Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου 2017

Aromanian Anthroponymy


Thessaloniki, ancient roman ruins
~ Για ελληνικά:

The appearance of Aromanians [1], Latin-speaking ones, Vlachs [2], known more widely as Koutsovlachs [3], in north Greece territories dates back to the Roman conquest. This fact has been recognized by distinguished and special Romanian scientists such as Vasile Pârvan, Radu Vulpe, Gheorghe Brătianu [6], Take Papahagi [7], Emile Petrovici [8], Şextil Puşcariu [9] and Dumitru Maniu [10] eventually great Th. Capidan [11] has recognized it, too. Latey, not only Aromanians’ indigenousness but their greekness have been proved after interdisciplinary converging elements, too [12]. Competent Greek scientists have already accepted (the theory) of direct or indirect linguistic enlatinization of Greek people, while a similar possibility was earlier excluded because of the superiority of Greek culture over the Roman one [14]. It is well known that Romans, before being rulers of Greek territories, had sought to establish friendly relations with Greek cities and federations [15]. When they conquered Greece [16], not having the necessary manpower to govern the new countries, they first addressed to the ruling class of Greeks to use it for the state administration, the army and other levels of state and social life. At the same time they used every Greek element [17]. Besides, Greeks of all classes did not mean to abandon their numerous activities, in particular commerce [18], exploitation of transport means [19], execution of public works, etc. The social rise of Greek urban (mainly) class in Roman Empire was indeed significant, given the fact that Greeks became senators, others occupied the office of Roman Supreme and many of them became senior military and imperial administrative officers [20]. At the same time, Greeks of lower classes, people of mountains and lowlands, were the inexhaustible source of the manning of roman legions [21], where they distinguished themselves or at least they secured better living conditions.

Greeks took care on time to obtain the title of Roman citizen [22] because this title offered special privileges and it favored social development and proficiency without obstacles in trade and other profitable professions. Indicatively, we give a few examples:
From the island of Kos, brothers Gaius Stertinius Xenophon (doctor and secretary of Emperor Claudius) and Tiberius Claudius Cleonimus (military officer of Roman army). From the town of Mytilene Marcus Pompeius Macrinus (roman supreme). From the town of Ephesus Tiberius Julius Celsus Polemius, supreme, his son Tiberius Julius Akylas Polemius, also supreme, who founded the famous library in his hometown. From the town of Nicomedia, the well-known writer Flavius Arrianus, provincial governor and supreme. From the city of Pergamon, the history writer Avlos Claudius Harax, commander of roman legion and supreme. From the island of Limnos the well-known writer Flavius Philostratus, whose son was called Lucius Flavius Capitoleinus. From the island of Crete, Lefkius Flavius Sulpikianus (Dorion Polyknis), senator. From the town of Sparta Gaius Julius Euriklis, cashier, mayor, general and senator. From Athens, Marcus Ulpius Eviotis, supreme, and his sons Marcus Ulpius Flavius Tisamenus and Marcus Ulpius Pupinius Maximus. Also Herod Atticus, whose full name is Tiberius Claudius Herod Atticus Marathonius. From the town of Megara Komodos Komodou. From the island Amorgos Aurelius Octavius, Aurelius Ermeus’ son. Plutarch's nephew, stoic philosopher and Marcus Aurelius’ teacher, Sextus, and others. Consequently, as Ioannis Touloumacus also writes, “from the presence of Greeks in the Senate, the administration and the army of the Empire, one would also expect cultural influences - and of course, first of all in language. All Greek officers of the Roman Empire knew latin language pretty much, some even so good as to read latin classic writers comfortably, too. In fact, Latin was known by almost all Greek intellectuals of the Roman era, from Polybius and Posidonius (during the period of liberty) to Plutarch and Philostratus, during the imperial period [23]”.

Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου 2017

Το Λιβάδι Ολύμπου και η μακραίωνη σύνδεση του με τα Σέρβια Κοζάνης


Χτισμένο αμφιθεατρικά σε μια από τις κορυφές του Τιτάριου όρους και σε υψόμετρο 1200μ, βρίσκεται το φημισμένο μας Λιβάδι ή Βλαχολίβαδο ή και Μεγαλολίβαδο. Ο Όλυμπος, το βουνό των θεών και των θρύλων, το συνοδεύει πάντα στην ονομασία του και στο γεωγραφικό του προσδιορισμό. Σε όποιο παραθύρι ή καλντερίμι του κι αν σταθείς καταλαβαίνεις ότι βρίσκεσαι στην αγκαλιά του ψηλότερου βουνού της Ελλάδας. Έχει την αρχοντιά και την παραδοσιακή ομορφιά όλων των ορεινών βλάχικων χωριών της χώρας μας και είναι σήμερα ζωντανό και ενεργό με 2000 κατοίκους, που ασχολούνται φυσικά σχεδόν αποκλειστικά με την κτηνοτροφία και τα παράγωγα αυτής.

Το Λιβάδι Ολύμπου είναι το φυσικό όριο τριών νομών (Κοζάνης, Πιερίας, Λάρισας) και ταυτόχρονα τριών περιφερειών. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας πληθυσμιακά, έφτασε και ξεπέρασε τους 6000 κατοίκους. Διασκορπίστηκαν οι πιο πολλοί με το πέρασμα των αιώνων κυρίως στη Κατερίνη, στη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα, αλλά και αρκετοί σε ξένες χώρες. Με χαρακτηριστικά γνωρίσμαατά τους την περηφάνια, το πείσμα και τη φιλοδοξία, επέτυχαν σε εμπορικούς τομείς και διέπρεψαν πάρα πολλοί στην πολιτική και τις επιστήμες. Στην γενέτειρα τους, είτε επιστρέφοντας, είτε από μακριά, δώρισαν και πρόσφεραν σπουδαία ευεργετήματα.

Σημαντικό ιστορικό γεγονός για την βλάχικη κωμόπολη, αποτελεί η έναρξη της επανάστασης του Ολύμπου, από την γυναικεία μονή της Αγίας Τριάδας το 1822. Κορυφαία δε μορφή των αγώνων κατά των Τούρκων και πρότυπο αντρείας και γενναιότητας, ο Γεωργάκης Ολύμπιος. Μέλος της Φιλικής Εταιρίας με συνεχή δράση όχι μόνο στα Πιέρια και τον Όλυμπο, αλλά σε όλα τα Βαλκάνια. Δεσπόζουν ο ανδριάντας στην είσοδο και το σπίτι -μουσείο στην κεντρική πλατεία του αγωνιστή με το ηρωικό τέλος.

Για έναν αιώνα (1822-1922),η περιοχή που περικλείεται από τον Όλυμπο τα Πιέρια και τον Τίταρο, γίνεται πεδίο μεγάλων πληθυσμιακών ανακατατάξεων και μετακινήσεων, καθώς και πολύ έντονων κοινωνικών, πολιτικών και εθνικών ζυμώσεων.

Τα Σέρβια και το Λιβάδι, είναι θα λέγαμε οι δύο πόλοι μιας απόστασης, που διαδραματίζονται οι παραπάνω αλλαγές. Η διαδρομή με ενδιάμεσους σταθμούς το Νεοχώρι την Καστανιά και την μονή του Αγίου Αντωνίου Σιάπκας, κάνει στενότερες τις σχέσεις και τις συναλλαγές των κατοίκων. Πρωτίστως οι δρόμοι αυτοί οι ορεινοί θα γίνουν εμπορικοί. Έτσι θα κυριαρχήσουν και θα κορυφωθούν μέχρι και το 1970 περίπου. Τα Σέρβια αποτελούσαν για το Λιβάδι, τον πιο κοντινό προορισμό (15χλμ είναι η πραγματική τους απόσταση), με δέλεαρ, την ελκυστική αγορά, την ετήσια εμποροζωοπανύγηρη (Νιάημερο) και το εβδομαδιαίο ΄παζάρι΄. Από το Λιβάδι έρχονται στα Σέρβια για να πουληθούν κτηνοτροφικά και βιοτεχνικά προϊόντα. Αιγοπρόβατα, γαλακτοκομικά, τομάρια ζώων, μαλλί, ταλαγάνια, χαλιά, κεντητά, εκλεκτά τσαρούχια. Κάποιοι βλάχοι επίσης προσλαμβάνονται σαν εποχιακοί τσομπάνηδες. Στα Σέρβια οι Λιβαδιώτες βρίσκουν προϊόντα, αγαθά, νεωτερικά εμπορεύματα, εργαλεία, σκεύη και είδη πολυτελείας. Τα τελευταία χρόνια, αυτοδιοικητικές κεντρικές αποφάσεις και γεωγραφικές αλλαγές, θα φέρουν το Λιβάδι πιο κοντά στην Ελασσώνα και το νομό Λάρισας, χάνοντας έτσι σιγά- σιγά τις μακραίωνες εμπορικές σχέσεις και επαφές.

Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2017

Τα Βλάχικα / Αρμάνικα - Μέρος II


Επιγραφή Νεκταρίου Τέρπου
Διαβάστε: 


3. Γλωσσικές σχέσεις ελληνικών και βλάχικων

Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν γλωσσικές σχέσεις ανάμεσα στα ελληνικά και βλάχικα γιατί, αφενός μεν όλες οι γλώσσες του κόσμου έχουν σχέσεις μεταξύ τους και αλληλοεπιδράσεις και αφετέρου ο ίδιος γεωγραφικός χώρος εξέλιξής τους το επιτρέπει. Παραθέτουμε ακολούθως απόψεις μερικών ερευνητών και ειδικών επιστημόνων:

α. Για το θέμα αυτό γράψαμε την άποψη του γλωσσολόγου Αντώνη Μπουσμπούκη στο προηγούμενο υποκεφάλαιο ‘Απόψεις διαφόρων ειδικών’. Θεωρήσαμε ότι δεν είναι δεοντολογικό να ‘σπάσουμε’ το κείμενό του.

β. Ο καθηγητής γλωσσολογίας Νίκος Α. Κατσάνης στην Εισαγωγή (σελ. κβ΄) του βιβλίου 'Οι Νομάδες των Βαλκανίων' των A. Wace & M. Thompson, εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1989, γράφει μεταξύ άλλων τα εξής: 
«…Οι σχέσεις της ελληνικής με την κουτσοβλαχική είναι μακροχρόνιες και βαθιές. Η επίδραση της ελληνικής στην Κουτσοβλαχική είναι ισχυρότερη από κάθε άλλη βαλκανική γλώσσα σε επίπεδο φωνητικό και λεξιλογικό. Φωνήματα από την ελληνική, παραγωγικές καταλήξεις, προθήματα και πάμπολλες λέξεις έχουν διαποτίσει την ΚΒ σε υψηλό βαθμό ώστε πολλοί, κυρίως ερασιτέχνες, να θεωρήσουν την ΚΒ μη νεολατινική γλώσσα. Μια συστηματικότερη μελέτη είναι δυνατόν να αποδείξει ότι το νεολατινικό αυτό ιδίωμα επικάθεται σε ελληνόφωνους ομιλητές, οι οποίοι στη συνέχεια γίνονται δίγλωσσοι…».
Ο ίδιος καθηγητής στο βιβλίο του ‘Οι Βλάχοι’, ό.π. και στο κεφάλαιο ‘Γλωσσικές σχέσεις Ελληνικής και Κουτσοβλαχικής’ (σελ. 109-115) μας πληροφορεί ότι η επίδραση της ελληνικής στην ΚΒ είναι κυρίως λεξιλογική (25-30%) και λιγότερο φωνητική και μορφολογική. Στο επίπεδο της φωνητικής τα φαινόμενα της κώφωσης (lemnu -> limnusu «ξύλο ->ξυλάκι) και της αποκοπής (musatâ->msatâ «όμορφη») που υπάρχουν στα ελληνικά ιδιώματα, υπάρχουν και στην ΚΒ. Πρέπει να σημειωθούν τα ελληνικά φωνήματα /γ, δ, θ/ που υπάρχουν και στην ΚΒ. Όσον αφορά στο επίπεδο της μορφολογίας η υιοθέτηση ελληνικών προθημάτων συμβαίνει στην ΚΒ (cacu-zburescu «κακομιλώ»), όπως και υιοθέτηση ελληνικών καταλήξεων (cafe ->cafedzi «καφές ->καφέδες», Sarmaniotu «Σαμαρινιώτης»). 
Όσον αφορά στο λεξιλόγιο ο καθηγητής επισημαίνει ότι τα αρχαιοελληνικά δάνεια στις λατινογενείς γλώσσες της βαλκανικής (άρα και στην ΚΒ) αποτέλεσαν αντικείμενο έρευνας και αντιπαράθεσης. Η πλευρά της Ρουμανίας, λέει ο καθηγητής, ότι μείωσε τη σημασία τους για ευνοϊκούς για αυτή (Ρουμανία) λόγους. Εκθέτει το πρόβλημα και τα ερωτήματα (τρία) που ανακύπτουν από αυτό. Νομίζουμε ότι καταλήγει στο ότι η ύπαρξη παλιών αρχαιοελληνικών γλωσσικών καταλοίπων στους Βλάχους δεν είναι δανεισμός από τη λατινική, αλλά κατευθείαν επιβίωσή τους. Για να στηρίξει αυτή την άποψή, φέρνει αρκετά παραδείγματα (mic, proaspitṷ, tšiumă, stupṷ, sterpu, sturṷ, broască cu osu, broaticu κ.α.), τα οποία βέβαια δεν θα τα αναλύσουμε για ευνόητους λόγους (δεν είμαστε γλωσσολόγοι και ο χώρος στο πόνημα μας είναι λιγοστός). Στη σελίδα μάλιστα 114 καταλήγει στο εξής: 
«…Από τα παραδείγματα που αναφέραμε πολλές λέξεις ή μάλλον όλες μπορούσαν να προέρχονται κατευθείαν από την ελληνική, ως μητρική γλώσσα των Βλάχων και όχι από την λατινική στην οποία πολλές λέξεις δεν εμφανίζονται ούτε σε γραπτά μνημεία ούτε σε επιγραφές…».

Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 2017

What Romanian sources testify about the musical style of Vlachs (Aromanians)


Avdella, 1906 - Αβδέλλα, 1906 
What Romanian sources testify about the musical style of Vlachs (Aromanians)

Tache Papahagi (linguist, ethnologist, folklorist, song collector in Romania), in the course of his research in his book, entitled ‘Poezia Lirica populara’ (lyric folk poetry), Bucharest, 1967, admits (inter alia) that: "when you hear the melodies of Aromanian/Vlach songs, you will lead to the conclusion that Aromanian/Vlach folk poetry has Greek origin".

G. Markou from Romania in his work, entitled ‘Folklore Muzical Aroman’ (Aromanian/Vlachic Musical Folklore), Bucharest, 1977, points out (inter alia) that: ‘Aromanians/Vlachs dance in rhythms, the names of which have Greek origin (sirtos, singastos, karapatakis, tsiamikos)’.

Paunescu, a Romanian folklorist, investigating Aromanians/Vlachs of Interwar, who settled in the annexed, disputed (by Bulgarians) Dobruja of South Romania, was suddenly surprised when, asking their wives to sing vlachic songs, he heard a crystal clear Greek song.

Translated in English by Yannis Tsiamitros, English teacher.
Source: here

Τι μαρτυρούν οι ρουμανικές πηγές για το μουσικό ύφος των βλαχόφωνων:

Ο Tache Papahagi (γλωσσολόγος, εθνολόγος, λαογράφος, συλλέκτης τραγουδιών στην Ρουμανία) στην πορεία της έρευνάς του στο βιβλίο ‘Poezia Lirica populara’ (λυρική λαϊκή ποίηση), Βουκουρέστι 1967, παραδέχεται μεταξύ άλλων ότι: «όταν ακούσει κανείς τις μελωδίες των αρμάνικων-βλάχικων τραγουδιών θα οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι η αρμάνικη δημώδης ποίηση έχει προέλευση και καταγωγή ελληνική».

Linguistic 'Enlatinization' of Greeks & Genesis of Vlachs (Aromanians) by Achilles Lazarou


Translated in English by Yannis Tsiamitros, English teacher.

Literary sources defend the ‘enlatinization’ of Greeks or with another expression, the genesis of Vlachs/Aromanians, too. For example, Ioannis Lydos’ [19] famous testimony, which Romanian E. Lazovan, professor of Copenhagen Univercity, strongly supports, rejecting unacceptable scientific behaviors of other Romanians, especially scientists from Romanian Academy, who try hard to shrink the range of (previous) historical testimony or to falsify it in ‘cold blood’. First of them is I. I. Russu [21], who shows misinterpretation (in his works) in the past. The second one, H. Mihaescu [22], is also the one who hides the word ‘Greek’ (Έλληνας) systematically, because this word overturns completely the Romanian propaganda that Aromanians/Vlachs until Nafpaktos and Tainaros (south Greece) are Romanians!

Written sources of linguistic enlatinization of Greek people, however, are aboundant. Inscriptions from Thesally, Ipirus and Macedonia make up a material that really illuminates and impresses. L. Lafoscade [23], G. Bratianu [24]. Br. Helly [25], Μ. Hatzopoulos, etc, studied them and ascertained (linguistic) enlatinization, bilingualism and genesis of Vlachs of Greek origin in the above areas [26]. The last one (M. Ηatzopoulos) right in Veria (town) locates indications of the beginning of the Aromanian, the vlachic idiom (of Latin origin), based on a Christian inscription of 5th century in Latin language [27].

So, the former notorious ‘principle’, according which one language does not enter another language of higher culture, already weakened during the interwar period after F. Lot’s comments of [28], is now cluttering [29]. At the same time, the objections (beliefs), according which the spread of Latin (language) supposedly presupposes a non-Greek linguistic and ethnological background, are completely outdated and unfounded. Because Greekness of northern Greek comes true scientifically and in many ways nowadays after the findings of well-known scientists like Hammond, Papazoglou [32], Kalleris [33], Poghirc etc. In particular, the latter with his PhD thesis, approved by the Univercity of Leningrad-St Petersburg, proves the Greekness of the ancient Macedonian (language) and its users, taking also into consideration the international lead in Kalleri’s special research [34], as well as the existence of all the agents of (linguistic) enlatinization of northern Greece [35].

Source: Αχιλλεύς Γ. Λαζάρου, Ελληνισμός & Λαοί Νοτιοανατολικής (ΝΑ) Ευρώπης, Τόμος Β', Αθήνα 2009, σελ. 254-257. (Achilles G. Lazarou, ‘Hellenism and Peoples of Southeast Europe’ (SE), Vol. II, Athens, 2009, pp. 254-257, here)

Το πρωτότυπο κείμενο στα ελληνικά: