Η ομιλία του Νικολάου Mέρτζου, Προέδρου της Eταιρείας Mακεδονικών Σπουδών, στην ημερίδα του 29ου Πανελλήνιου Aνταμώματος Bλάχων.
Η ονομασία Βλάχοι αποτελεί ετεροπροσδιορισμό. Έτσι ονομάζουν όλοι οι Άλλοι όλους όσοι αυτόχθονες Έλληνες λατινοφώνησαν στην προφορική αποκλειστικά λαλιά επειδή επί αιώνες υπηρέτησαν ως στρατιώτες και αξιωματούχοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα και στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής.Ανέκαθεν εμείς αυτοπροσδιοριζόμαστε ως Αρμάνοι, δηλαδή Ρωμαίοι πολίτες της καθ’ ημάς Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αρμν. Αρειμάνιος στην ελληνική σημαίνει αγέρωχος πολεμιστής.
Η επωνυμία Ρωμαίος ήταν πολιτικός τίτλος τιμής: δικαίωμα ισονομίας και ίσης συμμετοχής στην Αυτοκρατορία. Ουδέποτε, επί χίλια εξακόσια χρόνια, προσδιόριζε εθνική καταγωγή. Γι’ αυτό στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μέχρι την Άλωση, όλοι οι Έλληνες αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι. Επί 1.200 χρόνια κάθε Αυτοκράτορας αυτοπροσδιοριζόταν ως Πιστός εν Χριστώ τω Θεώ Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Ρωμανία ονομαζόταν η πατρώα μας Αυτοκρατορία. Ρουμ, Ρωμαίους, μας ονόμασαν και οι Οθωμανοί.
Μέχρι σήμερα ακόμη, Πατριαρχείο των Ρουμ το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ρωμέϊκο το ελληνικό, Ρωμιοί όλοι ανεξαιρέτως οι Έλληνες, Ρωμιοσύνη το Γένος μας.
Για την καταγωγή μας διατυπώθηκαν τα τελευταία χίλια χρόνια διάφορες θεωρίες −καθεμιά τους διαμετρικά αντίθετη προς όλες τις άλλες. Σύμφωνα με τις κυριότερες, οι Βλάχοι είναι Δάκες ή Θράκες ή Ιλλυριοί ή Κέλτες ή απόγονοι αρχαίων Ρωμαίων ή λατινοφωνήσαντες αυτόχθονες πληθυσμοί. Από τα μέσα του 19ου αι. η πολιτική σκοπιμότητα προσέθεσε άλλες τρεις θεωρίες, εξ ίσου διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους: οι Βλάχοι είναι Ρουμάνοι, όχι• είναι Ιταλοί, όχι• είναι χωριστό Έθνος Βλάχων!
Με εξαίρεση την λατινοφώνηση των αυτοχθόνων Ελλήνων, οι οκτώ από αυτές τις εννέα θεωρίες δεν στηρίζονται στις προηγούμενες ιστορικές πηγές. Και δεν εξηγούν τα εξής επτά αυταπόδεικτα γεγονότα:
1. Γλώσσα, παρόμοια με τα βλάχικα, αναγνωρισμένη επίσημα μάλιστα στην Ελβετία, ομιλούν και γράφουν μέχρι σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες ορεσίβιοι Ελβετοί.
2. Όλοι οι Βλάχοι κατανοούν πολύ περισσότερο την ελβετική ραιτορωμανική, την πορτογαλική, την ισπανική και την ιταλική παρά τη ρουμανική.
3. Οι Γερμανοί και εν συνεχεία όλοι οι Σλάβοι, ονόμαζαν Βλάχους όλους τους λατινόφωνους Λαούς ανεξάρτητα από την εθνική καταγωγή αυτών.
4. Η Πολωνία μέχρι σήμερα ονομάζει Wloshy, δηλαδή Βλαχία, την Ιταλία.
5. Οι Βλάχοι της πατρώας μας Αυτοκρατορίας και, αργότερα, του χώρου της ουδέποτε έγραψαν στην προφορική τους γλώσσα. Έγραψαν μόνον στην ελληνική −και μάλιστα περισπούδαστα έργα της νεότερης Ελληνικής Γραμματείας.
6. Βλάχος ήταν ο Εθναπόστολος και Εθνομάρτυρας Ρήγας ο Βελεστινλής
7. Βλάχοι στην Ελλάδα ήσαν οι περισσότεροι και μεγαλύτεροι Εθνικοί Ευεργέτες και Αρματολοί, καθώς επίσης ξακουστοί Μεγάλοι Διδάσκαλοι του Γένους, ήρωες της Εθνεγερσίας, Πρωθυπουργοί και εκατοντάδες άλλες εξέχουσες προσωπικότητες της ελληνικής Ιστορίας έως και σήμερα.