Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 2. Έλληνες έμποροι στο Szeged - Dr. Diószegi György Antal

Οικία Zsótér

~ Διαβάστε: 

Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι.: 

1. Ιστορικές αναδρομές στις σχέσεις Ούγγρων και Ελλήνων

Dr. Diószegi György Antal

Για τους Έλληνες εμπόρους του Szeged τα πρώτα στοιχεία προέρχονται από τον 18ο αιώνα. Η ελληνικής καταγωγής οικογένεια Zsótér ήταν γνωστή στο Szeged ακόμα και τον 20ο αιώνα. Το οικογενειακό τους δέντρο ανατρέχει πίσω στο 1720. Σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση πρόγονός τους ήταν ένας Έλληνας με το όνομα Σωτήριος (όπως και σήμερα συναντάμε συχνά το όνομα στους Έλληνες της Ουγγαρίας). Οι άκρες του οικογενειακής ιστορίας οδηγούν στο Mindszent ή στο Gyöngyös, όπου οι πρόγονοι ήταν έμποροι βοοειδών. 

Οι Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι του Szeged ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα αποκόπηκαν από τους υπόλοιπους ορθόδοξους και είχαν δικό τους ιερέα. Από δωρεά ενός πλούσιου Έλληνα εμπόρου με το όνομα Aradi έχτισαν ναό αφιερωμένο στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ στο νότιο άκρο της οδού Kálmány του Szeged. Εκεί „γινόταν η λειτουργία σύμφωνα με το ελληνικό τελετουργικό”. Είχαν και κοιμητήριο γύρω από το ναό ο οποίος όμως καταστράφηκε το 1831 σε μια μεγάλη πυρκαγιά. 

Ένας άλλος ναός των Ελλήνων που βρισκόταν στη σημερινή οδό Juhász Gyula καταστράφηκε από την πλημμύρα του 1879. Στην σέρβικη ορθόδοξη εκκλησία του Szeged βρίσκονται και μερικές ελληνικές εικόνες. Οι Έλληνες έμποροι από κάθε μακρινό ταξίδι τους έφερναν ως δώρο στην ουγγρική τους ενορία εικόνες αξίας, λατρευτικά αντικείμενα και βιβλία. 

Οι ορθόδοξοι έμποροι (κατά το μικρότερο μέρος τους Έλληνες, κατά το μεγαλύτερο Σέρβοι) εγκαταστάθηκαν στο κάτω μέρος της οδού Maros, γειτονιά η οποία ονομαζόταν ακόμα και στη δεκαετία του 1830 ως „rácz piacz (σέρβικη αγορά)”. 

Οι ελληνικές οικογένειες όπως οι Haris, Lippay και Monaszterly εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κοντά στις οδούς Maros και Kálmány κατά το 18ο αιώνα. Το 1836 στο Szeged ο βαρώνος Σίνας και ο Monaszterly Illés αγόρασαν από τα βασιλικά κτήματα πολλούς τόνους καπνού. 

Ένας Έλληνας έμπορος του Szeged κοντά στην Rácpiac με το όνομα Haris (αλλιώς Manódli) εμπορεύονταν μεταξύ άλλων και ίσκα. Και η ίσκα που είχε αποθηκευμένη στη σοφίτα του σπιτιού του δεν πήρε φωτιά ούτε και όταν καιγόταν το σπίτι. Από εκεί προέρχεται και η τοπική έκφραση: „άκαυστο, σαν την ίσκα του Manódli”. 

Η Οικία Zsótér το 1882

Ας δούμε τώρα την πιο φημισμένη ελληνική οικογένεια του Szeged, τους Zsótér. 

Τον Νοέμβριο του 1833 ο Zsótér János και ο γαμπρός του, Ábrahám József, προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση καθώς χωρίς απώλειες πέρασαν με πλοίο ανάμεσα στις βραχώδεις όχθες του κάτω Δούναβη με τα δυνατά ρεύματα. Σχετικό άρθρο παρουσιάστηκε σε μια εφημερίδα της εποχής, την Társalkodó στο φύλλο της 2ας Ιουλίου 1834. 

Η οικογένεια Zsótér ήταν γνωστή ως ιδιοκτήτης σημαντικού στόλου στον ποταμό Tisza. Ο Zsótér János είχε 55 πλοία, ο Ábrahám József είχε 14. Από έναν άλλο κλάδο της οικογένειας ο Zsótér Ferenc ο πρεσβύτερος είχε 12 και ο Zsótér Ferenc ο νεώτερος είχε 5 πλοία που πραγματοποιούσαν ποτάμιες μεταφορές. 

Το 1842 στην πλατεία Széchenyi του Szeged o Zsótér János έχτισε μέγαρο σε νεοκλασικό ρυθμό (Széchenyi tér 9.). Κατά την επανάσταση του 1848-1849 εκεί λειτουργούσε στρατιωτικό νοσοκομείο και στρατώνας ενώ το 1849 έγινε έδρα της επαναστατικής, ανεξάρτητης ουγγρικής κυβέρνησης που κατέφυγε στο Szeged. Στις αίθουσές του συνεδρίασε δύο φορές η ουγγρική εθνοσυνέλευση. Αυτό το κτίριο είναι σήμερα διατηρητέο μνημείο. 

Στην οικία Zsótér υπέγραψαν, στις 14 Ιουλίου 1849, ο Kossuth Lajos και ο Nicolae Balcescu (1816-1852) το σχέδιο ειρηνοποίησης Ουγγαρίας-Ρουμανίας. Εκεί έγινε δεκτός από την εθνοσυνέλευση στις 28 Ιουλίου 1849 ο νόμος για τις εθνικότητες. 

Τα μέλη της οικογένειας Zsótér ήδη από την λεγόμενη εποχή των μεταρρυθμίσεων (1825-1848) υποστήριζαν τον Kossuth Lajos. Το 1846 ο Zsótér Ferenc ο νεώτερος ονόμασε ένα από τα πλοία του „Kossuth” το οποίο κατέπλεε περήφανα στα παραποτάμια λιμάνια. 

Κατά την εποχή των μεταρρυθμίσεων και μετά υπάρχει ήδη αναμφίβολα ελληνισμός με ουγγρική συνείδηση: 60 μέλη των ελληνικών οικογενειών της Ουγγαρίας πήραν μέρος ως αξιωματικοί του ουγγρικού στρατού κατά το 1848-1849 και πολέμησαν για την ουγγρική ελευθερία. Μετά το 1849 σχεδόν όλοι τους καταδικάστηκαν σε πολυετή φυλάκιση. 

Ο γιος του πλοιοκτήτη και έμπορου σιτηρών Zsótér János (1788-1861) Zsótér Andor (1824-1906) ήταν ηγετικό στέλεχος της μεταρρυθμιστικής νεολαίας στο Szeged και πολέμησε ως λοχαγός κατά τον απελευθερωτικό αγώνα. Ο Zsótér Andor ήταν αρχηγός του (7ου) συντάγματος του Szeged που αποτελούνταν από 1500 άτομα. Όχι μόνο στην στρατιωτική σκηνή αλλά και στην περίοδο της ειρήνης πρόσφερε πολλά για την ανάπτυξη της πόλης του Szeged. 

Από πρωτοβουλία εμπόρων του Szeged και του Nagybecskerek ιδρύθηκε το 1867 η „Szegedi Gőzhajózási Társaság” η οποία κατασκεύασε τα πλοία „Klauzál” και „Szeged”. Μετά την διάλυσή της το 1872, η εταιρία „Zsótér János és Társai” αγόρασε και τα δύο πλοία, τα οποία πούλησε στην εταιρία „Ferenc Csatorna Gőzvontatási Vállalat” το 1878. 

Η Νέα Οικία Zsótér

Μετά τον απευλευθερωτικό αγώνα και για 55 χρόνια, ως επιφανής πολίτης του Szeged, ο Zsótér Andor δραστηριοποιήθηκε για την επιτυχή λειτουργία της αποταμιευτικής τράπεζας „Szeged-Csongrádi Takarékpénztár”. Μετά την πλημμύρα του ποταμού Tisza το 1879 δώρισε σημαντικό χρηματικό ποσό για την ανοικοδόμηση του Szeged. Ο ελληνικής καταγωγής Haris György επίσης εργάζονταν για την Szeged-Csongrádi Takarékpénztár. Απεβίωσε στο Szeged στις 18 Μαρτίου 1906 σε ηλικία 41 ετών και τον κήδεψαν κατά το ορθόδοξο τελετουργικό.

Ο Zsótér Andor έχτισε το 1873 την νέα οικία Zsótér (σήμερα Klauzál Gábor tér 1). Σε αυτήν λειτουργούσε πριν την μεγάλη πλημμύρα η Διεύθυνση Οικονομικών και Φόρων. Μετά την πλημμύρα εκεί είχε την έδρα της η βασιλική επιτροπή για την ανοικοδόμηση του Szeged υπό την προεδρία του Tisza Lajos. 

Ο Zsótér Andor υπήρξε δημόσια προσωπικότητα που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στο Szeged. Την 1η Αυγούστου 1883 άνοιξε πανυγηρικά τις πύλες του το νέο Vigadó το οποίο ο βασιλιάς ήρθε να επισκεφθεί. Οργάνωσαν μεγάλη γιορτή προς τιμή του και μαγείρεψαν ψαρόσουπα σύμφωνα με την τοπική συνταγή. Τον βασιλιά συνόδευαν, μεταξύ άλλων, και οι συγγραφείς Jókai Mór και Mikszáth Kálmán. Ο Zsótér Andor ήταν ο οργανωτής της όλης εκδήλωσης. 

Ο Zsótér Andor ήταν και πρόεδρος του Κύκλου Φιλελευθέρων του Szeged. Κατά πάσα πιθανότητα στάθηκε πρότυπο για την δημιουργία του χαρακτήρα του „Tóth Mihály” στο μυθιστόρημα που συνέγραψε ο Mikszáth Kálmán με τίτλο „A Noszty fiú esete Tóth Marival”. 

Την μνήμη του τιμούν ακόμα στο Szeged. Στην δεξιά γωνία της νέας οικίας Zsótér ο δήμος του Szeged τοποθέτησε το 2004 χάλκινη προτομή του Zsótér Andor. 

Από την ελληνική οικογένεια Zsótér πολλοί υπηρέτησαν την πατρίδα ως στρατιωτικοί κατά τον 20ο αιώνα. Ο Zsótér Andor από το Szatymaz φοιτούσε στην Ludovika Akadémia ως δόκιμος έφεδρος αξιωματικός του ιππικού κατά το 1893-1894. Από την 1η Νοεμβρίου 1914 υπηρετούσε στο 6ο λαϊκό στράτευμα της Szabadka. Από την ίδια οικογένεια κατάγεται και ο Zsótér Bertalan που φοίτησε στην Ludovika Akadémia μεταξύ 1920-1930. 

Αναμνηστική πλάκα του Zsótér Andor

Οι Έλληνες της Ουγγαρίας ήδη από τον 19ο αιώνα έκαναν πολλά για τους θεσμούς και τον πολιτισμό της Ουγγαρίας. Κατά την εποχή των μεταρρυθμίσεων αναπτύχθηκε ουγγρική εθνική συνείδηση στον ελληνισμό της Ουγγαρίας. Η οικογένεια Zsótér στο Szeged (όπως και οι ελληνικές οικογένειες πολλών άλλων πόλεων της Ουγγαρίας) διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την αστική ανάπτυξη της πόλης, για την δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών που ενσωματώνουν την εθνική ταυτότητα και κουλτούρα, για την ανάπτυξη των σιδηροδρόμων και της ατμοπλοϊας, για την διευθέτηση των ποταμών, όπως και για την παιδεία. 

Μια άλλη οικογένεια (που υπήρχε κατά τον 19ο αιώνα και στην Πέστη-Βούδα, Szentendre και Komárom) είναι η οικογένεια Dumtsa. Μέλος της, ο Dumtsa Dömötör εργαζόταν κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο στο Szeged ως ανώτατος δημόσιος υπάλληλος. 

Ας αναφερθεί ακόμη μια πτυχή του αστικού πολιτισμού από την εποχή του μεσοπολέμου στο Szeged: στον καθεδρικό ναό του Szeged είναι θαμμένος ο βαρώνος Klebelsberg Kunó (1875-1932), φημισμένος πολιτικός στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, ο οποίος ήταν γνωστός και στην Ελλάδα. Στις 19 Ιανουαρίου 1938 το ουγγρικό πρακτορείο ειδήσεων (Magyar Országos Tudósító) μετέδωσε την ακόλουθη είδηση: 

„ΕΔΩΣΑΝ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΒΑΡΩΝΟΥ KLEBELSBERG KUNÓ ΣΕ ΔΡΟΜΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ„... Ο καθηγητής Horváth Endre, γραμματέας της εταιρίας Παρθενών έδωσε διάλεξη για τους Έλληνες των νεωτέρων χρόνων και τις σχέσεις Ελλήνων και Ούγγρων... Παρουσίασε τις σχέσεις που διατηρούνται από την εποχή της άφιξης και εγκατάστασης των Ούγγρων στο λεκανοπέδιο των Καρπαθίων και συνδέουν τα δύο έθνη. Αναφέρθηκε στις πολλές χιλιάδες Έλληνες μετοίκους που βρήκαν νέα πατρίδα σε εμάς κατά τον 17ο, αλλά κυρίως κατά τον 18ο αιώνα. Στην γεννέθλια γη αυτών των μετοίκων, στην βόρεια Ελλάδα, διατηρούν ακόμα την μνήμη αυτής της παλιάς σύνδεσης. Απόδειξη των αισθημάτων φιλίας προς τους Ούγγρους που τρέφουν οι Έλληνες είναι ότι πρόσφατα το δημοτικό συμβούλιο της Κοζάνης ονόμασε έναν δρόμο της πόλης ´οδό βαρώνου Klebelsberg Kunó´”. 

Η παραπάνω είδηση έχει σημασία γιατί από την περιοχή της Κοζάνης και της ευρύτερης περιοχής (πχ. από τα Σέρβια και την Βέροια) οι Έλληνες κάτοικοι που καταπιέζονταν από τους Τούρκους, μετανάστευσαν στην φιλόξενη Ουγγαρία σε μεγάλους αριθμούς, όπου και βρήκαν ασφάλεια και δυνατότητα επιβίωσης. Αυτό είναι τόσο πασίγνωστο στην πόλη αυτή ώστε και σήμερα ακόμη οι κάτοικοι τρέφουν αληθινά και βαθιά αισθήματα φιλίας προς τους Ούγγρους. Στις διπλωματικές σχέσεις είναι πάντα καθοριστική η ιστορική γνώση και συνείδηση. 

Οι Έλληνες τότε ήξεραν ότι ο βαρώνος Klebelsberg Kunó, υπουργός πολιτισμού κατά το 1922-1931, οργάνωσε τις υποτροφίες εξωτερικού, έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία της Ουγγαρίας κατά τη δεκαετία του 1920 και συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη της πολιτιστικής διπλωματίας μεταξύ Ελλάδας και Ουγγαρίας.

(Συνεχίζεται)

Πηγή: Dr. Diószegi György Antal, Οικογένειες Ελλήνων στον Νομό Csongrád κατά το 18ο & 19ο αι., Kiadó: Szegedi Görög Kisebbségi Önkormányzat (www.szegedigorogok.hu).