δόξαν εὐλαβείας ἔχοντα, ἐπίσκοπον Τουρκίας παρὰ τοῦ Θεοφυλάκτου χειροτονηθέντα (ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ήταν ο ανάδοχός του και αφού έγινε αποδέκτης τιμών πατρικίου, επέστρεψε στην πατρίδα του με πολλά χρήματα. Όχι πολύ αργότερα και ο Gyula, που επίσης ήταν άρχοντας των Ούγγρων, ήρθε στην Βασιλεύουσα, βαπτίστηκε και ετιμήθηκε με τις ίδιες τιμές και δωρεές. Αυτός πήρε μαζί του και τον ξακουστό για την αξιοσύνη του μοναχό Ιερόθεο τον οποίο ο πατριάρχης Θεοφίλακτος έχρισε επίσκοπο της Ουγγαρίας)”. 

Ως συνέπεια των ανωτέρω λειτουργούσε ο Έλληνας επίσκοπος Ιερόθεος στην αυλή των gyula της Τρανσυλβανίας κατά το 950, ο οποίος είχε την απόλυτη εξουσιοδότηση του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. 

Ως επέκταση αυτών των ελληνο-ουγγρικών σχέσεων ταξίδευσαν από την Τρανσυλβανία στο Κίεβο τα αδέλφια Magyar Mózes (Μωυσής, περίπου 990/995- 1043), Magyar György (Γεώργιος, ;-1015) és Magyar Efrém (Εφραίμ). Η ορθόδοξη εκκλησία τιμά και τους τρεις ως αγίους. Αρκετοί ναοί με βυζαντινούς προστάτες αγίους χτίστηκαν την περίοδο εκείνη στο τρίγωνο των ποταμών Maros και Tisza. Οι προηγούμενοι των ναών της Αγίας Σοφίας στο Titel και εκείνου του Αγίου Δημητρίου στο Szeged είναι τα καλύτερα παραδείγματα. 

Αλλά την μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχουν οι γαμήλιες σχέσεις των βασιλικών οικογενειών της εποχής. Ο γιος του βασιλιά István (Στεφάνου) πρίγκηπας Imre νυμφεύθηκε Ελληνίδα πριγκήπισσα. Ως πράξη αγάπης προς την σύζυγό του ίδρυσε ελληνόρυθμο γυναικείο μοναστήρι στο Veszprémvölgy πριν το 1020, όπως αναφέρεται στο εξαιρετικά σπάνιο ιδρυτικό χρυσόβουλο στην ελληνική γλώσσα που σώθηκε. 

Ο βασιλιάς András (Ανδρέας) ο Α´ ίδρυσε τη μονή του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου στο Visegrád και την ελληνόρρυθμη μονή στο Tihany. Η σύζυγος του Géza Α’ ήταν πριγκήπισσα Συνοδινή. Η κόρη του Αγίου βασιλιά László, Piroska (;-1134) έγινε σύζυγος του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Β’ του Κομνηνού. Έλαβε το ελληνικό όνομα (Αγία) Ειρήνη. Η προσωπογραφία της πριγκήπισσας αυτής που έφερε την ειρήνη αποτυπώθηκε και σε μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας. 

Η ελληνική κουλτούρα δεν ήταν παρούσα μόνο στο περιβάλλον των βασιλέων και των μονών της Ουγγαρίας. Αυτό αποδεικνύεται από το ότι γύρω στο 1150, στην πόλη Bács υπήρχαν όχι μόνο Έλληνες έμποροι, αλλά και σοφοί, σύμφωνα με το έργο του άραβα γεωγράφου Idriszi που εκδόθηκε το 1154. 

Φημισμένο πολιτιστικό κέντρο κατά τον 14ο αιώνα ήταν το ορθόδοξο μοναστήρι του Pentele (Αγίου Παντελεήμονος) δίπλα στο Dunapentele (σημερινό Dunaújváros) και το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου δίπλα στον ποταμό Száva που λειτουργούσε ήδη το 1218 (ο τελευταίος Έλληνας μοναχός πέθανε εκεί το 1334). Αν και το ουγγρικό χριστιανικό κράτος ήταν προσανατολισμένο προς την Ρώμη, ο αριθμός των ορθόδοξων χριστιανών ήταν πραγματικά σημαντικός. Τον Σεπτέμβριο του 1204 ο πάπας Ιννοκέντιος Γ´ στην επιστολή του προς τον βασιλιά Imre Α’ διαμαρτύρεται γιατί στην χώρα λειτουργεί μόνο μία λατινική μονή ενώ υπάρχει πλήθος ελληνόρρυθμων μονών. Πάνω από τριάντα ελληνόρρυθμες μονές λειτουργούσαν στις αρχές του 13ου αιώνα στην Ουγγαρία. Τον Απρίλιο του 1221 ο πάπας Ονόριος Β’ ζήτησε γι’ αυτό από τους Ούγγρους προκαθήμενους της εκκλησίας να τοποθετήσουν στο μοναστήρι που υπήρχε δίπλα στο Visegrád μοναχούς του δυτικού δόγματος αντί του ανατολικού. 

Αρκετοί Έλληνες έφθασαν στην Ουγγαρία και σαν όμηροι των πολεμικών επιχειρήσεων με το Βυζάντιο. Όμως πραγματικά μεγάλος αριθμός Ελλήνων αφίχθη στην παραδοσιακά φιλόξενη για τους κατατρεγμένους Ουγγαρία όταν οι Φράγκοι σταυροφόροι το 1204 κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Βασιλεύουσα. Η χώρα των Αρπαδιδών βασιλέων αποτέλεσε καταφύγιο για τον ελληνισμό που προσπαθούσε να σώσει ζωή και περιουσία. Προφανώς για να διηγηθούν τα αρχαία ελληνικά πολεμικά κατορθώματα γεννήθηκαν στις αρχές του 13ου αιώνα τα ουγγρικά έπη της Τροίας και του Μεγάλου Αλεξάνδρου! 

Πύργος του Αγίου Δημητρίου

Οι σχέσεις της Ουγγαρίας της εποχής των Αρπαδιδών με την βυζαντινή αυτοκρατορία θεμελιώνει την άποψη να μιλάμε για χιλιετή ουγγρική ορθοδοξία. Είναι σκόπιμο να αναφερθούμε σε ένα ιδιαίτερο εύρημα: Κατά τη διάρκεια της έκθεσης „Βασιλοπούλες από μακρινές χώρες. Ουγγαρία και Καταλονία κατά το μεσαίωνα” (Ουγγρικό Εθνικό Μουσείο, μέχρι Νοέμβριο 2009), στο πρώτο εκθετήριο, βρισκόταν ένα επιχρυσωμένο ασημένιο δοχείο για αγιασμό που κατασκευάστηκε στα μέσα του 10ου αιώνα στο Βυζάντιο (βρέθηκε στο Beszterec νομού Szabolcs-Szatmár). Η επιγραφή στην ελληνική γλώσσα που έφερε στο πάνω μέρος μαρτυρά την ύπαρξη ενός χαμένου πια μοναστηριού της περιοχής. Αυτό το βυζαντινό αριστούργημα είναι ίσως το αρχαιότερο χριστιανικό λειτουργικό αντικείμενο της Ουγγαρίας! 

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο λατινικός χριστιανισμός της μεσαιωνικής Ουγγαρίας διαμορφώθηκε σε βάσεις ελληνορθόδοξες. Στις μέρες μας ούτε η ορθόδοξη εκκλησία το ξέχασε αυτό: το 2000 ανακύρηξε άγιο τον πρώτο βασιλιά των Ούγγρων Στέφανο (István), πράγμα που έχει διπλωματική σημασία τον καιρό που ζούμε! 

Νωρίτερα αναφερθήκαμε στην σημασία που έχει στην περιοχή το γεγονός ότι ο προηγούμενος ναός του Αγίου Δημητρίου στο Szeged χτίστηκε ως αποτέλεσμα των ιεραποστολικών δράσεων Ελλήνων χριστιανών. Έτσι το παλαιότερο μνημείο του Szeged, από τον 11ο-13ο αιώνα, είναι σήμερα ο γνωστός πύργος του Αγίου Δημητρίου. Αλλά αξίζει να αναφερθούμε και σε επόμενους αιώνες! 

Για τις σχέσεις Ελλήνων και Ούγγρων αξίζει να σταθούμε για λίγο και να μιλήσουμε για τον γενναίο Ούγγρο στρατηγό και κυβερνήτη Hunyadi János. Υπάρχει ένα καταπληκτικό ελληνικό έπος του 15ου αιώνα που απαθανατίζει και υμνεί την γενναιότητα του Hunyadi János. 

Ο Emile Legrand στο έργο του που εκδόθηκε το 1875, ανέφερε ένα χειρόγραφο του 15ου αιώνα στα ελληνικά, του οποίου ένας ιδιοκτήτης σημείωσε τα ακόλουθα στο κάτω μέρος της δωδέκατης σελίδας: 

„Το 1597 στις 2 Απριλίου αγόρασα αυτό το βιβλίο από τα χέρια ενός μοναχού, που το πουλούσε στην Κωνσταντινούπολη, τον καιρό που πατριάρχης ήταν ο Μελέτιος, όπου το αγόρασα αυτό εγώ, ο χιώτης Δαβίλας Γεώργιος, γιος του παπά-Παντελή από το Πυργί”. Ο Ζωτικός Παρασπόνδυλος ήταν αυτόπτης μάρτυρας από ένα κοντινό δάσος της μάχης της Βάρνας το 1444 (στους στίχους 438-445 γράφει γι’ αυτήν). 

Ο Ζωτικός Παρασπόνδυλος στους 465 στίχους του ποιήματός του αφηγήθηκε με υμνητικό ύφος για τον Hunyadi János που πολέμησε στην μάχη της Βάρνας στις 10 Νοεμβρίου του 1444: τον ονόμασε „δράκο”, „άξιο κυβερνήτη”, „που πολεμάει για τον Χριστιανισμό”. Με θρησκευτική ορολογία του απέδωσε τους χαρακτηρισμούς: “μάρτυρας ανάμεσα στους ιεράρχες”, “απόστολος ανάμεσα στους Ευαγγελιστές”, “ιεραπόστολος” 

Ο Hunyadi (Ουνιάδης) ήταν ο “προστάτης του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού” ο οποίος “έλαβε την ευλογία του Θεού” για να πολεμήσει εναντίον των Τούρκων. Σύμφωνα με τον Ζωτικό Παρασπόνδυλο “κάθε ζωντανή ψυχή γέμισε θαυμασμό για την ανδρεία των Ούγγρων” στην Βάρνα. Την εποχή των Hunyadi η προστασία των συνόρων της χώρας ήταν το πιο σημαντικό. 

Ο Hunyadi János και αργότερα ο γιος του, Hunyadi Mátyás, έδρασαν με την ίδια στρατηγική σκέψη (αν και με διαφορετικά μέσα) και με την από κοινού δράση των λαών (κατά το μεγαλύτερο μέρος ορθόδοξων) της Βλαχίας, Μολδαβίας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Αλβανίας επιθυμούσαν να προβάλουν αντίσταση στην επεκτεινόμενη τούρκικη κυριαρχία. 

Το 1453 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και ακολούθως πολλοί Έλληνες πρόσφυγες εγκατέλειψαν την πάτρια γη. Από το τέλος του 15ου αιώνα όλο και αυξανόμενος αριθμός Ελλήνων εμφανίστηκε να ζητά ασφαλές καταφύγιο και επιβίωση στην ουγγρική επικράτεια. 

Το πρώτο τρίτο του 16ου αιώνα ήταν παρούσα στην ουγγρική πολιτική σκέψη η δυνατότητα να αναδειχθεί η Ουγγαρία σε μεγάλη δύναμη στον Ευρωπαϊκό χώρο μέσω της απελευθέρωσης των Βαλκανίων, την οποία επιβεβαιώνει ένα ενδιαφέρον δεδομένο: Ο Bakócz Tamás, με την σταυροφορία που κήρυξε το 1514, επιχείρησε την ενωμένη ευρωπαϊκή δράση εναντίον των Τούρκων. Το ίδιο και ο Dózsa György που προσπάθησε να οργανώσει την σταυροφορία με ρητό στόχο την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από την τουρκική κατοχή. 

Στην Βούδα, στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου ευλόγησαν τον Dózsa György για να ηγηθεί της σταυροφορίας. Ο ονομαστός χρονικογράφος της εποχής, Szerémi György (ιερέας του βασιλιά Lajos Β’ και του βασιλιά Szapolyai János) που αναφέρει στο βιβλίο του „Περί της παρακμής της Ουγγαρίας” ότι το 1514 ο ηρωικός ακρίτας ιππότης Dózsa György από το Nándorfehérvár (ο οποίος έλαβε εξουσιοδότηση να ηγηθεί της σταυροφορίας που σχεδίαζε ο Bakócz Tamás, επίσκοπος του Esztergom) μίλησε ως εξής για την ανάγκη να κινηθούν εναντίον των Τούρκων: 

„τώρα μπορούμε εύκολα να εισχωρήσουμε στην Ελλάδα, να ελευθερώσουμε τις χριστιανικές ψυχές και να ανακτήσουμε την Κωνσταντινούπολη για χάρη των πατριαρχών”. 

Αργότερα έγραψε ο Dózsa György (μέσω του γραμματέα του ιερέα Ambrus (Αμβρόσιου) προς τον βασιλέα και τον επίσκοπο Bakócz Tamás, τον αντιπρόσωπο του πάπα:

„Ξεκινήστε τώρα με στράτευμα, με όσο μπορείτε, αγιότατε πατέρα, να με συναντήσετε, γιατί έχω ήδη δέκα χιλιάδες ιππικό και τρεις χιλιάδες πεζικό και θα τους οδηγήσω στην Κωνσταντινούπολη, στην πατριαρχική έδρα”. 

Ο ουμανιστής Ludovico Tubero (1455- 1527) από τη Raguza στο έργο του „Commentariorum de temporibus suis libri” κατέγραψε την ομιλία του Dózsa György στο Cegléd στην οποία είπε ότι: „τίποτα δεν είναι πιο απαίσιο στα μάτια του Θεού, που είναι ο καλύτερος πατέρας και κύριος, από το να κατακυριεύει ο τιποτένιος άνθρωπος τους συνανθρώπους του”. 

Το 1514, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου τον ευλόγησαν για να ξεκινήσει την σταυροφορία. Μετά την ήττα του και αφού τον υπέβαλαν σε μαρτύρια, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου τον αποκεφάλισαν αυτόν και τον αδελφό του Dózsa Gergely. Είναι ενδιαφέρον να πούμε ότι οι Άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος είναι πολύ σημαντικοί για την ορθόδοξη εκκλησία. Και στην Ουγγαρία τιμούνταν με μεγάλο σεβασμό κυρίως από εκείνους της παλιάς πίστης, δηλαδή τους ελληνόρρυθμους Ούγγρους. 

Οι Έλληνες έμποροι από τον 16ο αιώνα ήδη είχαν όλο και σημαντικότερο ρόλο στο εμπόριο του Erdély (Τρανσυλβανίας). Χρυσή εποχή για την ελληνική διασπορά, που κατέφθανε κατά κύματα στην Ουγγαρία, αποτέλεσε ο 18ος αιώνας. Στο παρόν έργο ως στόχο έχουμε να παρουσιάσουμε τον αξιόλογο ρόλο που διαδραμάτιζαν οι Έλληνες στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου μέσα από την τύχη σημαντικών οικογενειών του σημερινού νομού Csongrád.

(Συνεχίζεται)

Πηγή: Dr. Diószegi György Antal, Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι., Kiadó: Szegedi Görög Kisebbségi Önkormányzat (www.szegedigorogok.hu).

Επίσης, διαβάστε:
~ Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 
2. Έλληνες έμποροι στο Szeged - Dr. Diószegi György Antal