Αλβανία: Εθνωνυμία, Καταγωγή - Μέρος 1ο

I. Εθνωνυμία

Η περίφημη αρχαία χώρα Αλβανία ταυτίζεται με το αυτόνομο κατά τη διάρκεια της τ. Σοβιετικής Ενώσεως Νταγκεστάν, διαρρεόμενο από τον ποταμό Σαμούρ, τον οποίο ο Στράβων[1] ονομάζει Αλβανό, τη δε πρωτεύουσα Άλβανα. Ακριβέστερα κείται κοντά στην Αρμενία και Γεωργία, στον Καύκασο, όπου ονομαστές είναι οι Καυκάσιες ή Αλβανικές πύλες.

Αλβανόν όρος, Αλβανίς λίμνη και Αλβανοί προηγούνται στο Λάτιο, ΝΑ της Ρώμης, όπου το ορωνύμιο Albanus mons, το υδρωνύμιο Albanus lacus, μετέπειτα στην ιταλική γλώσσα monte Cavo, lago di Albano, και το τοπωνύμιο Alba, της οποίας κάτοικοι, σύμφωνα με παράδοση θησαυρισμένη από τους Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα και Ιουστίνο, μεταναστεύουν με αρχηγό τον Ηρακλή[2] και δημιουργούν την παρακαυκασία Αλβανία.

Αλβανοί καλούνται επίσης οι κάτοικοι της αρχαίας πόλεως Άλβας της Κρήτης[3], συνάμα δε των ομωνύμων της Γαλατίας, Δυτικής Ιβηρίας - Ισπανίας, Σκωτίας κ.α. Επί πλέον, κατά τον Πλίνιο[4] Αλβανοί ζουν και στην ορεινή Σαρματία, περιοχή της Σκυθίας.

Η γεωγραφική έννοια του
όρου Αλβανία (11ος αι. μ.χ.)

Χρονικά οι όροι Αλβανία και Αλβανοί της γειτονικής μας χώρας είναι κατά χιλιετίες μεταγενέστεροι. Μνημονεύονται στις ιστορικές πηγές μόλις τον 11ο αιώνα μ.χ. ''Περί Αλβανών της Βαλκανικής Χερσονήσου -γράφει ο Βούλγαρος Rusi Stoikov- δυνάμεθα να ομιλώμεν μόλις κατά την 4ην δεκαετηρίδα του 11ου μ.χ αιώνος και εντεύθεν''. Ωστόσο τοπωνύμιο Αλβανόπολις περιέχεται στην επιγραφή, της οποίας τόπος προελεύσεως -κατά την Papazoglou- ορίζονται τα Σκόπια, και επιμαρτυρεί μνεία πόλεως από τον Πτολεμαίο[6]. Επιχειρείται δε ο γεωγραφικός προσδιορισμός στην οροσειρά των Δειναρικών άλπεων και κατά μήκος του Γενούσου ποταμού από τις πηγές του, όπου ο ευρύτερος χώρος φέρει τα ονόματα Άλβανον και συνηθέστερα Άλβανα ή με ρωτακισμό Άρβανα, από τα οποία παράγονται Αλβανός και Αλβανίτης ή παγίως Αρβανίτης[7]. Του τελευταίου την παραγωγή ο Stoikov θεωρεί ως ελληνική[8]. Σχεδόν δε απόλυτα σημαίνει τον αλβανόφωνο Έλληνα. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος δημοσιεύματος του Γ. Πιτυκάκη: ''Αλβανόφωνοι ναι, Αλβανοί όχι''[9]. Εξ' ίσου ενδιαφέρουσα είναι και η διαπίστωση του Trudgill: ''The people themselves are referred to, not as Albanians, but as Arvanites, sing Arvanitis''[10].

Αυτοί οι Αρβανίτες -κατά καίρια επισήμανση του Vladislav Skaric -''...de religion orthodoxe participerent activement a tous les mouvements mationaux grecs, mais non pas en tant qu' Albanais mais comme Grecs''[11]. Πολύ ενωρίτερα και σαφέστατα εκφράζεται ο Philippe de Commynes σε μετάφραση Σπυρίδωνος Λάμπρου: ''Ήσαν άπαντες Έλληνες, ελθόντες εκ των πόλεων ας κατέχουσιν εν Ελλάδι οι Βενετοί, τινές μεν εκ του Ναυπλίου εν Πελοποννήσω άλλοι δ' εξ Αλβανίας, ενώπιον του Δυρραχίου...''[12]. Προσφυέστατα ο ακαδημαίκός Αντ. Δ. Κεραμόπουλλος χρησιμοποιεί τον όρο Αλβανοί εντός εισαγωγικών: ''Ήδη κατά τον 14ον αι. 10 χιλ. ''Αλβανοί'' ορθόδοξοι Χριστιανοί μεθ' ελληνικών του βορρά λέξεων εις την γλώσσαν των, εκ φόβου προς τους Τούρκους ή ένεκα τυραννίας των γειτόνων ή πενίας, μιμούμενοι δ' άλλους φυγόντας πρότερον, ήλθον εις Θεσσαλίαν και Μακεδονίαν και Βοιωτίαν και έπειτα και Αττικήν, κατέφυγον δε τω 1392 και εις Πελοπόννησον προς τους ομοφύλους και ομοδόξους Έλληνας και εγένοντο δεκτοί υπό Θεοδώρου του Παλαιολόγου''[13].

Την ελληνικότητα τους διαφυλάσσουν και διακηρύσσουν αυτοπροαιρέτως, πάντοτε και παντού, ιδίως κατά τη διασπορά τους στη Δύση. Παράδειγμα πειστικό παρέχουν οι Μιχαήλ Μπούας και Αλέξανδρος Μοσχολέων, οι οποίοι το 1597 στην Ελληνική Εκκλησία της Νεαπόλεως Ιταλίας δεν αρκούνται στην αναγραφή των τίτλων τους, Magistri Cappellani, αλλά προσθέτουν με παρρησία την καταγωγή τους, nationis graecae[14].

Όπως προηγουμένως αναφέρεται, στην ελληνική γλώσσα, μάλιστα στην αρχαία, εμπεριέχεται, χωρίς την παραμικρή εθνολογική διαφοροποίηση, και ο όρος Αλβανός[15]. Εξ' άλλου όσοι δεν σχετίζονται με τον Ελληνισμό αυτοαποκαλούνται Σκυπιτάρ, Σκυπιτάροι ή Σκυπιτάρηδες, τη δε χώρα τους αποκαλούν Σκυπίρια.

Ο φτερωτός Αχελώος στα υφαντά των Αρμάνων-Βλάχων

~ Φωτο: Δωδεκάφτερος Αχελώος. Τέχνη μετσοβίτικη. Οικογ. Αναστασίου και Ιφιγένειας Γκαγκανιάρα (Ξηρολίβαδο).

Πέρα από τα υφαντά του χωριού μας και των Βλάχων της περιοχής μας, θα πάμε επιλεκτικά και στο κέντρο της βλάχικης κουλτούρας, όπως χαρακτήρισε ο Nicolas Hammond, το Μέτσοβο (la Aminciu). Εδώ η βλάχικη υφαντική τέχνη συνεχίζει να επιβιώνει στον παραδοσιακό στολισμό του σπιτιού, καθώς αναπαράγεται και για να καλύψει επιπλέον τη ζήτηση υφαντών από τους εκεί επισκέπτες.

Και πώς, αλήθεια, ν' αφήσεις απ' έξω τον δρακοντόμορφο Αχελώο του Μετσόβου, όταν στον μακρινό Ακράγαντα (Agrigento) της Ν. Σικελίας τον αντίκρισα με τη μορφή Σειλινού, όπου η πινακίδα έγραφε: il dio-fiume Acheloos (ο Θεός - ποταμός Αχελώος). Ο προβατοτρόφος δωρικός Ακράγας, που με τα πορφυρά μάλλινα υφαντά έτρεφε 150000 κατοίκους...

Φτερωτός Αχελώος

Γεωλογική ραχοκοκαλιά της Ελλάδας η Πίνδος, που σαν μεδούλι την διατρέχει ο Αχελώος, ο αλλιώς Ασπροπόταμος και βλαχιστί Albulu. Η μυθολογία και η αρχαία τέχνη τον παριστάνει ως φιδόμορφο δράκοντα, ενώ σε υφαντά του Μετσόβου παριστάνεται ως φτερωτό φίδι σε σχήμα ρόμβου (γεωμετρική τέχνη του αργαλειού) με δώδεκα φτερά. Γι' αυτό και οι Μετσοβίτισσες το λένε Arpili alu Asprupotamu (τα φτερά του Ασπροπόταμου).

Ο Αχελώος δεν ήταν απλά ο πιο μεγάλος ποταμός της αρχαίας μητροπολιτικής Ελλάδας, αλλά ήταν συμβολικά και άλλα πολλά... Η αρχαία φυσιολατρεία τον πρόβαλε ως θεό - ποταμό, που στο βάθος του συμβολισμού κρύβεται πίσω από τον Διόνυσο, τον θεό της βλάστησης, για να προσωποποιήσει την έννοια ''ρόγος'', δηλ. την ικμάδα, την υγρασία που ευνοεί την ανάπτυξη των σπαρτών και των φυτών γενικότερα.

Ο Αχελώος είναι διιπετής, δηλ. κατεβαίνει από τον Δία- ουρανό, κατά τον Όμηρο.

Παρόμοια από τον ουρανό ''πηγάζουν'' -μεταφορικά πάντα- μεγάλοι ποταμοί, όπως ο Νείλος, ο Βραχμαπούτρα και άλλοι, σύμφωνα με τη μυθολογία της Αιγύπτου, των Ινδιών και άλλων χωρών. Και καθώς τα επάνω (=ουράνια) συνδέονται με τα κάτω (=γήινα), μέσα από την αρχή της αναλογίας, ο φτερωτός Αχελώος στο μετσοβίτικο υφαντό με τις 12 φτερούγες βρίσκεται στο ρόλο του ''ουράνιου ποταμού'', του Σείριου, με τον οποίο ταυτιζόταν ο Νείλος, ενώ με το Νείλο αντιπαραβαλλόταν συχνά ο Αχελώος.

Γι' αυτό κατά την άποψη μου, οι 12 ''φτερούγες'' του αντιπροσώπευαν αρχικά τους 12 αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου, όπου τον ρόλο του επικεφαλής, ως 13ος, είχε αναλάβει πιθανόν ο Αχελώος - Σείριος.

Το δικό μας Αντίο στον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Ορεινή Καλαμπάκα

Με αφορμή τον θάνατο του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου παραθέτουμε αποσπάσματα του πολυσέλιδου αφιερώματος της εφημερίδας Ορεινή Καλαμπάκα στην επίσκεψη του στα βλαχοχώρια της περιοχής που πραγματοποιήθηκε στις 7 & 8 Νοεμβρίου 1998:

Οι κάτοικοι των σημαιοστολισμένων δέκα χωριών της Ορεινής Καλαμπάκας υποδέχθηκαν με ανάμικτα αισθήματα τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κων/νο Στεφανόπουλο: Υπερηφάνεια και εθνική έξαρση διότι για πρώτη φορά Ανώτατος Άρχων της χώρας μας επισκέφθηκε τα χωριά τους. Σεβασμό για τον πολιτικό που τιμάει το αξίωμα που κατέχει και εμπνέει εμπιστοσύνη για την εξασφάλιση της συνταγματικής νομιμότητας.

Αγάπη ειλικρινή για τον άνθρωπο που με απλότητα, ζεστασιά και ενδιαφέρον έσφιξε τα χέρια όλων των απλών ηλικιωμένων κατοίκων της περιοχής ενθαρρύνοντάς τους και προτρέποντάς τους να μην αφήσουν αυτά τα όμορφα χωριά να σβήσουν. 

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προχώρησε πεζός ανάμεσα στους κατοίκους, χαιρετώντας και συζητώντας με αρκετούς απ' αυτούς, με τη συνοδεία παραδοσιακών βλάχικων σκοπών από το συγκρότημα του Στέργιου Μασόπουλου.

Σε προκαθορισμένες θέσεις κάθησαν όλοι οι επίσημοι και η τελετή άρχισε με λίγα λόγια από τον τελετάρχη Αθανάσιο Δ. Στράτη: 

"Εξοχότατε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας, καλώς ήλθατε στα βλαχόφωνα χωριά της Ορεινής Καλαμπάκας και ιδιαίτερα στην Κουτσούφλιανη. Εξοχότατε κ. Πρόεδρε, μαζί με μία αντιπροσωπεία σας προσκαλέσαμε πριν λίγο καιρό στην περιοχή μας. Ευχαριστούμε που μας τιμάτε σήμερα. Η παρουσία Σας δίνει μία άλλη διάσταση στην φετινή επέτειο των 100 χρόνων της Κουτσούφλιανης."

~ Φωτο: Εκδήλωση Υποδοχής του Προέδρου Δημοκρατίας στο Δημαρχείο Καλαμπάκας (7-11-1998). Ο Πρόεδρος Δημοκρατίας κ. Κ. Στεφανόπουλος, η Πρόεδρος της Ομοσπονδίας κ. Λίτσα Αναστασίου και ο Δήμαρχος Καλαμπάκας κ. Καχριμανίδης.

Στη συνέχεια τον λόγο έλαβε η Πρόεδρος της Ομοσπονδίας κ. Λίτσα Αναστασίου, η οποία είπε: 

"Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου της Ομοσπονδίας Εκπολιτιστικών Συλλόγων Ορεινής Περιοχής Καλαμπάκας σας καλωσορίζω στην περιοχή μας, σ' αυτό το μικρό κομμάτι της Πίνδου, το οποίο από αρχαιοτάτων χρόνων κατοικείται από καθαρόαιμους Έλληνες.

Στο διάβα των αιώνων οι Έλληνες γνώρισαν πολλούς κατακτητές. Η μακροχρόνια παρουσία των Ρωμαίων άφησε ανεξίτηλα ίχνη στο γλωσσικό ιδίωμα των Βλάχων στο οποίο όμως διαφυλάσσονται αδιαμφισβήτητα τεκμήρια της ελληνικότητάς τους. 

Έλληνες και Ρουμάνοι ανά τους αιώνες

Του Βασιλείου Σηφακάκη

Αντιπροέδρου του ΟΔΕΓ

Όποιος ασχοληθεί με τη Μυθολογία και την Ιστορία μας θα διαπιστώσει ότι οι Έλληνες έγιναν γνωστοί στους Ρουμάνους, ήδη από τους Μυκηναϊκούς χρόνους, όπως, επίσης, τεκμηριωμένα γράφει ο Ρουμάνος Ακαδημαϊκός και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Emil Condurachi, Κρητικής καταγωγής. Θρυλείται δε ότι οι Έλληνες είχαν εισέλθει στην υδάτινη οδική αρτηρία του Δουνάβεως, με το πρώτο πλοίο του κόσμου την ΑΡΓΩ, της οποίας ο θρύλος επηρέασε έντονα τον κατά χιλιετίες μεταγενέστερο Έλληνα επιχειρηματία Σίνα, ώστε το πανάρχαιο όνομα ΑΡΓΩ να φέρεται και από το πλοίο της ναυτιλιακής εταιρείας του, το οποίο με αφετηρία τη Βιέννη διέπλεε τον Δούναβη, τον Εύξεινο Πόντο, το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, φθάνοντας στην Κύπρο και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπως επί χιλιετίες παλαιότερα η πρώτη ΑΡΓΩ. 

Στον χώρο της αρχαίας Δακίας εντοπίζονται Έλληνες από πολλούς και επιφανείς Ρουμάνους επιστήμονες. Πρωτίστως, ο Ακαδημαϊκός και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Vasile Parvan δημοσιεύει εξαιρετικά ενδιαφέρον μελέτημα του, το οποίο επιγράφει ''Η ελληνική και ελληνιστική διείσδυση στην κοιλάδα του Δουνάβεως''. Αναφέρει δε ότι το 500 π.χ. κατά μήκος του πλωτού ποταμού, οι Έλληνες ίδρυσαν πλήθος επινείων, εμπορίων, σταθμών πωλήσεως και αγοράς, πλέοντας ακατάπαυστα προς τα άνω και κάτω του πλωτού ποταμού. Προφανέστατα δε λόγω της αδιάλειπτης και κατ' αποκλειστικότητα, συνήθως, χρήσεως του από Έλληνες, ο Ρουμάνος αρχαιολόγος ονομάζει τον Δούναβη ''ελληνικό''.

Η Ουκρανή Καθηγήτρια Tatiana Blawatskaya στο δημοσίευμα της, επιγραφόμενο ''Από την Κρητική εποποιία του 17ου έως τον 15ο π.χ αιώνα'', αναφέρει ότι Κρητικοί, τόσο πρώιμα, προσεγγίζουν τα Παρευξείνια και τα παραδουνάβια εδάφη.

Πάντως, τολμηρότερα, οπωσδήποτε ο ακαδημαϊκός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Nikolae Banescu, όταν εκλέχθηκε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών ανέπτυξε από το βήμα της το θέμα ''Μεταξύ Ρουμάνων και Ελλήνων. Αυτό που μας διδάσκει το παρελθόν''. Την δε παραδουνάβια περιοχή, στην οποία κατοικούσαν οι θεωρούμενοι ως ομόφυλοι-ομογενείς Δακών, Γέτες και όπου εγκαταστάθηκαν Έλληνες, χαρακτηρίζει ''χώρα, αληθινά ελληνική''. Διαπιστώνει δε και παντοειδή επίδραση του ελληνικού πολιτισμού, η οποία δεν ανακόπτεται και μετά την κατάκτηση των Ρωμαίων. Συγκεκριμένα, στο Ulpetum, δηλ. στον τεράστιο αγροτικό χώρο του κέντρου της μικρής Σκυθίας, μετέπειτα Δοβρουτσάς, χρησιμοποιούσαν προφορικά και γραπτά την ελληνική γλώσσα, ώστε να είναι ευρύτατα διαδεδομένη και η ονομασία Skythia Graeca.

Αρχικά οι γηγενείς της Μικράς Σκυθίας οπωσδήποτε θα ήσαν απέναντι των Ελλήνων επιφυλακτικοί, χωρίς να λείπουν και οι αντιθέσεις, οι οποίες όμως, κατά τον ευφημότατα γνωστό αρχαιολόγο Scalat Lambrino ενωρίτατα αμβλύνονται, βαθμιαία δε επικρατεί πνεύμα εξοικειώσεως και συνεργασίας, το οποίο καταλήγει στην εμφάνιση Ελληνο-Σκυθών ή των λεγόμενων Μειξελλήνων. Άλλωστε οι Έλληνες είχαν γνωρίσει και ανατράφηκαν τους ακραιφνείς Σκύθες σε πολύ βορειότερα μέρη, στη Ρωσία, όπως μας πληροφορεί ο πρώτος Έλληνας ιστορικός και πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος, ο οποίος στη μεγάλη Σκυθία αρκετό διάστημα διέμεινε.

Ήδη για τους παραδουνάβιους πληθυσμούς ο ακαδημαϊκός Pippidi αφιέρωσε σειρά μελετών και σύγγραμμα επιγραφόμενο ''Οι Έλληνες στον κάτω Δούναβι από την αρχαϊκή εποχή στη ρωμαϊκή κατάκτηση''. Επισημαίνει δε την αμοιβαία εποικοδομητική και πολλαπλώς επωφελή συμβίωση αυτοχθόνων ΓετοΔακών και αποδήμων Ελλήνων, προσκομίζοντας και πολύτιμες πληροφορίες, κατά τις οποίες το ελληνικό δαιμόνιο αναδεικνύεται και σε τομείς μη εμπορικούς, μη οικονομικούς, αλλά πληρέστατα διπλωματικούς. Ενδεικτικά μνημονεύεται ο Ακορνίων, ως υπουργός Εξωτερικών της Δακίας, επί βασιλείας Buravista, τον οποίο εκπροσωπεί κατά τη συνάντηση με τον ρωμαίο Πομπήιο στην Ηράκλεια Λυγκηστίδος, (Μοναστήρι, Βιτώλια) της Μακεδονίας, κατά την επικείμενη αναμέτρηση του με τον Καίσαρα στη Φάρσαλο της Θεσσαλίας. 

'Ελληνες, τόσο της Μητροπολιτικής Ελλάδος, όσο και της διασποράς κατευθύνονται αδιάλειπτα στη Δακία, χρησιμοποιώντας δρόμους υδάτινους και στεριανούς. Ένα στεριανό του οποίου η αφετηρία βρίσκεται στην ελληνική χερσόνησο περιγράφει λεπτομερώς ο Ρουμάνος A. Bodor. Ακριβέστατα αποκαλύπτει γράφοντας ''ένας άλλος εμπορικός δρόμος ξεκινούσε από την κυρίως Ελλάδα και ανέβαινε δια των κοιλάδων των ποταμών Αξιού (Βαρδάρη) και Μάργου (Μοράβα). Ο δεύτερος ποταμός που πηγάζει από το όρος Σκάρδος, χύνεται στη δεξιά όχθη του Δουνάβεως, δυτικά του Βιμινακίου, (σημ. Κοστολάτς). Απ' αυτούς τους δρόμους Έλληνες μετέφερον το λάδι και τα κρασιά παίρνοντας από τους Δάκες εργάτες, δούλους και πρώτες ύλες''. Ωστόσο το πλέον πρόσφορο δρομολόγιο έχει επισημάνει ο Vasile Parvan αναφερόμενος στους κατοίκους των βορειοηπειρωτικών πόλεων Απολλωνίας και Δυρραχίου (Επιδάμνου). Με μεγάλη επίσης ακρίβεια και εκπληκτική σαφήνεια πληροφορεί και ο επίσης Ρουμάνος B. Mitrea με την ιταλόγλωσση μελέτη του Penetrazione commercial et circolatione monetaria nella Dacia prima della conquista. Στο συνέδριο του ΟΔΕΓ που έγινε στην κάτω Ιταλία, ειδική ανακοίνωση έκαμε ο Αχιλλέας Λαζάρου, εξ αφορμής σχετικών δημοσιευμάτων του Γερμανού G. Rolhfs (Ρολφς) και του Ρουμάνου καθηγητού του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης Eugene Lozovan.

Κυκλοφόρησε σε 2η έκδοση το βιβλίο του Β. Σταματόπουλου με θέμα τους Μακεδονοβλάχους

Kυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση το βιβλίο με τίτλο:

ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΟΒΛΑΧΟΙ (17ος-19ος αι.)

ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΛΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

A MAKEDONOVLACHOK (17. - 19. sz.)

GÖRÖG VLACHOK KÖZÉP-KELET-EURÖPÁBAN. AZ IGAZSÁG FELTÁRÁSA

Συγγραφέας: Βασίλειος Α. Σταματόπουλος

Πρόεδρος του ''Ελληνικού-Κυπριακού-Ουγγρικού Συλλόγου Φιλίας'', Γραμματέας της ''Υπό Ελλήνων Ιδρυθείσης Ορθόδοξου Ουγγρικής Εκκλησιαστικής Κοινότητος Βουδαπέστης'' και του Διαπολιτιστικού ''Μακεδονικού'' Συλλόγου Βουδαπέστης.

Δεύτερη Έκδοση - Második Kiadás

Βουδαπέστη 2016

Την καλαίσθητη έκδοση πλαισιώνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Το βιβλίο είναι γραμμένο στα ελληνικά και ουγγρικά.

Ο Ράμα, ο Τάνταλος και η Χειμάρρα

Χιμάρα

Βράδυ Σαββάτου, δουλεύοντας με τον υπολογιστή αγκαλιά, εμφανίσθηκε μήνυμα στο messenger. Ήταν λίγο πριν τις δώδεκα τα μεσάνυχτα, τοπική ώρα, ή λίγο πριν την μία, ώρα Ελλάδος. Αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στις δύο ώρες, μου θυμίζει πάντα δύο πράγματα. Μια φράση του Σεφέρη από τα γράμματα του προς την Μαρώ, όταν διατελούσε Πρόξενος στην Κορυτσά: “Εδώ έξι, στην Αθήνα επτά”. Και μία φράση φίλου από την Νότιο Αλβανία, την οποία επαναλαμβάνει κάθε φορά, που βρίσκεται Ελλάδα και μιλάμε στο τηλέφωνο, στην προσπάθειά μας να συνεννοηθούμε ως προς την ώρα: “Εσείς εκεί στην κεντρική Ευρώπη, -υπονοώντας δηκτικώ τω τρόπω τα Τίρανα-, έχετε άλλη ώρα, εμείς εδώ στην Ελλάδα είμαστε μία ώρα μπροστά”. Υπάρχουν πολλές ελληνικές ομογένειες ανά τον πλανήτη, αλλά μειονότητα μόλις μισό ή τέσσερα χιλιόμετρα από τα σύνορα της Ελλάδος, υπάρχει μόνο στην Αλβανία.

“Παρακολουθώντας αυτές τις ημέρες τα λεγόμενα του Πρωθυπουργού, κ Ράμα, ένιωσα αγανακτισμένος. Πώς είναι δυνατόν ένας πρωθυπουργός αυτής της ηλικίας και υποτίθεται κοσμοπολίτης να μηρυκάζει αυτά που λέει και ο πλέον απαίδευτος Αλβανός. Ότι οι Χιμαριώτες μάθανε την ελληνική από την ενασχόλησή τους με το εμπόριο. Να θυμίσω στον κ. Ράμα ότι οι Χιμαριώτες παίρνουν νερό ακόμη από την “πάγα”. Πάγα είναι η πηγή στην δωρική διάλεκτο. Οι Χιμαριώτες περνάνε από την “βήσα”, που στην αρχαία ελληνική σημαίνει χαράδρα. Επίσης, περνάνε από τους Χοούς -τοπωνύμιο Χιμάρας-. Χοές ήταν μείγμα νερό με μέλι, με το οποίο έραιναν τους νεκρούς. Όταν καταριόμαστε, λέμε “Να μείνεις ξερός και Τάνταλος”, και φυσικά δεν γνωρίζαμε τι σημαίνει αυτή η φράση, απλώς την κουβαλούσαμε από γενιά σε γενιά από την αρχαιότητα έως σήμερα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Τάνταλος για να δοκιμάσει εάν οι θεοί ήταν παντογνώστες, έσφαξε τον γιο του, τον μαγείρεψε και τους κάλεσε σε γεύμα. Οι θεοί το κατάλαβαν, ανέστησαν τον γιο του και αυτόν τον καταδίκασαν ισόβια. Τον έβαλαν σε ένα μέρος, όπου κάτω από τα πόδια του έτρεχε νερό και πάνω από το κεφάλι του υπήρχαν δέντρα γεμάτα καρπούς. Όταν ο Τάνταλος διψούσε έκανε να πιει νερό, και το νερό χανόταν, όταν πεινούσε, έκανε να πάρει φρούτα και οι καρποί ανέβαιναν τόσο ψηλά, που δεν μπορούσε να τους φτάσει. Για αυτό και εμείς οι Χιμαριώτες καταριόμαστε λέγοντας “Να μείνεις ξερός και Τάνταλος!” Αυτά και πολλά άλλα, κ. Ράμα δεν μαθαίνονται από το εμπόριο, αλλά τα κουβαλάνε οι Χιμαριώτες χιλιάδες χρόνια από γενιά σε γενιά. Και εσείς τώρα τι προσπαθείτε να κάνετε, να τους ξεριζώσετε για να πετύχετε αυτό που πέτυχαν οι πρόγονοί σας, όταν ξερίζωσαν τους Μοσχοπολίτες το 1912. Όσον αφορά τον Δήμαρχο, που είναι παιδί της Χιμάρας, θα του θυμίσω ένα κινεζικό ρητό που λέει “Ο γάιδαρος ψοφάει και αφήνει το σαμάρι, ο άνθρωπος πεθαίνει και αφήνει το όνομά του”. Ας σκεφτεί λίγο την υστεροφημία του. Στην Χιμάρα έμεινε έως σήμερα το όνομα του Ιλιάζ Πασά -χριστιανού Ηλία που αλλαξοπίστησε σε πασάς- ως κάτι μιαρό και βρώμικο. Ακόμη έμειναν δύο τοπωνύμια με το όνομα Λέρα, ένα στον Πάνορμο και ένα κοντά στο Γιάλι, όπου υπάρχει και η τοπωνυμία Ταμπόρι, και αυτό διότι εκεί διέμεναν έστω και λίγοι αλλόπιστοι. Έμεινε όμως και το όνομα Σπυρομήλιος και αυτό βρίσκεται στις καρδιές των Χιμαριωτών”.

Απ. Ι. Παπαδημητρίου, Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών, Τόμος Γ'

Απόστολος Ι. Παπαδημητρίου
Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών
Τόμος Γ'
Γρεβενά 2016

~ Ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο
και κατεβάστε τον Τόμο Γ' :
εδώ

Πράσα με κυδώνια

Μία παραδοσιακή, πολύ απλή συνταγή από το Αμπελοχώρι Καλαμπάκας που δίνει μία άλλη χρήση στο κυδώνι πέρα από το γλυκό, εμπλουτισμένη με υλικά που δεν υπήρχαν τότε στο απομονωμένο χωριό.

~ Υλικά

1/2 κιλό πράσα σε καθαρό 

βάρος, δηλ. καθαρισμένα 

2 Κυδώνια 

1 -2 καρότα 

3 - 4 ξερά δαμάσκηνα 

100 γραμ. αποξηραμένα κράνα ή κράνμπερις του εμπορίου 

1/2 ποτήρι λευκό κρασί 

1/2 ποτήρι ελαιόλαδο 

3 κόκκους μπαχάρι 

1 ξυλάκι κανέλα 

4 λιαστές ντομάτες 

αλάτι και μαύρο πιπέρι

Αλβανοί, Αρβανίτες - Βορειοηπειρώτες

Αρβανίτες

Τα σύνορα του Ελληνισμού στο ΒΔ τμήμα της ελληνικής χερσονήσου, τα οποία ταυτίζονται με τον ποταμό Γενούσο ή κατά Στράβωνα με την Εγνατία οδό, η οποία στο μέγιστο μέρος ακολουθεί το ρεύμα του ποταμού, δεν παραβιάζονται εύκολα. Πέρα του Γενούσου υπάρχουν οι Ιλλυριοί, όπως επιβεβαιώνει την πληροφορία του Στράβωνος και η νεώτερη έρευνα με την επιστημοσύνη του ακαδημαϊκού M. Garasanin[51]. Κάτω δε του Γενούσου υπάρχουν τα ηπειρωτικά φύλα, αυτόχθονες Έλληνες, αλλά στα παράλια και Έλληνες από την υπόλοιπη μητροπολιτική Ελλάδα και την απέραντη Διασπορά.

Ο Ελληνισμός του ηπειρωτικού τούτου χώρου δεν συρρικνώνεται ούτε κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα ούτε και κατά το μεσαίωνα, διότι τόσο η Ρώμη όσο και η Κωνσταντινούπολη, δηλαδή το αρχικά ενιαίο ρωμαϊκό κράτος και έπειτα το ανατολικό, το λεγόμενο Βυζάντιο, λαμβάνουν και ειδικά μέτρα προστασίας[52]. 

Για την ελληνικότητα του χώρου έως τον Γενούσο και των κατοίκων οι μαρτυρίες αφθονούν. Κατά τον Vl. Georgiev[53] η τοπωνυμία είναι πανάρχαιη και αποκλειστικά ελληνική. Κατά τον O. Masson[54] η ανθρωπωνυμία είναι ακραιφνέστατα ελληνική. Ποικίλλεται δε μετέπειτα με ρωμαϊκή[55]. Κατά τους Hammond και Papazoglou τα αρχαιολογικά ευρήματα επιμαρτυρούν την ελληνικότητα από τους μυκηναϊκούς χρόνους[56]. Διαφωτίζουν δε σημαντικά για τις επόμενες περιόδους περιπετειών του Ελληνισμού οι ιστορικές πηγές, Προκόπιος[57], Ι. Λυδός[58], Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος[59] κ.α.

Όταν τον 11ο αιώνα αναφέρονται, λόγω του γεωγραφικού και διοικητικού όρου Άρβανον - Άρβανα, Αλβανοί, δεν σημαίνει ότι οι αυτόχθονες της περιοχής αυτής δεν υπήρχαν ή είχαν εκλείψει[60]. Απλούστατα έως τότε δεν έλαβαν χώρα γεγονότα πλατύτερης απηχήσεως, ώστε να μνημονευτούν, όπως ακριβώς συνέβη με τους Βλάχους, των οποίων η γένεση σημειώνεται τεκμηριωμένα από τον 2ο αιώνα π.χ., η δε πρώτη μνεία γίνεται μόλις το 976 μ.χ.

Αυτόχθονες ελληνικής ή ιλλυρικής καταγωγής, ανάλογα με το συγκεκριμένο μέρος του Αρβάνου ή των Αρβάνων, εντεύθεν ή εκείθεν της Εγνατίας, καθώς και νεόφερτοι Σκυπιτάροι, αποτελούν τους κατόπιν Αλβανούς ή Αρβανίτες. Χρήσιμη δε τελικά, παρά τις αντιρρήσεις του Kole Luka, είναι η παρατήρηση του Stoikov: ''Αναμφισβήτητον είναι ότι η επωνυμία ''Αρβανίται'' είναι τύπος ελληνικός της αρχικής επωνυμίας ''Αλβανοί'', διά της οποίας ήτο γνωστή μερίς των Νορμανδών της Νοτίου Ιταλίας κατά τον 11ον αιώνα''. Σε σημείωση δε αναλύει: ''Διά τούτο, μόλις τεσσαράκοντα έτη αργότερον από της πρώτης εμφανίσεως των Αλβανών εις το προσκήνιον της Ιστορίας, συναντώμεν το μεταβληθέν -συμφώνως προς την ελληνικήν προφοράν του ''λ'' εις ''ρ''- εθνικόν όνομα ''Αρβανίται''. Η κατάληξις ''ίται'' εις την ελληνικήν γλώσσαν σημαίνει τόπον καταγωγής''[62]. 

Μετά την αλλογλωσσία, αυτόβουλη, σκόπιμη, αναγκαστική, τα ονόματα Αλβανός και Αρβανίτης χρησιμοποιούνται αδιάκριτα. Μάλιστα και όλη η Ήπειρος ονομάζεται Αλβανία παρά τη διαχρονική και προφανή ελληνικότητα της, οι δε Ηπειρώτες Αλβανοί. Αποκαλυπτική είναι ανταπόκριση από Κέρκυρα καταχωρισμένη στα Αρχεία της Βενετίας με ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου 1606. Ενώ αφορά σε Ηπειρώτη, ο οποίος φέρει και επώνυμο ελληνικό, εν τούτοις αναγράφεται: ''...σήμερα ήλθεν ένας αλβανός ονόματι Σοφιανός...''[63]. Παρόμοια δε χαρακτηρίζονται και Έλληνες εκτός Ηπείρου, όπως ο καπετάνιος Γεωργάκης Ολύμπιος κατά την παρασημοφόρησή του από τον τσάρο της Ρωσίας αποκαλούμενος Αλβανός[64], αν και κατάγεται από το Λιβάδι Ολύμπου.