Τρίτη 30 Νοεμβρίου 2010

Οι Βλάχοι, Ιστορία, Γλώσσα, Παράδοση (Ν. Κατσάνη).


Σε προηγούμενα σημειώματα μας μιλήσαμε για τις απόψεις γλωσσολόγων και ιστορικών αλλά και δημοσιογράφων για την γλώσσα την ιστορία και την παράδοση των Βλάχων, απόψεις, που τις αντλήσαμε αυτούσιες από την βιβλιογραφία και τονίσαμε ότι θα εκφράσουμε όλες τις απόψεις. 
Πιστεύουμε ότι κανένας, ως άτομο ή ως σύλλογος δεν έχει το ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ υποστήριξης της περισσότερο σωστής γνώμης και άποψης σχετικά με την διαχείριση της βλάχικης λαλιάς ή γλώσσας ή διαλέκτου ή ιδιώματος ή οτιδήποτε άλλο. 
Ωστόσο, πιστεύουμε ότι φορείς, όπως η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων έχει μεγαλύτερη αρμοδιότητα από ότι έχουν μεμονωμένα άτομα ή μεμονωμένοι σύλλογοι, σε επίπεδο, όχι επιστημονικό, αλλά πολιτιστικό και πολιτικό θα μπορούσαμε να πούμε, να εκφράσει την συνιστώσα άποψη όλων των συλλόγων Βλάχων της Ελλάδας, επάνω στο συγκεκριμένο θέμα. 

Δεν μένει παρά και όλη η επιστημονική κοινότητα να εκφράσει. την άποψη της σε σοβαρά συμπόσια και όχι μόνο σε μεμονωμένες επιστημονικές ανακοινώσεις, για να διαλευκανθεί το θέμα πιο διεξοδικά. Λέει, λοιπόν, ο κ. Κατσάνης στο βιβλίο του ''Οι Βλάχοι, σελίδες από την ιστορία, την γλώσσα και την παράδοση'', έκδοση UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσ/νίκη 2010”:
«Ας επιχειρήσουμε μια αναδρομή στην ιστορία για να αποκαταστήσουμε ορισμένες αλήθειες που καταταλαιπώρησαν τους Βλάχους από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Στα τέλη του 3ου π.χ. αιώνα στο χώρο της Βαλκανικής σημειώνονται γεγονότα που μελλοντικά θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο για τον ελληνισμό και τη διαμόρφωση των Βαλκανικών γλωσσών. Με τους πολέμους εναντίον των Ιλλυριών, οι Ρωμαίοι βρίσκουν την αφορμή για την επέμβασή τους στο Βαλκανικό χώρο και την πραγματοποίηση των κατακτητικών τους σχεδίων.

Από τη στιγμή της παρουσίας των ρωμαϊκών στρατευμάτων στη χερσόνησο του Αίμου αρχίζει και η διείσδυση της λατινικής γλώσσας στον ελληνικό και βαλκανικό χώρο. Το 146 π.Χ. επίσημα η Ελλάδα υποτάσσεται στους Ρωμαίους και οργανώνεται ως Ρωμαϊκή επαρχία. Τα χρόνια περνούν και η πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη. Η γλώσσα του στρατού, της δημόσιας διοίκησης, των δικαστηρίων και της αυτοκρατορικής αυλής είναι η λατινική, μολονότι ο λαός στην πλειοψηφία του είναι ελληνόφωνος. Η πάλη ανάμεσα στις δύο γλώσσες είναι άνιση γιατί η πολιτιστική υπεροχή του ελληνισμού διαφύλαξε το γλωσσικό του όργανο. Οι επιδράσεις στην ελληνική γλώσσα από την λατινική είναι ελάχιστες και κυρίως αφορούν το λεξιλόγιο, ενώ οι απώλειες σε ομιλητές, όπως είναι οι Βλάχοι, δηλ. ΈΛΛΗΝΕΣ, που εκλατινίστηκαν, όχι σημαντικές.

Η αρωμουνική ή κουτσοβλαχική διάλεκτος (1)



Αυτά, που γράφονται παρακάτω, τα μεταφέρουμε αυτούσια από βιβλίο ειδικού γλωσσολόγου - διαλεκτολόγου, καθηγητή (*1) του Πανεπιστημίου Αθηνών και όχι από ομιλία, μελέτημα ή βιβλίο ενός απλού μη ειδικού. Εμείς μόνο μεταφέρουμε (όχι επιλεκτικά) τις απόψεις του εν λόγω καθηγητή. Θα αναφέρουμε στο μέλλον και τις απόψεις άλλων γλωσσολόγων για να φωτίσουμε το θέμα, όχι όμως επιλεκτικά (όπως κάνουν κάποιοι με ελαφριά καρδιά) για να διαπιστωθεί ότι και μεταξύ των γλωσσολόγων επιστημόνων υπάρχουν διαφορές και ότι το θέμα δεν είναι τόσο απλό, ώστε να το διαπραγματεύονται δημόσια άνθρωποι μη ειδικοί, να δημιουργούν εντυπώσεις και να αποσκοπούν σε άσκηση πολιτικής πίεσης σε φορείς και θεσμούς κλπ. Εμείς απλά λέμε τις απόψεις των ειδικών και τα συμπεράσματα στον αναγνώστη:

«Είναι τα κοινώς «βλάχικα», το λατινογενές ιδίωμα που μιλούν χιλιάδες διγλώσσων τώρα πια ατόμων («βλάχικα» και ελληνικά) στην Πίνδο (με κέντρο το Μέτσοβο) και τον Γράμμο (με κέντρο τη Σαμαρίνα), στην ΒΔ Θεσσαλία (με κέντρο την Κουτσούφλιανη), στα νότια του Ολύμπου (με κέντρο το χωριό Λιβάδι), δε μερικά χωριά της Πιερίας (π.χ. το Δίον), της Βέροιας και της Φλώρινας, σε ορισμένες αλβανικές περιοχές (μεταξύ Αυλώνα και Δυρραχίου και στα δυτικά της Κορυτσάς με κέντρο την Μοσχόπολη) καθώς και σε μερικά χωριά δυτικά και βορειοδυτικά από το Μοναστήρι της τέως Γιουγκοσλαβίας. Συνολικά οι ομιλητές της αρωμουνικής σ’όλες τις βαλκανικές χώρες είναι 300 (κατ’ άλλους 600) χιλιάδες άτομα. Τα αρωμουνικά δεν είναι διάλεκτος της ρουμανικής γλώσσας, όπως τα θέλουν μερικοί γλωσσολόγοι και μη, αλλά ένα νεολατινικό ιδίωμα που διαμορφώθηκε στην Πίνδο στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας. Μοιάζουν με την ρουμανική, αφού και οι δυο αυτές γλώσσες ανήκουν στη βαλκανο-ρομανική νεολατινική γλωσσική ομάδα, έχουν όμως σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Η συγγένεια αρωμουνικής και μεγλενιτικής είναι στενή.

Αφιερωμένο στον Βλαχόφωνο Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου - Ημερολόγιο ΣΦΕΒΑ 2011.

Όποιος επιθυμεί να προμηθευτεί το ημερολόγιο, μπορεί να επικοινωνήσει με τα κατά τόπους γραφεία της οργάνωσης : εδώ

Οι Βλάχοι γνήσιοι και ακμαίοι Έλληνες, με πλουσιότατη εθνική, κοινωνική, και πολιτιστική προσφορά στη Μητέρα Ελλάδα, απετέλεσαν τον διαχρονικό στυλοβάτη του Έθνους στην Ενιαία Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία. Συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διάδοση της Ελληνικής Παιδείας και κληροδότησαν την ίδρυση και λειτουργία πληθώρας Ελληνορθοδόξων σχολείων μέχρι τη Βιέννη και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου υπήρξε ήδη από το 18ο αιώνα, κοιτίδα του Ελληνοβλαχικού πολιτισμού αδιαφιλονίκητο κέντρο Εθνικής Παιδείας και Γραμμάτων.
Επιχειρήθηκε διαχρονικά μέχρι και σήμερα, από ανιστόρητους και επιτήδειους, η ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής εθνικής καταγωγής των Βλάχων.
Η αντίδραση των τελευταίων υπήρξε πάντοτε σθεναρή και οδήγησε σε πλήρη αποτυχία τα όποια ανθελληνικά σχέδια.

«Τούτω το χρεωστούμεν, όπως σημειώνει ο Σοφοκλής Βενιζέλος το 1948, αναμφισβητήτως στον θαυμαστόν πατριωτισμόν, εις την ευφυά αντίδρασιν και εις τους θαρραλέους αγώνας αυτών τούτων των Ελλήνων Βλάχων, αγώνας εις τους οποίους ούτοι απεδόθησαν μόνοι, ακαθοδήγητοι και παλαίοντες συχνά εναντίον πανισχύρου ξένου δυνάστου...»



Ο Βλαχόφωνος Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου ακολούθησε στη διάρκεια της ιστορικής του διαδρομής την εθνική μοίρα ολοκλήρου του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού.
Ελευθερία, σκλαβιά, αίμα, αγώνες και προσδοκίες για δικαίωση.
Σ' αυτούς τους αδάμαστους Έλληνες αφιερώνουμε το παρόν ημερολόγιο και τους απευθύνουμε θερμό εθνικό χαιρετισμό.

                                                          Το Κεντρικό Διοικητικό Συμβούλιο της ΣΦΕΒΑ 

ΑΡΩΜΟΥΝΙΚΗ 'Η ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΗ ……ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΜΟΝΗ (2)


Χρειάζεται ψυχραιμία και υπομονή, διότι στο προηγούμενο σημείωμά μας τονίσαμε ότι θα τα πούμε όλα εν καιρώ. Άλλωστε, στο επόμενο μας σημείωμα έχουμε προγραμματίσει να αναφέρουμε και την άποψη του Κ. Κατσάνη, που ομιλεί για αυτοτελή γλώσσα. ''Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι'', λέει ο σοφός λαός μας. 

Θα αναφέρουμε όλες τις απόψεις . ΘΑ ΤΑ ΠΟΥΜΕ ΟΛΑ και ο αναγνώστης θα βγάλει τα συμπεράσματά του. 
Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλες τις ''αυτολεξεί'' απόψεις την επιστημόνων σε ένα σύντομο σημείωμα. Δεν χρειάζεται λοιπόν βιασύνη και χάσιμο ψυχραιμίας .
Αυτά, που γράφονται παρακάτω, τα μεταφέρουμε αυτούσια από βιβλίο ειδικού γλωσσολόγου – διαλεκτολόγου, καθηγητή *(1) του Πανεπιστημίου Αθηνών και όχι από ομιλία, μελέτημα, ή βιβλίο ενός απλού μη ειδικού. Εμείς μόνο μεταφέρουμε (όχι επιλεκτικά) τις απόψεις του εν λόγω καθηγητή. Θέλουμε να φωτίσουμε το θέμα, όχι όμως επιλεκτικά, για να διαπιστωθεί ότι και μεταξύ των γλωσσολόγων επιστημόνων υπάρχουν διαφορές. Συνεχίζουμε λοιπόν από το προηγούμενο σημείωμά μας:
«Τα κύρια ονόματα στο {Κουτσοβλαχικό ιδίωμα} έχουν προτασσόμενο άρθρο (αρσ. alu, θηλ. ale) και αυτό μόνο στην γενική-δοτική πτώση, π.χ. alu Miha, ale Marie.
H απαγγελία των αριθμητικών είναι ιδιόρρυθμη ως προς τους αριθμούς 11 έως 19 και 21 έως 29: διαφέρουν τα ονόματά τους από τα αντίστοιχα λατινικά, ενώ στην ρουμανική μόνο τα ονόματα των αριθμών της ομάδας 11 έως 19 διαφέρουν στον σχηματισμό από τα λατινικά
π.χ. 11 = λατιν. undecim ρουμ. unsprezece αρωμ. unsprǎđaţe
22 = « viginti duo « douǎzeci şi doi « doisprǎγiγinţî

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ WEIGAND «ΟΙ ΑΡΩΜΟΥΝΟΙ»


Διάβασα το βιβλίο του Weigand (διαπρεπής Γερμανός ρωμανιστής, βαλκανολόγος, σλαβολόγος, λεξικογράφος, διαλεκτολόγος και εθνολόγος), με τίτλο «Οι Αρωμούνοι (Βλάχοι), Τόμος Α, ο χώρος και οι άνθρωποι» σε μετάφραση του γεωγράφου καθηγητή Thede Kahl

To βιβλίο προλογίζουν το Δ.Σ. του Φιλολογικού, Ιστορικού, Λογοτεχνικού Συνδέσμου Τρικάλων, ο μεταφραστής και ο έγκριτος ρωμανιστής βαλκανολόγος Δρ Αχιλλέας Λαζάρου. Μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2001 (ενώ είχε γραφτεί το 1895).
Η συνεχιζόμενη και κλιμακούμενη τελευταία ποικιλότροπη προπαγανδιστική εκστρατεία, η οποία εκπορεύεται από το εξωτερικό και έχει ως στόχο τους Βλάχους της Ελλάδας χρησιμοποιεί, όπως παλιά (ρουμάνικη προπαγάνδα), και το βιβλίο αυτό ως πηγή για την επίτευξη των στόχων της (άποψη του Φ.Ι.Λ.Ο.Σ.). Έτσι καλώς έκανε ο Φ.Ι.Λ.Ο.Σ να εκδώσει το βιβλίο στα ελληνικά για να ενημερωθεί και το ελληνικό κοινό, να μελετήσει και να σχηματίσει προσωπική άποψη. 
Χωρίς να γίνει παρέμβαση στο κείμενο του συγγραφέα παρουσιάζονται οι απόψεις του με υποσημειώσεις και με επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση. Ταυτόχρονα παρουσιάζονται οι απόψεις του μεταφραστή με Thede Kalh με υποσημειώσεις και οι απόψεις του Δρ Αχιλλέα πάλι με υποσημειώσεις (υπερ-πλούσια παράθεση πηγών). Ο Τhede Kahl στον πρόλογό του δηλώνει ότι δεν συμφωνεί υποχρεωτικά με τα σχόλια του κ. A. Λαζάρου και επισημαίνει ότι η τελική μορφή της μεταφράσεως και τα κείμενα του κ. Λαζάρου δεν τέθηκαν υπόψη του πριν τυπωθεί το βιβλίο. Αυτό το τελευταίο είναι γραμμένο προφανώς εκ των υστέρων, έπειτα από την προφανή διαμαρτυρία του μεταφραστή. Η ουσία είναι ότι όλοι εξέφρασαν τις απόψεις τους και δίνεται στον αναγνώστη η δυνατότητα να εξάγει τα συμπεράσματα του.

Ξεκίνησα το διάβασμα του βιβλίου χωρίς να έχω καμιά προκατάληψη εναντίον του συγγραφέα αλλά διαπίστωσα δυστυχώς αυτό που υποψιαζόμουν. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με καθαρά ανθελληνικό σκοπό. Ο Weigand σε όλο του το έργο προσπαθεί να αποδείξει ότι οι Αρωμάνοι (δικός του νεολογισμός) αποτελούν ξεχωριστό έθνος, αυτοπροβαλλόμενος περίτεχνα ως αντικειμενικός. Συνεχώς στο έργο του δίνει μια διακριτή θέση μεταξύ των πληθυσμών του βορειοελλαδικού χώρου στους Αρμάνους, τους Αρβανίτες και τους Βούλγαρους. Ιδιαίτερη διακριτή θέση δίνει στους Βούλγαρους χωρίς να την τεκμηριώνει . Αποκορύφωση της επιμονής του για τους Βούλγαρους είναι η πληροφορία (σελ. 254) πως ο πληθυσμός της τότε Νάουσας ήταν βουλγαρική καταγωγής, δεν είχε πραγματικούς Έλληνες αλλά είχε εξελληνιστεί γλωσσικά. Στην επανάσταση και το ολοκαύτωμα της Νάουσας μάλλον έπεσαν στην Αραπίτσα βουλγάρες!!! (Θεέ και κύριε τι έχουμε να ακούσουμε ακόμα). Στο τέλος εξαναγκάζεται να παραδεχτεί την ελληνική συνείδηση των σλαβόφωνων αλλά και των πλείστων Αρμάνων-Βλάχων. Ακόμα και όλους τους Μωαμεθανούς τους ονομάζει Τούρκους ενώ γνωρίζουμε ότι πάρα πολλοί αυτόχθονες Χριστιανικοί πληθυσμοί εξισλαμίστηκαν.

Η Κουτσοβλαχική - άποψη Ν. Κατσάνη



Στο προηγούμενα σημείωμα μας είπαμε ότι θα πούμε όλες τις απόψεις των ειδικών. Αναφέραμε τις απόψεις του πανεπιστημιακού γλωσσολόγου και διαλεκτολόγου Κοντοσόπουλου (Αθήνα) και σήμερα καταθέτουμε τις απόψεις του πανεπιστημιακού γλωσσολόγου Ν. Κατσάνη (Θεσ/νίκη). Έτσι, ο αναγνώστης θα μπορέσει να σχηματίσει γνώμη, αβίαστα, βλέποντας όλες τις απόψεις. Δεν είμαστε θανατοποινίτες ή καταδικασμένοι για να μας δοθεί τέλος περίοδος χάριτος. Ελεύθεροι απλοί πολίτες είμαστε, έχουμε το θάρρος της γνώμης και της ελεύθερης έκφρασης, χωρίς να προσβάλλουμε κανένα και ούτε αναφερθήκαμε σε κανένα. Ο σοφός λαός λέει την παροιμία ''όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται''. Ιδού, λοιπόν, τι αυτολεξεί μας λέει ο κ. Κατσάνης: (παραθέτουμε τις παραγράφους αυτούσιες με συνεχή ροή λόγου, στο μέλλον, επίσης, θα αναφέρουμε αυτούσια και άλλες του απόψεις, όπως και απόψεις άλλων).
«Αν ρωτήσεις ένα Βλάχο τι είναι τα βλάχικα; γλώσσα ή διάλεκτος; θα τον φέρεις σε δύσκολη θέση. Η άγνοια που συντηρήθηκε από την ελληνική πολιτεία και από υπερπατριώτες Βλάχους και μη, συνήθως άσχετους με την επιστήμη και την ιστορία, προκάλεσε το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο: Θα σπεύσει να σου απαντήσει διάλεκτος, με το ανιστόρητο επιχείρημα ότι αν παραδεχτεί ότι είναι γλώσσα τότε και αυτός ανήκει σε μια εθνότητα διαφορετική. Αν τον ρωτήσεις στη συνέχεια ποιας γλώσσας είναι διάλεκτος τα βλάχικα; τότε η θέση του γίνεται δυσκολότερη γιατί αγνοεί ότι μια διάλεκτος προέρχεται από μια γλώσσα-μητέρα-και αυτή, στην περίπτωση μας, θα πρέπει να είναι η ρουμανική μια και δεν υπάρχει άλλη νεολατινική γλώσσα στα Βαλκάνια.
Επίσης δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι διάλεκτος της λατινικής, γιατί γνωρίζουμε ποιες ήταν οι λατινικές διάλεκτοι και η Κουτσοβλαχική, στην σημερινή της μορφή, τόσο σε φωνητικό όσο και σε μορφοσυντακτικό επίπεδο δεν ταυτίζεται με την λατινική. Έτσι έχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιοκώμενο.

Το σταυροτύπωμα στους Βλάχους


Γραμμουστιάνοι στην ΠΓΔΜ,
οικογενειακό αρχείο Τ.Κ.
Πηγή: Vlahofonoi Blogspot
Το σταυροτύπωμα (τατουάζ) είναι μία συνήθεια, η οποία δεν είναι ευρέως γνωστή ότι υπήρχε στους βλάχικους πληθυσμούς. Κι όμως από πολύ παλιά οι Bλάχοι συνήθιζαν να "στίζονται", θέλοντας με τον τρόπο αυτό να εκφράσουν την κοινωνική τους τάξη, την ιεραρχία, το θρησκευτικό συναίσθημα ή γιατί πίστευαν πως το τατουάζ προσέδιδε περισσότερη ομορφιά και τύχη στις νέες κοπέλες ή ακόμα και λόγω προκαταλήψεων.
Οι περισσότερες γυναίκες είχαν κεντήσει το σώμα τους για να είναι όμορφες και γιατί όταν αυτές ήταν νέες ήταν κάτι που έκαναν όλες. Οι σημερινές γιαγιάδες που είναι πάνω από 80 ετών είναι οι τελευταία γενιά, που διασώζει αυτή την πανάρχαια συνήθεια. Κάποιοι ερευνητές (Παναγ. Aργυρόπουλος) υποστηρίζουν ότι η δερματοστιξία είχε εφαρμογή και στην αρχαιότητα (δούλοι, αιχμάλωτοι), και ότι είναι πολύ πιθανόν το τατουάζ στους βλάχικους πληθυσμούς να ήταν η συνέχεια αυτού του πανάρχαιου εθίμου.
Επί Τουρκοκρατίας, λέγεται πως το σχήμα σταυρού που έφεραν οι μικρές κοπέλες, αποσκοπούσε στην αποφυγή της αρπαγής τους και του περιορισμού τους σε κάποιο χαρέμι, αφού ως σύμβολο ήταν ιδιαίτερα μισητό από τους Τούρκους. Επίσης ήταν και το κατ’ εξοχήν σύμβολο αποτροπής του κακού.

Σύμφωνα με έρευνες το τατουάζ ήταν διαδεδομένο κυρίως στους Bλάχους της Mακεδονίας και της Ηπείρου. Kάρβουνο, κεραμίδι και διάφορες άλλες χρωστικές ουσίες, χρησιμοποιούνταν για το τελικό αποτέλεσμα αναμεμειγμένες με κάποιο υγρό (τσίπουρο, ρακί κ.α.). Συνήθως έπαιρναν κάρβουνα, τα χτυπούσαν με πέτρες και τα έκαναν σκόνη σαν αλεύρι. Μετά τα ανακάτευαν με τσίπουρο για να γίνει λάσπη. Όταν έφτιαχναν το μείγμα με ένα ξυλάκι σχεδιάζαν στο χέρι ή στο μέτωπο το σημάδι που ήθελαν. Στη συνέχεια, με δύο βελόνες τρυπάγαν επάνω στις γραμμές ,που είχαν χαράξει. Φυσικά και αίμα έτρεχε πολύ και ο πόνος ήταν μεγάλος. Κατόπιν τύλιγαν το χέρι ή το μέτωπο με ένα πανί και το σημείο αυτό πρηζότανε. Το ξετύλιγαν δέκα μέρες μετά, όταν πλέον το κάρβουνο είχε μπει στο μέρος, που είχαν τρυπήσει και το τατουάζ ήταν έτοιμο. Συνήθως το κάναν οι φίλες μεταξύ τους.

Σάββατο 27 Νοεμβρίου 2010

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ-ΠΟΠΣΒ (3/11/2010)

Παραθέτουμε την επιστολή ενημέρωσης της ΠΟΠΣΒ προς το Συμβούλιο της Ευρώπης:

 

Λάρισα 3 Νοεμβρίου  2010

 Αξιότιμες/οι κυρίες/οι Βουλευτές – Μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης
 
Σε συνέχεια της από 16ης  Νοεμβρίου 2009 (αριθ. πρωτ. 44) επιστολής ενημέρωσης της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων προς το Συμβούλιο της Ευρώπης και με αφορμή τις πρόσφατες δραστηριότητες του αυτοαποκαλούμενου «Συμβουλίου των Αρωμούνων» θα θέλαμε να εκφράσουμε για μια ακόμα φορά  την απερίφραστη καταδίκη του συνόλου του βλαχόφωνου στοιχείου της χώρας μας, το οποίο συσπειρώνεται και εκπροσωπείται σε δευτεροβάθμιο και συλλογικό επίπεδο από το θεσμικό όργανο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων, απέναντι σε κάθε έξωθεν προσπάθεια αναγνώρισης των Αρμάνων ως αυθύπαρκτης και διακριτής εθνότητας, αποκομμένης από τον ιστορικό κορμό του ελληνισμού, του οποίου άλλωστε αποτελεί διαχρονικά αναπόσπαστο τμήμα. 

''88 ΠΛΗΚΤΡΑ ΚΑΙ 4 ΦΩΝΕΣ'' - Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ''Ο Γεωργάκης Ολύμπιος''



Το κομμάτι  "Η ΛΑΦΙΝΑ" (στο βίντεο που ακολουθεί), ηχογραφήθηκε ζωντανά, μαζί με άλλα 20 περίπου, κατά τη διάρκεια της συναυλίας με τίτλο "88 ΠΛΗΚΤΡΑ ΚΑΙ 4 ΦΩΝΕΣ", που έδωσαν φοιτητές στο θέατρο "ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ" του Δήμου Καλαμαριάς το 2005, προς τιμήν του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης 'Ο Γεωργάκης Ολύμπιος'
Το ρεπερτόριο αποτελείτο αποκλειστικά από τραγούδια έντεχνης ελληνικής μουσικής, με κομμάτια Θεοδωράκη, Κουγιουμτζή, Λοϊζου και Γεροντάκη.
Τα μουσικά κομμάτια τα ενορχήστρωσε, τα διηύθυνε και τα συνόδευσε στο πιάνο ο διευθυντής ορχήστρας και μουσικοσυνθέτης Άκης Γεροντάκης, επί χρόνια διευθυντής ορχήστρας της ΕΡΤ 3, ο οποίος είναι και επίτιμο μέλος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης.
Ήταν μία εκπληκτική συναυλία, με τις 4 φωνές να αποτελούνται από 4 τότε φοιτητές (ερασιτέχνες τραγουδιστές) και νυν φυσικά πτυχιούχους, τους Αριστοτέλη Γεροντάκη (νυν αρχιτέκτονα), Ιωάννα Γιαννάκη (νυν αρχιτέκτονα), Κωνσταντίνα Καραμέρη (νυν δικηγόρο), και Γιάννη Λάκη (απόφοιτο Ωδείου και νυν εξαίρετο μουσικό-συνεργάτη του Σταμάτη Κραουνάκη).
Την οργάνωση είχε αναλάβει το Δ.Σ. του Συλλόγου, με την ευγενή συνεργασία του Μαέστρου Άκη Γεροντάκη, τότε διευθυντή των μουσικών συνόλων του Δήμου Καλαμαριάς.

Δευτέρα 22 Νοεμβρίου 2010

Τραγούδια Γραμμουστιάνων της διασποράς από την Πέστερα Βουλγαρίας


Γάμος στη Ροδόπη της Βουλγαρίας, τέλη 19ου αι.
Πηγή φωτο: εδώ

Τραγούδια Γραμμουστιάνων της διασποράς
 από την Πέστερα (Ροδόπης) Βουλγαρίας στα βλάχικα

1). Ντουμίνικα πρίν ντου Λούνια {= Κυριακή πριν την Δευτέρα} :

Ντουμίνικα μόι πριν ντου λούνια {= Κυριακή βρε πριν την Δευτέρα}
σι σ' σκουλά μόι νοάπτια πρι λούνα {= και σηκώθηκε νύχτα με φεγγάρι}
κ' βριά σ' ντούκα μόι αν Σαρούνα. {= γιατί ήθελε να πάει στη Θεσσαλονίκη}
Καρά ντιάντι μόι ντι σ' κίντικλου, {= Μόλις άρχισε το τραγούδι}
σάπτι χοάρι μόι ντιστιαπτάλο, {= επτά χωριά ξύπνησαν}
νόουα κασαμπάτζ μόι λι αβτζάρα. {= εννιά πόλεις άκουσαν}
Ντιστιπτάς μόι 'να καλουγκριάουα, {= Ξύπνησες μια καλόγρια}
καλουγκριάουα μόι φιάτα αρμούνα : {= η καλόγρια (είναι μια) κοπέλα βλάχα}
- Ντουμνιτζάλι μ' μόι κάρι σ' κίντα {= Θεούλη μου, ποιός να τραγουδάει}
αχάτ μουσιάτ μόι σι αχάτ κου χάρη ; {= τόσο όμορφα και με τόση χάρη}
σ' ιάστι τζιόνι μόι μπούν, λιβέντου. {= και είναι παλικάρι καλό, λεβέντης}
Ντουμιτζάλιμ μόι παλκαρσέσκου, {= Θεούλη μου, σε παρακαλώ}
ντα νιι ανντρέπτου μόι σ' μι μαρίτ {= επέτρεψέ μου να παντρευτώ}
τι αιέστου τζιόνι μόι ζουγκραψίτου!! {= αυτό το παλικάρι που είναι σαν ζωγραφιά}.

2). Λένα ντούσι ν' βάλι {= Η Λένα πήγε στη λίμνη} :

Λένα ντούσι ν' βάλι {= Η Λένα πήγε στη λίμνη}
τα σ' μπάγκα καλντάρι {= για να βάλει καζάνι/καλδάρα να ζεστάνει νερό}
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}
τα σ' μπάγκα καλντάρι {= για να βάλει καζάνι να ζεστάνει νερό}
τα σ' λα σι σ' σπιάλα {= για να πλυθεί και να μπανιαριστεί}
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}
τα σ' λα σι σ' σπιάλα {= για να πλυθεί και να μπανιαριστεί}
τα σ' γκαργκαριάτζα. {= για να πλατσουρίσει (να παίξει με το νερό)}
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}
Ντούτσι σ' Κόλη ακλότσι {= Πηγαίνει και ο Νικόλας εκεί}
σιάντι ιού ζμπουράστι {= κάθεται της μιλάει}
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}
σιάντι ιού ζμπουράστι {= κάθεται της μιλάει}
Λένα νου ι σι γκριάστι {= η Λένα δεν του απαντάει}
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}
Κόλη ου σπρουκουκιάστι {= ο Νικόλας την πιτσιλάει (με το νερό)}
Λένα κικουσιάστι {= η Λένα κακιώνει (θυμώνει)}.
Λένω λιά σόρω λιά {= Λένω βρε αδερφή}

Τετάρτη 17 Νοεμβρίου 2010

Τραγούδι από τα Μεγάλα Λιβάδια Πάικου - κίντικλου αλ Νάτσα

 Ο Νάτσας (Θανάσης) ήταν δάσκαλος στα χωριά της Αριδαίας (Αλμωπία Πέλλας). Ξεκίνησε να πάει στη Θεσσαλονίκη για τις απόκριες (καθώς οι απόκριες είναι απο τις μεγαλύτερες γιορτές για τους βλάχους) μαζί με τον αδερφό του Τάσα (Αναστάσιο).Όταν έφτασαν στο Λουδία, το ποτάμι είχε φουσκώσει από τις βροχές και το άλογο έπεσε με αποτέλεσμα να πνιγεί ο Νάτσας.Ο αδερφός του τότε, απο τον καημό του, έβγαλε αυτό το μοιρολόι.

 
Ανκισί Νάτσα σ' ντούκα ακάσα {= Ξεκίνησε ο Θανάσης να πάει σπίτι}
Τα σ' αλάσι πριάσινι μάρι {= Για να αφήσει Σαρακοστή μεγάλη*}
                                            
Λουάρα κάλια σ'ντούκα ακάσα {= Πήραν το δρόμο να πάνε σπίτι}
Σι απρουκιάρα κου Λιντάι {= Και πλησίασαν με το Λουδία (στο Λουδία)}

Ντε Νάτσα κάλιου ντι νίντι {= Δώσε (τράβα) Θανάση το δρόμο από μπροστά}
Κάλου ατέλ κάμα λιβέντου {= Το άλογο σου (είναι) πιο λεβέντικο}

Τραγούδια από τα Μεγάλα Λιβάδια Πάικου (στο βλάχικο ιδίωμα)


1) Νιι αβιάμ ουν ντορ ντι χουάρα (= Είχα έναν πόνο απ'το χωριό) :

Νιι αβιάμ ουν ντορ ντιτ χουάρα, {=είχα έναν πόνο απ' το χωριό}
ντιτ μούντσιλι ατσιάλι ντιτ φάκου, {=από τα βουνά εκείνα από τις οξιές}
σ'μι βιντιάμ νίκα ν'ουάρα, {=να εμφανιζόμουν μια φορά ακόμη}
πιτ παντούρι κα νιίκου σ'αλάγκου. {=στο δάσος σαν μικρός να τρέχω}

Ν' τζούα ουάρα βίνι, {=Μια μέρα η ώρα ήρθε}
ντι μι βιτζούι ακλό, {=που εμφανίστηκα εκεί}
ντι σ' πλιντζιά σόια κου μίνι, {=που έκλαιγε το σόι με μένα}
λακριμάμ σ'ιο ντι καημό.{=δάκρυζα κι εγώ από καημό}

Χουάρα τζιουμιτάτι, {=Το χωριό μισό}
πούστα νιι σ'αμπαριά, {=έρημο μου φαινόταν}
κάσιλι τούτι σουρπάτι, {=τα σπίτια όλα γκρεμισμένα}
νικουκίρλι αλόρ καφτά. {=τους νοικοκυραίους τους ζητούσαν}

Σάββατο 13 Νοεμβρίου 2010

Εγλωβισμένοι οι Έλληνες των Σκοπίων - Αλεξάνδρου, Δημήτρης Ν.



Γιατί εκεί μέσα δεν βρίσκονται μόνο πλαστογράφοι, Αλβανοί και βουλγαρόφιλοι. 
Βρίσκονται και οι ολοκάθαροι και αγνοί γηγενείς Έλληνες! 
Άλλοι σλαβόφωνοι, άλλοι βλαχόφωνοι, άλλοι αλβανόφωνοι και άλλοι ακόμη ελληνόφωνοι και καρτερούν με δάκρυα την Ελλάδα! 
Είναι οι εγκλωβισμένοι Έλληνες των Σκοπίων! 
Οι μόνο αληθινοί Μακεδόνες του τεχνητού κρατιδίου! Οι άγνωστοι και ξεχαμένοι Έλληνες της Άνω Μακεδονίας μας! Εκείνοι που μιλούν μέσα από αυτό το βιβλίο! 
Για τον τόπο τους, για τα βάσανα, τις ελπίδες, τους αγώνες τους!

Συγγραφέας: Αλεξάνδρου, Δημήτρης Ν.
Εκδόσεις: Ερωδιός
Ημερομηνία έκδοσης: 2008/10
Σελίδες: 318
ISBN: 978-960-454-084-6

Τετάρτη 10 Νοεμβρίου 2010

Βλαχόφωνοι της Αλβανίας


Η ιστορία της Μοσχοπόλεως και η μαρτυρία των ξένων περιηγητών, που έγραψαν για τους Βλάχους της σημερινής Αλβανίας στο παρελθόν, είναι αδιάψευστα τεκμήρια του ελληνικού τους φρονήματος. Η στήλη είχε την ευκαιρία να το διαπιστώσει για μια φορά ακόμη κατά την επίσκεψη (του Συνδέσμου Φοιτησάντων στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου) στις περιοχές της Β. Ηπείρου.
Στην επίσκεψη αυτή αναφέρεται η τρέχουσα σειρά των σημειωμάτων και θα ήταν ουσιώδης παράλειψη αν δεν γινόταν λόγος για την προσφορά εκ μέρους του Συνδέσμου βιβλίων και άλλων σχολικών ειδών στα παιδιά του Φροντιστηρίου της Χιμάρας. Είναι ιδιωτικό ελληνικό σχολείο, στο οποίο φοιτούν Ελληνόπουλα στερούμενα δημόσιου μειονοτικού σχολείου, επειδή η Χιμάρα και η περιοχή της δεν αναγνωρίζονται ως μειονοτική ζώνη.
Η συνάντηση με τα παιδιά της Χιμάρας ήταν συγκινητική. Αλλά ακόμα μεγαλύτερη συγκίνηση προκάλεσε η συνάντηση με Ελληνόβλαχους των γύρω περιοχών, οι οποίοι επιζητούσαν με κάθε τρόπο να μας πουν πως είναι Ελληνες κι ας μιλούν τα βλάχικα.
Ο Νίκος Μέρτζος στη μελέτη του «Οι Αρμάνοι Βλάχοι», που εξέδωσε η Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης, γράφει ότι «οι Βλάχοι (των γειτονικών βαλκανικών χωρών) εξοικονομώντας τον καιρόν αυτοδηλώνονταν απλώς Βλάχοι και για λόγους ασφαλείας προσελάμβαναν την εθνική ονομασία του κράτους όπου ζούσαν. [...] Ταυτόχρονα όμως υποδήλωναν την ελληνική συνείδησή τους. Αυτό πράττουν έως σήμερα στα Βαλκάνια και επιβιώνουν».

Τετάρτη 3 Νοεμβρίου 2010

ΑΡΕΙΜΑΝΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ (τελευταίο) - (8)


Ιωάννης Κωλέττης
Oι Βλάχοι πρωταγωνιστούν διαδοχικά στις επαναστάσεις των Θετταλο-Μακεδόνων το 1854 και των Μακεδόνων το 1878 και στον Μακεδονικό Αγώνα στον οποίον προσφέρουν τα πάντα: φλωριά, ηγεσία, δίκτυα πληροφοριών, ανταρτικά σώματα, τροφοδοσία, κρυψώνες, εκτελεστές κ.λ.π.
Βάρδος του Αγώνα ο Γεώργιος Μόδης. Ψυχή και νους του Αγώνα στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης είναι ο ιατρός Δημήτριος Ζάννας. Ο ομώνυμος εγγονός του χαρίζει το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στο ιστορικό κτίριο του Ελληνικού Προξενείου.

Πρωθυπουργοί της Ελλάδος διετέλεσαν οι Ιωάννης Κωλέττης, ο Σπυρίδων Λάμπρος και ο Αλέξανδρος Παπάγος, πρώτη γυναίκα υπουργός η Λίνα Τσαλδάρη, κόρη του Λάμπρου. Μόνος στρατάρχης της Ελλάδος ο γιος της Μαριγούλας Αβέρωφ Αλ. Παπάγος. Μόνος νικητής στον καταστροφικό πόλεμο του 1897 ο συνταγματάρχης Σμολένσκης. Πρώτος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ο Φιλώτας Παπαγεωργίου. Μεγάλοι ποιητές ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και ο Κώστας Κρυστάλλης. Μεγάλοι υπουργοί ο Αλέξανδρος Ζάννας, ο Γεώργιος Μόδης, ο Ευάγγελος Αβέρωφ -Τοσίτσας, ο Τάκος Μακρής και άλλοι. Νεότεροι οι Υπουργοί Γιώργος Τζιτζικώστας, Μαργαρίτης Τζίμας, Χρήστος Φώλιας και Σωτήρης Χατζηγάκης και οι Υφυπουργοί Αντώνιος Μπέζας, Νίκος Λέγκας και Σταύρος Καλογιάννης. Οι ευρωβουλευτές Δημήτρης Ευρυγένης, Φιλώτας Καζάζης και Γιάννης Αβέρωφ. Γυναίκες σύγχρονες λογοτέχνες η Τατιάνα Αβέρωφ-Τοσίτσα, η Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη και η Κορνηλία Γκόλνα. Μεγάλοι διδάσκαλοι του 19ου αιώνα οι Κρουσοβίτες Πέτρος Παπαγεωργίου και Ιωάννης Πανταζίδης καθηγητής της ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και των Βασιλέων Κωνσταντίνου και Αλεξάνδρου. Επίσης οι συγχωριανοί μεγάλοι διδάσκαλοι και εθνικοί αγωνιστές Αναστάσιος Πηχεών και Μαργαρίτης Δήμιτσας από την Αχρίδα. Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα δύο πρώτα βραβεία λογοτεχνίας απέκτησε ο Νίκος Μπακόλας. Δεκάδες επιφανείς καθηγητές Πανεπιστημίων, Ακαδημαϊκοί, βιομήχανοι, έμποροι, στρατηγοί και επιστήμονες διέπρεψαν και διαπρέπουν διάσπαρτοι σ΄ όλη την Ελλάδα. Διεθνείς καλαθοσφαιριστές, (π.χ. οι Θεσσαλονικείς Τώνης Φλόκας, Τάκης Ρόκος, Δημήτρης και Κώστας Παρίσης, Στέλιος Γούσιος, Γιάννης Παπαδήμας, Στέργιος Μπουσβάρος κ.ά.) ποδοσφαιριστές και πρωταθλητές στίβου. Όλοι αυτοί αναφέρονται απλώς ενδεικτικά.

ΑΡΕΙΜΑΝΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ (7)



Βαρώνος Μιχαήλ Τοσίτσας
Συνεχίζοντας την πληθώρα των επωνύμων Βλάχων από το προηγούμενο  σημείωμά  μας, αναφέρουμε ότι  καθοριστική σε πολιτικό επίπεδο υπήρξε και η συμμετοχή του ιατρού Ιωάννη Κωλέττη, από το Συρράκο. Ηγήθηκε του Εμφυλίου Πολέμου εισβάλλοντας στον Μοριά, διετέλεσε ο πρώτος συνταγματικός Πρωθυπουργός της Ελλάδος, οργάνωσε το Κράτος και προ πάντων είναι αυτός που διεκήρυξε τη Μεγάλη Ιδέα. 

Ανάλογη υπήρξε ενωρίτερα η συμβολή τους στην παιδεία και στην εθνική αφύπνιση του Γένους. Επιτροχάδην αναφέρονται ενδεικτικά οι Βλάχοι Μεγάλοι Διδάσκαλοι:
Ιωάννης Κωττούνιος (Βέροια 1572-Πάδοβα 1657). Φέρει μεταφρασμένο στα βλάχικα το παλαιολόγειο επώνυμο Κυδώνης. ΄Ιδρυσε στην Πάδοβα το Κωττουνιανόν Κολλέγιον όπου δίδαξε ελληνική φιλοσοφία, ιδιαίτερα τον Αριστοτέλη.
Ο Νεόφυτος Δούκας (1760-1845) από τα ΄Ανω Σουδενά διηύθυνε την Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου ΄Ορους, δίδαξε στην Πατριαρχική Ακαδημία, διηύθυνε την βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ. Κατέλιπε σπουδαία έργα. Οι Αθανάσιος Καβαλλιώτης και Δανιήλ Μοσχοπολίτης δίδαξαν στη Νέα Ακαδημία της Μοσχοπόλεως τον 18ο αιώνα. Κατέλιπαν σπουδαία έργα και Λεξικό. Ο Γρηγόριος Ζαλύκης ή Ζαλύκογλου, από τη Θεσσαλονίκη, ίδρυσε προεπαναστατικά στο Παρίσι το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον. 
Στο Αγιολόγιον του Σωφρονίου Ευστρατιάδου μνημονεύονται έξι Βλάχοι Άγιοι και Νεομάρτυρες. Βλάχοι ήσαν οι Οικουμενικοί Πατριάρχες Ματθαίος Β΄ και ο μέγας Ιωακείμ Γ΄ ο Μεγαλοπρεπής από το Κρούσοβο, συγχωριανός του Ντούσαν Πόποβιτς. Επίσης ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ιερόθεος.
Η ώρα των βλαχοφώνων Μεγάλων Εθνικών Ευεργετών εσήμανε στην ελληνική παιδεία αμέσως μόλις ιδρύθηκε το πρώτο ελεύθερο Κράτος των Ελλήνων. Δωρίζουν απλόχερα στο Γένος και χρυσώνουν την πρωτεύουσά- Αθήνα ως εξής:

ΑΡΕΙΜΑΝΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ (6)


    Στο προηγούμενο σημείωμά μας  είχαμε αναφέρει την οικονομική ακμή των Βλάχων στον χώρο έξω από την Ελλάδα. Όμως, και στον ελληνικό χώρο δεν παύουν  να  ακμάζουν τα διεθνώς δικτυωμένα βλαχοχώρια. Ολόκληρες πόλεις είναι η αυτόνομη Χώρα Μετσόβου, η Σαμαρίνα, η Σίπισχα, το Λινοτόπι, το Κρούσοβο, η Σιάτιστα, η Κλεισούρα, το Μπλάτσι, το Συρράκο, το Περτούλι, η Γράμμουστα, το Βλαχολείβαδο, η Νικολίτσα κ.ά. που σε καθεμιά ο πληθυσμός της υπερβαίνει τις 6.000. Βλαχόφωνος στη συντριπτική πλειοψηφία του είναι ο ελληνικός πληθυσμός στο Μοναστήρι, εμβληματικός στις Σέρρες και στη Θεσσαλονίκη. 
    Οι Καλαρρύτες, με τεράστια κοπάδια, παράγουν και εξάγουν στην Ευρώπη υφαντά και κάπες, διατηρώντας στη Μεσόγειο εμπορικό στόλο με εμπορεία στη Σαρδηνία και στη Μασσαλία. Την παραγωγή κι εξαγωγή ερυθρών νημάτων και στρατιωτικών στολών, όπως και τον πρώτο παραγωγικό συνεταιρισμό, οργανώνει στα Αμπελάκια ο βλαχόφωνος Γεώργιος Λάϊος - (Μαύρος στα ελληνικά και Σβάρτς στα γερμανικά). Περιώνυμοι αργυροχρυσοχόοι ακμάζουν στο Λινοτόπι, στους Καλαρρύτες (πατρίδα των Μπούλγκαρι) και στη Νέβεσκα (Νυμφαίον), αγιογράφοι στη Σαμαρίνα, στη Γράμμουστα, στο Λινοτόπι, στ’ Ασπροπόταμο, στη Μπελκαμένη και στα ΄Ανω Σουδενά, ξυλογλύπτες στο Μέτσοβο κ.λπ.
   Συνάζουν πλούτο και πολιτισμό, κτίζουν και καλλωπίζουν μεγάλα αρχοντικά. Στα Στρατιωτικά Ενθυμήματα ο αγωνιστής του 1821 Νικόλας Κασομούλης αναφέρει ότι στο Περτούλι και στο Βετερνίκο τ’ Ασπροποτάμου συνάντησε θεόρατα πυργόσπιτα κατάφορτα πλούτου. Ο Πουκεβίλ, Γάλλος πρόξενος στην Αυλή του Αλή πασά, επισκέπτεται το 1806 τα βλαχοχώρια της Πίνδου και τη Σιάτιστα. Αφηγείται:
 ΄Οσοι Βλάχοι συναλλάσσονται με το εξωτερικό και ταξιδεύουν, ομιλούν ο καθένας τους περισσότερες από μια ευρωπαϊκές γλώσσες και έχουν στα σπίτια τους αξιόλογες βιβλιοθήκες με γαλλικές και ιταλικές εκδόσεις και άριστες εκδόσεις κλασικών συγγραφέων. Αυτοί κι οι συχωριανοί τους ζουν τέτοια ζωή ώστε εκπλήσσεται ο επισκέπτης.

Τα Έθιμα στον Θάνατο από τους Βλάχους της Παλαιομάνινας

  Επί ευκαιρίας του Ψυχοσάββατου της Πεντηκοστής θα αναφερθούμε στο βιβλίο «Τα βλάχικα έθιμα της Παλαιομάνινας  Αιτωλοακαρνανίας με αρχαιοελληνικές ρίζες»  του Δημήτρη Στεργίου όπου καταγράφονται τα κυριότερα έθιμα στον θάνατο (και όχι μόνο) των κατοίκων της Παλαιομάνινας Αιτωλοακαρνανίας, τα οποία όπως αποκαλύπτεται, έχουν βαθιές αρχαιοελληνικές ρίζες και οι οποίες εκτείνονται μέχρι την μυκηναϊκή και ομηρική εποχή!
  Ο συγγραφέας, με την έντονη παρουσίαση σκηνών και ριζών στο βλάχικο γάμο, τη γέννηση, το θάνατο, τις δοξασίες και τα άλλα έθιμα καθώς και ενός ενδεικτικού λεξιλογίου με πάμπολλες μυκηναϊκές, ομηρικές και άλλες αρχαιοελληνικές και βυζαντινές λέξεις, καταδεικνύει την αναμφισβήτητη ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα και την με αδιάσειστα στοιχεία επιστημονική αλήθεια για τους Ελληνόβλαχους ή Αρμάνους (Ρωμιοί): ότι ,δηλαδή, είναι Έλληνες  αυτόχθονες ,που, μετά την καθιέρωση της Λατινικής γλώσσας στην επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ,έγιναν, για λόγους επαγγελματικούς, δίγλωσσοι (μιλούσαν, χωρίς ποτέ να την γράφουν, και την κοινή λατινική).
    Έτσι, με το βιβλίο αυτό, του οποίου οι επισημάνσεις για τις μυκηναϊκές, ομηρικές, και αρχαιοελληνικές, γενικώς, ρίζες, δεν  μπορούν να θεωρηθούν όλες ως συμπωματικές, ραπίζεται για μιαν ακόμα φορά η σχετική ανθελληνική προπαγάνδα. Από την άποψη αυτή, όλα τα λαογραφικά στοιχεία που παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό, αποτελούν άρρηκτα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, της αρχαιοελληνικής παράδοσης και του μακραίωνα Ελληνισμού, τον οποίο διέσωσαν με τα έθιμά τους, τα τραγούδια τους, τις θυσίες τους και τις ευεργεσίες τους όλοι οι Έλληνες και, φυσικά, και οι Ελληνόβλαχοι.

ΑΡΕΙΜΑΝΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ (5)


Γεωργάκης Ολύμπιος
  Είχαμε μείνει στο προηγούμενο σημείωμά μας  στην συμβολή των Βλάχων στην ελληνική επανάσταση και συνεχίζουμε. Αυτοί σηκώθηκαν πρώτοι όταν σήμανε Εθνεγερσία. Αυτοί έτρεξαν στο πλευρό του Αλεξάνδρου Υψηλάντη από τη Μακεδονία στις ηγεμονίες, όπου τη Μονή του Σέκου υπερασπίσθηκαν άχρι θανάτου οι Βλάχοι στρατηγοί του Πρίγκιπος εθνομάρτυρες Γεωργάκης Ολύμπιος από το Βλαχολίβαδο και Γιάννης Φαρμάκης από το Μπλάτσι.
    Με αυτά τα δεδομένα οι Βλάχοι εγκατέστησαν, έθεσαν υπό τον έλεγχό τους, ένα απέραντο δίκτυο οικονομίας που, μετά τον 16ο αιώνα, θα λειτουργήσει μέχρι την αυγή του 20ού αιώνα από την Οδησσό μέχρι τη Βιέννη. Στα κοπάδια τους παρήγαγαν την πρώτη ύλη (γάλα, μαλλί και δέρματα), την οποία οι άοκνες γυναίκες τους επεξεργάζονταν επί τόπου διασφαλίζοντας την προστιθεμένη αξία (τυροκομικά, υφαντά, σκουτιά, κάπες, ρούχα και μαλακά δέρματα). Στα κοπάδια τους εξέτρεφαν, επίσης, χιλιάδες γερά άλογα και μουλάρια που αρχικά αποτελούσαν τα μεταγωγικά του αυτοκρατορικού στρατεύματος από τον 6ο κιόλας αιώνα όπως αναφέρει ανωτέρω ο Θεοφάνης. Αυτοί σχημάτισαν τα επιβλητικά καραβάνια που επί μακρούς αιώνες διέσχιζαν όλα τα Βαλκάνια ενώνοντας εμπορικά την Ανατολή με τη Δύση. Αυτοί, τέλος, φύλαγαν τις βασιλικές οδούς και τα περάσματα.
   Ακολουθούσαν κυρίως την αρχαία Εγνατία Οδό μέχρι το Δυρράχιο. Υπό τους Οθωμανούς την παράλλαξαν βορειότερα, ώστε να καταλήγει στην αυτόνομη λατινόφωνη Δημοκρατία της Ραγούζας, το μοναδικό ελεύθερο λιμάνι της Ανατολής προς τη Βενετία.
   Στον κόμβο της παραλλαγής αυτής ανέπτυξαν, κοντά στην Κορυτσά, την ονομαστή Μοσχόπολη. Με βλαχόφωνο πληθυσμό 40.000 έως 60.000 ψυχών ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά και παραγωγικά κέντρα των Βαλκανίων. Καλλιέργησε τα Ελληνικά Γράμματα, ίδρυσε τη Νέα Ακαδημία και εγκατέστησε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο μετά το Πατριαρχείο. Διατηρούσε, επίσης, ιδιόκτητο εμπορικό στόλο στην Αδριατική. Την κατέστρεψαν Τουρκαλβανοί ληστές την ίδια χρονική στιγμή που ο Ναπολέων κατέλυε την Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας.

ΑΡΕΙΜΑΝΙΟΙ ΒΛΑΧΟΙ (4)


   Σε προηγούμενο σημείωμά μας (Αρειμάνιοι Βλάχοι 3) είχαμε  τονίσει ότι στα χρόνια του Βουλγαροκτόνου (τέλη 10ου αιώνα), ο Κεδρηνός κάνει αναφορά για Βλάχους  Οδίτες (πρώτη γραπτή αναφορά). Οι συγκεκριμένοι βλάχοι οδίτες φύλαγαν το στενό πέρασμα, στο βλαχόφωνο Πισοδέρι, που ελέγχει μέχρι και σήμερα τις συγκοινωνίες ανάμεσα στη Φλώρινα, τις Πρέσπες, την Κορυτσά και την Καστοριά. Εκεί σκότωσαν τον έναν από τους αδελφούς του Τσάρου των Βουλγάρων Σαμουήλ, ο οποίος επαναστάτησε κατά της Αυτοκρατορίας, ενώ ήταν αξιωματούχος της, γιος του κόμητος Νικολάου και Αρμένισσας. Τον πολέμησε σκληρά, επί μακρά έτη, και εντέλει τον συνέτριψε ο Βασίλειος Β΄ ο Μακεδών ο επικαλούμενος Βουλγαροκτόνος.
   Αργότερα μνημονεύει τους Βλάχους η Άννα η Κομνηνή (1083-1148) στο τεράστιο βιβλίο της Αλεξιάς, αφιερωμένο στον πατέρα της Αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό, όπου διηγείται ότι τους Κομάνους οδήγησαν οι Βλάχοι που γνώριζαν τις κλεισούρες και τις φύλαγαν, αλλά αποστάτησαν επειδή, παρά τις συμφωνίες, ο Αλέξιος τους είχε φορολογήσει βαριά.
   Μετά το 1204 έχουν γίνει τόσο ισχυροί ώστε εκείνη την εποχή η Θεσσαλία ονομάζεται Μεγάλη Βλαχία και η Αιτωλοακαρνανία Μικρή Βλαχία η οποία, με σημαντικά διαλείμματα, διατηρήθηκε μέχρι και τον 15ο αιώνα, οπότε την πήραν οι Οθωμανοί και την μετέφρασαν στα τούρκικα Κιουτσούκ Ουλάχ. ΄Ετσι βγήκε στα ελληνικά το προσωνύμιο Κουτσόβλαχοι.
   Διατηρώντας ανέκαθεν, λόγω του πολεμικού χαρακτήρα τους, ευρεία αυτονομία στα πλαίσια της Αυτοκρατορίας επαναστατούσαν συχνά όταν η αυτοκρατορική εξουσία γινόταν πολύ συγκεντρωτική ή τους επέβαλε φόρους βαρύτερους από τους συμφωνημένους. Εναντίον τους εξεστράτευσε ο Αρμένιος Ιωάννης Κεκαυμένος, ικανότατος στρατηγός που έφερε το αξίωμα του Κατακαλών. Τον συνέτριψαν, όμως, στη Θεσσαλία τον 11ο αιώνα και αυτός έβγαλε όλο το άχτι του εναντίον τους στο Στρατηγικόν του όπου τους χαρακτηρίζει άπιστον και πονηρόν γένος  αναφέροντας ότι ήσαν βάρβαροι που ήλθαν από τον Δούναβη. Δεν αναφέρει, όμως, πότε και ποιος το μαρτύρησε. Τις δικές του πληροφορίες επαναλαμβάνουν αρκετοί μεταγενέστεροι χρονικογράφοι. Ενωρίτερα, ωστόσο, ο Βουλγαροκτόνος με χρυσόβουλό του τους είχε υπαγάγει στην Αρχιεπισκοπή Αχριδών, Νέας Ιουστινιανής και πάσης Βουλγαρίας, την οποία ο ίδιος ίδρυσε, όταν διέλυσε το εφήμερο Βασίλειο του Σαμουήλ. Αλλά είναι έγκυρη πηγή ο ηττημένος και ταπεινωμένος στρατηγός; Ο μελετητής του Ούγγρος ιστορικός Λ. Ταμάς υπογράμμισε το 1936:

Τρίτη 2 Νοεμβρίου 2010

95 ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΞΗΡΟΛΙΒΑΔΟΥ

   Τα τοπωνύμια του Ξηρολιβάδου θα αναφερθούν σύμφωνα με το ανάγλυφο της περιοχής με τέτοια σειρά ώστε   να γίνουν  περισσότερο κατανοητά. Ο  ευρύτερος χώρος του Ξηρολιβάδου μοιάζει με μία λεκάνη όπου στο κέντρο περίπου της λεκάνης αυτής βρίσκονται η Πάντια (το Τσαΐρι), η Μπάρα (η Λίμνη), Τα Πεύκα και ο Λόφος του Προφήτη Ηλία στις πλαγιές του οποίου είναι κτισμένο το χωριό. Γύρω–γύρω από τα μέρη αυτά υψώνονται τα βουνά  και βέβαια η λεκάνη αυτή είναι ανοιχτή  και  χαμηλώνει προς το ανατολικό μέρος (προς την Βέροια). 

   Τα τοπωνύμια που θα παρουσιάσουμε ανήκουν μόνο στα σύνορα του Ξηρολιβάδου. Πρώτα θα αναφέρουμε  την βλάχικη ονομασία τους και μετά θα την μεταφράζουμε στα ελληνικά.
   Έτσι θα ξεκινήσουμε από το ανατολικό μέρος, θα προχωρήσουμε βόρεια ακολουθώντας την νοητή κυκλική γραμμή της λεκάνης, θα επιστρέψουμε στην αρχική μας θέση και μετά θα ανηφορίσουμε προς το κεντρικό μέρος της λεκάνης (προς το χωριό και τα πεύκα).
   Η συλλογή και η ονομασία τους  έγινε με σεβασμό στον λαϊκό πολιτισμό και την παράδοση και αυτό φαίνεται από την  επιλογή των πληροφοριοδοτών οι οποίοι είναι γνήσιοι και αυθεντικοί κάτοικοι του χωριού. Επιλέξαμε τα τοπωνύμια όπως τα έλεγαν παλιότερα οι κάτοικοι του χωριού αποφεύγοντας σύγχρονες ονομασίες.  Κύριοι πληροφοριοδότες μας ήταν ο Κώστας Τσιαμήτρος του Ηλία (Ψωμάς), 89 ετών, και ο Ηλίας  Αράβας του Γιώργη, 56 ετών, ο οποίος είναι άριστος γνώστης της περιοχής .

Σημείωση: Όσον αφορά στην προφορά των  βλάχικων λέξεων προτιμήσαμε  να τις γράψουμε  με ελληνικά  γράμματα και όχι λατινικά έτσι ώστε να μπορούν να τις διαβάζουν όλοι. Παρόλα αυτά χρησιμοποιήσαμε τα  σύμβολα : ә και S . Το ә = άφωνο φωνήεν και το S = παχύ σίγμα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΣΤΟΥΣ ΒΛΑΧΟΥΣ



Προφορά γραμμάτων : ə = αγγλικό άφωνο φωνήεν, Ѕ = παχύ σίγμα
(Εκτός από αυτά τα σύμβολα, προτιμούμε το ελληνικό αλφάβητο για τα βλάχικα, απλά, γιατί απευθυνόμαστε σε Βλαχόφωνους Έλληνες).

Κατά τις 3 πρώτες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα και ετοίμαζαν το σπίτι. Τη μεγάλη Τετάρτη έπιαναν το ζυμάρι (ακəτσέ αλάτρλου τρι τούτου άνλου) για όλη τη χρονιά και παράλληλα, το βράδυ ετοίμαζαν τη μπογιά για τα αβγά. Τη μεγάλη Πέμπτη, τα χαράματα - πριν σκάσει η αυγή για να μη σκάσουν τα αβγά - έβαφαν τα κόκκινα αβγά. Ένα αβγό το έβαφαν, την Τετάρτη το βράδυ, πρώτο και μόνο του για το εικόνισμα του σπιτιού και το κρατούσαν ως το άλλο Πάσχα. Με αυτό το κόκκινο αβγό σταύρωναν, το πρωί της Πέμπτης, το πρόσωπο όλων των μελών της οικογένειας, κυρίως των παιδιών, με ποικίλες ευχές: όου αρόЅου, φάτσα αρόЅα = κόκκινο αβγό, κόκκινο πρόσωπο, ή κα όου αρόЅου Ѕι κα κιάτρə σəνəτόσου = σαν αβγό κόκκινο και σαν πέτρα γερός, ή γκίνι βινίЅ όου αρόЅου, σəνəτόσου κα κιάτρə μι αφλάЅ, σəνόσου κα κιάτρə σμι αλάЅ = καλώς ήρθες κόκκινο αβγό, γερό σαν πέτρα με βρήκες, γερό σαν πέτρα να με αφήσεις.
Την ίδια μέρα, πριν φέξει, κρεμούσαν έξω από το παράθυρο, μια βελέντζα κόκκινη σαν το αίμα του Χριστού που θυσιάστηκε για τους ανθρώπους, και ταυτόχρονα ετοίμαζαν τα επτάζυμα (πəνι κου Ѕιάπτι αλάτουρι) και τα τσουρέκια. 
Τη Μεγάλη Παρασκευή, το απόγευμα πήγαιναν στο νεκροταφείο και άναβαν κερί στους δικούς τους για συγχώρεση, ενώ το Μεγάλο Σάββατο το πρωί οι άντρες έσφαζαν τα αρνιά, οι κτηνοτροφικές οικογένειες μοίραζαν γάλα στους συγγενείς και στους φίλους, και οι γυναίκες ετοίμαζαν τη μαγειρίτσα και τα λιανώματα. 

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ και το πανηγύρι του Αγίου στο Ξηρολίβαδο.


     Ο Ηλίας ο Θεσβίτης ήταν ένας εξέχων Ισραηλίτης προφήτης του Θεού. Ήταν γιος του Σωβάκ και καταγόταν από ένα χωριό της ευρύτερης περιοχής της Γαλαάδ που πιθανόν ονομαζόταν Θέσβη. Κατοικούσε στη γη Γαλαάδ και έδρασε στα χρόνια του βασιλιά Αχαάβ, κατά τον 9ο-10ο αιώνα ΠΚΧ. Το όνομα Ηλίας αποτελεί ελληνική μεταφορά του αντίστοιχου εβραϊκού ονόματος Ελιγιαχού (אליהו‎), το οποίο σημαίνει «Ο Θεός μου είναι ο Ιεχωβά» ή «Ο Ιεχωβά Είναι Θεός». Αναφορές στον Ηλία περιέχονται και στο Κοράνιο.   Ο Ηλίας υπήρξε εξαιρετικά δραστήριος, δυναμικός και θαρραλέος προφήτης, ενεργώντας ως αντιπρόσωπος του Θεού. Όλα αυτά δείχνουν με πόσο ζήλο υπηρέτησε ο προφήτης Ηλίας το θέλημα του Θεού. Ο προφήτης Ηλίας, είχε βοηθό, μαθητή και διάδοχό του τον Ελισαίο.
      Πλουσιότατες είναι οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα, όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων. Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη καί τή Μακεδονία,  ο προφήτης Ηλίας θεωρούνταν κύριος της βροχής, των βροντών καί των κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα πού εξιστορούνται στην Παλαιά Διαθήκη για την ξηρασία πού επέβαλε ὁ Ηλίας και το μετά τριετία άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή. Οι χωρικοί μάλιστα της Βόρειας Θράκης, πού ήρθαν στην  Ελλάδα το 1923 καί εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, προσφέρανε στον άγιο «κουρμπάνι».
    Ο κίνδυνος από την κάψα του ηλίου ,άλλα και  από την καλοκαιρινή νεροποντή, συνδέθηκε με τον προφήτη Ηλία.. στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται πάντα τα εκκλησάκια του, ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων, το Δία τον νεφεληγερέτη, τον κύριο του ηλίου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, μ’ένα λόγο, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ’αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρεύονταν  την ίδια εποχή που γιορτάζεται ο δικός μας προφήτης Ηλίας, δηλαδή στις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαημέρου του Ιουλίου, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα. Η ιδιότητα του προφήτη Ηλία ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, που κληρονόμησε από τον νεφεληγερέτη Δία, γίνεται φανερή ανάμεσα σε άλλα, και από τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις που γίνονται την ημέρα της γιορτής του.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ – ΚΑΠΕΤΑΝΑΡΑΙΟΙ ΒΕΡΟΙΑΣ

     Οι Αποκριές και το  Καρναβάλι ήταν ένα ξέσπασμα και ξεκούρασμα των ανθρώπων,  με ερωτική και σεξουαλική ελευθεριότητα, για να έρθει η Σαρακοστή με την σωματική συντήρηση και την πνευματική περισυλλογή μέχρι το Πάσχα.. Ονομάστηκαν Αποκριές, επειδή τη περίοδο αυτή, συνηθίζεται να μην τρώνε κρέας οι Χριστιανοί, δηλαδή «να απέχουν από κρέας». Λέγεται  επίσης  της Τυροφάγου, γιατί την εβδομάδα αυτή τρώνε μόνο γαλακτοκομικά  για να προετοιμαστούν σιγά - σιγά για τη νηστεία της Σαρακοστής. Το Καρναβάλι που είναι  Ρωμαϊκή λέξη έχει την ίδια έννοια με τις  Αποκριές (αποχή από το κρέας) - Καρναβάλι (carno-is = κρέας valeo = απέχω). Όπως και στο Δωδεκαήμερο έτσι και στις Αποκριές (με τις μεταμφιέσεις, τους χορούς, τα σατιρικά τραγούδια, τα φαγοπότια, την θύμηση των νεκρών και το κάψιμο των κέδρων) επιζητείται η γονιμότητα, η βλάστηση, η καρποφορία και γενικά η μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη, συμβολισμός που υπήρχε και στις αρχαίες Διονυσιακές γιορτές.
   Όλοι συμφωνούν ότι τα έθιμα της Αποκριάς έχουν τις ρίζες τους βαθιά στην αρχαιότητα και σηματοδοτούν την μετάβαση από το χειμώνα στην άνοιξη, την αναγέννηση της φύσης. Μάλιστα, υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τα "Σατουρνάλια", μια από τις αρχαιότερες γιορτές προς τιμήν του Διονύσου, κατά την οποία οι πιστοί μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν και κατανάλωναν άφθονη ποσότητα κρασιού προς τιμή της θεότητας και από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο προς τιμή του Διόνυσου

ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΥΦΟΣ ΤΩΝ ΒΛΑΧΟΦΩΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ






Το θέμα είναι τεράστιο και μέσα σε λίγες γραμμές είναι σίγουρο ότι δεν μπορεί να εξαντληθεί. Απλά, από την εμπειρία μας, αλλά και από την άντληση τεκμηριωμένων στοιχείων από σπουδαίους επιστήμονες και ερευνητές θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε το θέμα, με έναν κατανοητό τρόπο και λόγο για τον απλό αναγνώστη.
Καταρχάς, πρέπει να τονιστεί ότι ο παραδοσιακός χορός σήμερα μέσα στο αστικό περιβάλλον που ζούμε, είτε το θέλουμε είτε όχι, έχει αλλάξει, γιατί ακριβώς δεν ζούμε σε παραδοσιακή κοινωνία. Σήμερα ο χορός αυτός έχει περισσότερο ψυχαγωγικό και όχι εθιμικό και κοινωνικό χαρακτήρα, έχει ομογενοποιηθεί, έχουν δημιουργηθεί σύλλογοι και γενικά υπάρχει μια διαφορετική εξέλιξη. Παρόλα αυτά η χορευτική πρακτική στην κοινωνία που ζούμε περιέχει στοιχεία και των δύο κόσμων (παραδοσιακού-αστικού), πράγμα που συμβαίνει και στους βλαχόφωνους Έλληνες. Το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα (τα βλάχικα) και ο αρνητικά φορτισμένος όρος «Βλάχο», σε συνάρτηση με τις επιδράσεις της ρουμάνικης προπαγάνδας σήμερα δεν αποτρέπει τους βλαχόφωνους Έλληνες να εκδηλώνουν τη μουσικοχορευτική τους ταυτότητα και δεν υπάρχει πλέον λόγος για μεμψιμοιρία και αίσθηση απομόνωσης.
Σήμερα, βλέποντας κανείς το μουσικοχορευτικό ύφος των Βλάχων σε διαμερίσματα της Ελλάδας (περισσότερο Ήπειρο, Θεσσαλία και Μακεδονία) διαπιστώνει ξεκάθαρα την ελληνικότητά του, όσον αφορά στον χορό, τον ρυθμό και την μελωδία. Μπορούμε να ισχυριστούμε, μάλιστα, ότι το πιο αργό, μεγαλοπρεπές και δωρικό αυτό ύφος πλησιάζει περισσότερο στον αρχαιοελληνικό τρόπο. Οι βλαχόφωνοι χορεύουν και τραγουδούν πιο αργά και βαριά από τους υπόλοιπους συνέλληνες ακόμα και στις ίδιες περιοχές που βρίσκονται μαζί τους. Για παράδειγμα, τα μπεράτια των Βλάχων, σε 7 χρόνους με γύρισμα σε 2 χρόνους, είναι πιο αργά από αυτά της Θεσσαλίας (Μπαίνω μες τ’αμπέλι- Τασιά). Επίσης, οι συγκαθιστοί χοροί της περιοχής Μετσόβου, βλαχοχωριών των Γρεβενών είναι πιο αργοί από τους αντίστοιχους συγκαθιστούς των μη βλαχόφωνων των συγγενών περιοχών. Το ίδιο συμβαίνει και στα τσάμικα και στα αργά τραγούδια των 5 χρόνων (Καραπατάκι, Λεωνίδας).

Τα ονόματα των Βλάχων



Η πλειοψηφία των Βλάχων όταν αυτοπροσδιορίζονται, στη γλώσσα τους κάνουν τη χρήση του όρου «Αρμούν-Αρμούνι». Ο όρος αυτός είναι παραφθορά του λατινικού όρου «Romanus» όπως ο όρος «Ρωμιός» είναι παραφθορά του ελληνικού όρου «Ρωμαίος». Οι δύο αυτοί όροι είναι ταυτόσημοι καθώς και οι δύο προσδιορίζουν, ο ένας στα λατινικά και ο άλλος στα Ελληνικά τον «πολίτη» και αργότερα τον «πολιτισμικό κληρονόμο» της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της μετέπειτα «Ρωμανίας», της κρατικής και πολιτισμικής οντότητας που είναι περισσότερο γνωστή σε μας με τον νεολογικό όρο Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Θα πρέπει να γνωρίζουμε πως ο όρος «Ρουμανία» και «Ρουμάνοι» είναι μάλλον, δύο όροι νεολογικοί που υιοθετήθηκαν από τους Ρουμάνος μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα..

Ο όρος «Βλάχος-Βλάχοι» έχει γερμανική καταβολή. Χρησιμοποιούνταν για τον προσδιορισμό των Ρωμαίων και γενικά των εκλατινισμένων γλωσσικά κατοίκων των Ρωμαϊκών εδαφών. Ο όρους πέρασε να χρησιμοποιείται αργότερα στους Σλάβους, στους Βυζαντινούς και στους Οθωμανούς. Πρέπει να πούμε ότι από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι σήμερα ακόμα ο όρος «βλάχος-βλάχοι» με το βήτα μικρό δηλώνει τους συνήθως νομαδικούς πληθυσμούς που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και κατεπέκταση έφτασε να δηλώνει στα νεοελληνικά τον νομαδοκτηνοτρόφο, τον άξεστο, τον αγροίκο, τον απολίτιστο, τον χωριάτη.

Ο όρος «Κουτσόβλαχος-Κουτσοβλάχοι» είναι ένας μάλλον αποτυχημένος σύνθετος όρος ο οποίος μοιάζει να είναι προσβλητικός για τους Βλάχους. Χαρακτηριστική παραμένει η επισήμανση του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνα Βλάχου προς τον ακαδημαϊκό δάσκαλο Αλέξανδρο Σβώλο πως: όποιος αναφέρεται σε «Κουτσόβλαχους» είναι ο ίδιος «Κουτσοσυγγραφέας».

Πριν την έκρηξη των Βαλκανικών εθνικισμών και των επακόλουθων προπαγανδών, είχε χρησιμοποιηθεί ο όρος «Ελληνόβλαχος-Ελληνόβλαχοι» και είναι εμφανές ότι εμπεριέχει μια πολιτισμική και πολιτική διάκριση και διάσταση. Είχε λόγον ύπαρξης και χρήσης για όσο καιρό χρησιμοποιούνταν σε αντιδιαστολή με τον όρο «Σλαβόβλαχος-Σλαβόβλαχοι» ο οποίος με την σειρά του χρησιμοποιούνταν για τον πολιτιστικό προσδιορισμό των Ρουμάνων. Σήμερα πια η προσδιοριστική χρήση του όρου «Έλληνας» ως πρώτο συνθετικό φαντάζει ως πλεονασμός, όπως ίσως στις περιπτώσεις των όρων «Ελληνοπόντιος» και «Ελληνοκαραμανλής».

O Κλήδονας στους βλαχόφωνους Έλληνες

 
Όπως είπαμε και στο προηγούμενο σημείωμα μας η λέξη κλήδονας προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κληδών», που σημαίνει προγνωστικό ήχο, δηλαδή λέξεις ή φράσεις τυχαίες που ακούγονται κατά την διάρκεια μαγικών τελετών και στις οποίες αποδίδεται έπειτα προφητική σημασία. «Οι αρχαίοι την ημέρα της εορτής των Νουμηνιών είχαν τη συνήθεια του κληδονισμού, εκληδονίζοντο, δηλαδή μάντευαν το μέλλον με τον κλήδονα. Η ίδια τακτική συνεχίστηκε και κατά την έλευση του χριστιανισμού και την ένταξη των παγανιστικών εθίμων στο χριστιανικό εορτολόγιο. Το δρώμενο αυτό μάλιστα με άλλα έθιμα που ανάγονται στις θερινές τροπές του ηλίου συνδέθηκε με την εορτή των γενεθλίων του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, του μεγαλύτερου προφήτη που προμήνυσε την έλευση του Χριστού, παρόλο που η Εκκλησία επιχείρησε μάταια να το καταδικάσει και να το καταργήσει, παρομοιάζοντας το με βακχική-παγανιστική τελετή».

«Το έθιμο συναντάται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας με διάφορες παραλλαγές. Στους βλαχόφωνους πρόκειται για την πρώτη εθιμική εκδήλωση που πραγματοποιείται την καλοκαιρινή περίοδο, όταν αυτοί εγκατέλειπαν τα χειμαδιά και ανέβαιναν στα βουνά για να ξεκαλοκαιριάσουν. Η ονομασία που δίδεται από τους βλάχους για το δρώμενο είναι Ταγιανί, δηλ του Αη-Γιάννη, αλλα ο όρος αυτός δεν διατηρείται σήμερα. Αντίθετα, στις μέρες μας είναι γνωστό με την ονομασία Γκαλιάτα, καθώς έτσι ονομάζεται το στολισμένο με λουλούδια δοχείο που οι κοπέλες γεμίζουν με νερό από τρείς βρύσες. Γκαλιάτα σημαίνει στα βλάχικα στην κυριολεξία καρδάρι για το άρμεγμα των γιδοπροβάτων, κουβάς θα λέγαμε σήμερα, παρόλο που στο δρώμενο χρησιμοποιείται μεταλλικό υδροδοχείο,το γκιούμι. Το έθιμο βέβαια έχει διάφορες μικροπαραλλαγές στα βλαχοχώρια μας όμως σε γενικές γραμμές είχε ως εξής»:

Δευτέρα 1 Νοεμβρίου 2010

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΠΙΡΠΙΡΟΥΝΑΣ ΣΤΟΥΣ ΒΛΑΧΟΥΣ


 Προφορά συμβόλων : ə = αγγλικό άφωνο φωνήενЅ = παχύ σίγμα
 (Εκτός από αυτά τα σύμβολα, προτιμούμε την ελληνική γραφή για τα βλάχικα, απλά, γιατί απευθυνόμαστε σε δικούς μας  Ελληνόβλαχους).
    Έχουν γραφτεί πολλά για την Πιρπιρούνα. Το έθιμο εντοπίζεται σε όλους του λαούς των Βαλκανίων και γίνεται συνήθως σε εποχή ανομβρίας, όπου   ένα κορίτσι συνήθως μικρό, φτωχό και ορφανό με λουλούδια,  πρασινάδες, βούζια, κλπ  σε όλο της το σώμα, μαζί με την παρέα άλλων κοριτσιών ,όλοι τους γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδάνε, παρακαλώντας το Θεό να βρέξει (έχουμε πάρα πολλές παραλλαγές αυτού του εθίμου). Οι νοικοκυρές  ρίχνουν νερό επάνω στο κορίτσι , προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο τη βροχή να έρθει. Ο συμβολισμός της κατάβρεξης έχει ομοιοπαθητικό χαρακτήρα: Όπως «βρέχει» πάνω στην Πιρπιρούνα, να βρέξει και στη διψασμένη γη.
  Στην περίπτωση των Βλάχων έχουμε και μια άλλη παράδοξη παραλλαγή εκτός από το έθιμο της γκəλιάτας που περιγράψαμε σε άλλο μας σημείωμα (συνδυασμός πιρπιρούνας και κλήδονα για τους Σαμαριναίους και τους Ξηρολιβαδιώτες Βλάχους). Και αυτό για τρεις λόγους: Πρώτον ,γιατί υπάρχει ένα  σπάνιο βλάχικο τραγούδι , δεύτερο, γιατί το τραγουδούσαν μεγάλοι (ενήλικες) που ντύνανε μια Πιρπιρούνα, πάλι άντρα, και μάλιστα τον ψηλότερο της παρέας τους, και τρίτον, γιατί εκτός από τις επικλήσεις για την αύξηση των αγαθών κλπ, έχει και αιχμές κατά της τοπικής αρχής.
  Γιατί, όπως η ανομβρία τους στερούσε αγαθά, έτσι και η τοπική πολιτικοστρατιωτική αρχή τους αφαιρούσε αγαθά με τη μέθοδο της φορολογίας, και μάλιστα την άδικη, αφού ο βοϊβόδας (Τούρκος διοικητής Καζά-Νομαρχίας θα λέγαμε σήμερα) λογάριαζε και τους πεθαμένους μαζί με τους ζωντανούς! Και φαίνεται από το τραγούδι ότι ο βοϊβόδας δεν τους έσβηνε ποτέ από τα  φορολογικά του τεφτέρια.

Μια ενδιαφέρουσα άποψη για την προέλευση της λέξης «Αρμάνος» των Βλάχων


   Το θέμα είναι, βέβαια, τεράστιο γιαυτό θα δώσουμε μια συνοπτική εξήγηση στα πλαίσια ενός σημειώματος εφημερίδας. Καταρχάς, το όνομα Βλάχοι στους ελληνόγλωσσους πληθυσμούς δόθηκε από τους άλλους λαούς. Οι Βλάχοι ονομάζουν τους εαυτούς τους Αρμάνοι με εξαίρεση τους Μογλενίτες, που αυτοαποκαλούνται Βλάσι .
  Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το όνομα  Αρμάνος προέκυψε από το λατινικό Romanus με το  αρχαίο ελληνικό προθετικό α: Armanu <Ar(o)manu(s) < a+Romanus. Η ονομασία αυτή σχετίζεται με το διάταγμα του Καρακάλα (Edictum Antoninianum), 212 μ.Χ., με το οποίο γενικεύτηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους των Ρωμαϊκών επαρχιών (Romanus Cives). Οι όροι Αρωμούνος/Αρωμούνοι κι Αρμάνος/Αρμάνοι είναι νεολογισμοί. Ο πρώτος προήλθε από τον γερμανικό όρο Aromunen που εισήγαγε ο Γκούσταβ Βάϊγκαντ στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και καθιερώθηκε στην ελληνική του μορφή από τον Αχιλλέα Λαζάρου. Ο δεύτερος όρος εμφανίστηκε στην ελληνική βιβλιογραφία αρχικά στη μορφή Αρμάνιοι από το Σωκράτη Λιάκο και στη σημερινή του μορφή Αρμάνοι από τον Νικόλαο Μέρτζο κ.α.
    Ένας ακαταπόνητος ερευνητής, ο Γιώργης Έξαρχος, ο οποίος μελετά το θέμα των Βλάχων ,και όχι μόνο, χωρίς πολιτικές και εθνικές σκοπιμότητες, σεβόμενος τους επαγγελματίες και ερασιτέχνες βλαχολόγους (επιστήμονες και μη) και εξαντλώντας δεκάδες χιλιάδες πηγές στα βιβλία του, ειδικά  στο βιβλίο του, «Οι Ελληνόβλαχοι  τόμος Α, εκδόσεις Καστανιώτη  Αθήνα 2001», διαφοροποιείται και θεωρεί ότι η λέξη προέκυψε  από τις λέξεις arimanni και armannia  οι οποίες ήταν πολιτικοστρατιωτικοί όροι, που εξέφραζαν τον τρόπο της κοινωνικής οργάνωσης της βόρειας  Ιταλίας, από τους Λογγοβάρδους (8ο μ.Χ. αιώνα), γεγονός που οδηγεί στην διαπίστωση ότι ο ίδιος τρόπος κοινωνικής οργάνωσης υφίσταται και στο ανατολικό Ρωμαϊκό  Κράτος ,στην Ρωμανία, από τον 4ο μ.Χ. αιώνα.
    Στηρίζεται στις θέσεις του καθηγητή της ιστορίας Γ. Τ. Κόλλια (Ιστορία των μέσων χρόνων Αθήνα χ.χ. τεύχος 2ον σ. 383-384 πανεπιστημιακές εκδόσεις)  ο οποίος αν μας έδινε τις λατινικές πηγές από όπου άντλησε τις πληροφορίες του θα είχαμε χειροπιαστή  την άποψη του, ότι η ονομασία Armani προέκυψε από το arimanni.