Οι φορεσιές της Σαμαρίνας και άλλων χωριών της Πίνδου

Λεπτομερής περιγραφή με σπάνιες πληροφορίες και φωτογραφίες στο ομότιτλο  καλαίσθητο και χρήσιμο βιβλίο της εκπαιδευτικού Χάϊδως Αγορογιάννη – Βουτσά, με το οποίο διασώζεται και αναδεικνύεται μια σημαντική πτυχή της ελληνοβλάχικης παράδοσης και πολιτιστικής κληρονομιάς στα χωριά της Πίνδου.

Του Δημήτρη Στεργίου *

Το βιβλίο της κυρίας  Χάϊδως Αγορογιάννη –Βουτσά, «Οι φορεσιές της Σαμαρίνας και άλλων χωριών της Πίνδου», το οποίο είχε την ευγενή καλοσύνη να μου προσφέρει,  μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία «σωστική» προσπάθεια στο χώρο έρευνας της  ελληνοβλάχικης παράδοσης και του ελληνοβλάχικου πολιτισμού, όπως πολλές άλλες, που έχουν πραγματοποιηθεί  σε άλλες περιοχές της χώρας μας από «ερασιτέχνες» ερευνητές ή μελετητές. Διότι, η συγγραφεύς, χωρίς να έχει ειδικές γνώσεις ενδυματολόγου, από αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα της και τον τόπο καταγωγής της και το μεράκι και το πάθος της για τη  διάσωση αρκετών στοιχείων των παραδοσιακών  φορεσιών που έχουν εξαφανισθεί,  όπως τονίζει η ίδια στην εισαγωγή της, παρωθήθηκε να κάνει πολύωρες μελέτες, να κρατά σημειώσεις, να συγκεντρώνει πληροφορίες και περιγραφές από ηλικιωμένους, να προστρέχει σε γνήσιες πηγές και να προσφέρει ένα βιβλίο με εκπληκτικές πληροφορίες, αλλά και εκπλήξεις.

Η συγγραφεύς είναι συνταξιούχος  εκπαιδευτικός της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και κατοικεί στα Γρεβενά. Κατάγεται από τη Σαμαρίνα και από την Αετομηλίτσα (Ντένισκο). Η μητέρα του πατέρα της καταγόταν από την Αετομηλίτσα και, όπως υπογράμμισε σε τηλεφωνική επικοινωνία,  «αισθάνομαι υπερήφανη που κατάγομαι από τα υψηλότερα βουνά της Ελλάδας».

Το βιβλίο αυτό είναι το πρώτο, αλλά, όπως προκύπτει από την τηλεφωνική επικοινωνία, ετοιμάζεται και για το δεύτερο, αφού έχει συγκεντρώσει πολύτιμο υλικό (πληροφορίες, στοιχεία και φωτογραφίες), αλλά πού να βρει χρόνο μια δραστήρια ερευνήτρια με  τα εγγόνια!

Στο εξαίρετο και καλαίσθητο αυτό βιβλίο της, η συγγραφέας παρουσιάζει εν συντομία την ιστορία της Σαμαρίνας και γενικά τις φορεσιές της, περιγράφοντας στη συνέχεια με λεπτομέρειες τη γυναικεία  και την ανδρική φορεσιά, τις φορεσιές των γειτονικών και άλλων χωριών. Επίσης, στο βιβλίο παρατίθενται σχέδια, ένα κατατοπιστικό γλωσσάρι και, φυσικά, η πλούσια βιβλιογραφία.

Στον γράφοντα, ως Ελληνόβλαχο, το βιβλίο αυτό για το οποίο διέθεσα πολλές ώρες μελετώντας του, σημειώνοντας  και ανατρέχοντας στις δικές μου πηγές,  επεφύλαξε πολλές εκπλήξεις, από τις οποίες οι κυριότερες είναι οι εξής:

Η λατινοφωνία στην Ελλάδα - Νικόλαος Ξηροτύρης

Ο καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Νικόλαος Ξηροτύρης καλεσμένος  στην εκπομπή ''Βάλεα Κάλντα'' του ραδιοφωνικού σταθμού ''Παύλειος Λόγος 90,2 FM'' της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας αναπτύσσει το θέμα:

Η λατινοφωνία στην Ελλάδα

Δείτε το βίντεο που ακολουθεί: 

Πηγή βίντεο: Βλαχόφωνοι Έλληνες (youtube)

«Αρχαία Μακεδονία: Εθνολογία, Αρχαιολογία, Ιστορία» του Δημητρίου Ε. Ευαγγελίδη

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Οι Εκδόσεις ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου 

«Αρχαία Μακεδονία: Εθνολογία, Αρχαιολογία, Ιστορία»  

του Δημητρίου Ε. Ευαγγελίδη, 

που θα γίνει στις 9 Δεκεμβρίου 2012 και ώρα 18:30 

στο Αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου 

(Βασ. Σοφίας και Ριζάρη 2).

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι κατωτέρω:

Στέφανος Μίλλερ, Αρχαιολόγος,

Κωνσταντίνος Χολέβας, Πολιτικός Επιστήμων,

Δημήτρης Ευαγγελίδης, Συγγραφέας.

Στο πλαίσιο της παρουσίασης, θα γίνει απονομή τιμητικής πλακέτας στον αρχαιολόγο κ. Στέφανο Μίλλερ.

Την εκδήλωση θα συντονίσει ο εκδότης Σάββας Καλεντερίδης.

Πληροφορίες:

Βιβλιοπωλείο-Εκδόσεις ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ, Φιλελλήνων 14, Σύνταγμα

τηλ. 210 3316036, φαξ 210 3250421

info@infognomon.gr, www.infognomon.gr

Πηγή: ΕΘΝΟ-ΛΟΓΙΚΑ

Σπυρίδων Λάμπρος

Σπυρίδων Λάμπρος

Ο Σπυρίδων Λάμπρος με περισσή υπερηφάνεια και πιθανή μερικές φορές πρόθεση, η οποία δύσκολα γίνεται αντιληπτή, αποκαλύπτει την καταγωγή του: 

''Είνε αληθέστατον μεν ότι κατάγομαι εκ Καλαρρυτών, μικρού χωρίου, επί της παραμεθορίου γραμμής του Ελληνικού Βασιλείου, έναντι του επί οθωμανικού εδάφους Συρράκου, πατρίδος ενός εκ των εξοχωτάτων πολιτικών ανδρών της Ελλάδος, του Κωλέττη, και ενός εκ των μάλλον φημισμένων ημετέρων ποιητών, του Ζαλοκώστα, αυτού τούτου του Συρράκου μετά της τέως ρουμανικής άνευ μαθητών σχολής, αλλ' είνε ακόμη αληθέστερον ότι ο πάππος μου υπήρξεν έν εκ των θυμάτων του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και ότι ουδείς εκ των συμπατριωτών μου των Καλαρρυτών, ως ουδείς εκ των κατοίκων του Συρράκου και των λοιπών χωρίων των διεκδικουμένων ως αρουμανικών αναγνωρίζει ότι τυγχάνει άλλο τι ή γνησιώτατος  και αδιαφιλονείκητος Έλλην''. 

Πατέρας του Σπυρίδωνος είναι ο Παύλος Λάμπρος, ευυπόληπτος και πλούσιος Ελληνόβλαχος εγκατεστημένος στην Κέρκυρα, όπου την Ογδόη Απριλίου 1851 γεννήθηκε ο Σπυρίδων. Χάρη δε στην πάντοτε άριστη υγεία του, στην οικογενειακή ευμάρεια, στην έμφυτη φιλομάθεια και στην ευδιάκριτη ευφυϊα του απέκτησε ευρύτατη μόρφωση. Ήδη το 1871 έχει περατώσει τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και την 25η Ιουλίου 1873 αναγορεύθηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Λειψίας, αλλά δεν επανήλθε αμέσως στην Ελλάδα επιδιώκοντας διεύρυνση των σπουδών στη Γερμανία. Πράγματι συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Βιέννη και στο Βερολίνο. Εκεί επιδόθηκε στην ενδελεχή μελέτη των συγγραφών του ονομαστού Γερμανού Zinkeisen, ο οποίος πρώτος ήδη από το 1832 είχε ανατρέψει τον Jakob Ph. Fallmerayer. Ο Zinkeisen, αφού επέκρινε δριμύτατα τις πλάνες του Fallmerayer, αφοσιώθηκε στη συγγραφή συνεχούς ιστορίας του ελληνικού έθνους αποσκοπώντας στην οριστική λύση των ζητημάτων, που είχαν προκύψει από τις θεωρίες του Fallmerayer. Με θαυμαστή ευθυκρισία είχε θέσει ως πυρήνα και θεμελιώδη ιδέα την ενότητα του ελληνικού κόσμου σε όλες τις φάσεις της ιστορικής εξελίξεώς του. Έτσι έπαυσε να θεωρείται ως παρακμή του ρωμαϊκού κράτους η βυζαντινή ιστορία. Εκλαμβάνεται πλέον ως αρχή νέου ιστορικού βίου, κατά τον οποίο επέρχεται ''η βαθμιαία λήξις του αρχαίου και η διαμόρφωσις του νέου''. Εφεξής η βυζαντινή περίοδος, η οποία παρουσιαζόταν σαν εποχή ντροπής για τον Ελληνισμό έλαβε την αρμόζουσα θέση. 

Η νέα θεώρηση της ιστορίας ώθησε ημεδαπούς και αλλοδαπούς ιστορικούς στην έρευνα του Ελληνισμού κατά τους μέσους αιώνες, ώστε επιστημονικά να τεκμηριώνεται η συνέχεια και η ενότητα, η οποία αποτελούσε κοινή συνείδηση των Ελλήνων και πανίσχυρο κίνητρο προς ανεξαρτησία και εθνική ολοκλήρωση, όπως έχει προκύψει από το έργο των Κ. Παπαρηγόπουλου, Παύλου Καρολίδη και άλλων, μεταξύ των οποίων διακρίνεται ο Σπ. Λάμπρος, που έχει ερευνήσει τις τύχες του Ελληνισμού ως ενιαίου, συγγράφοντας πεντακόσιες μελέτες, μικρές, μεγάλες, βιβλία ολόκληρα και μερικά πολύτομα. Τα δημοσιεύματα του, κατά το χρονικό διάστημα 1866-1917, ανέρχονται σε 479 και συμποσούνται περίπου σε 39 ογκώδεις τόμους. Επιπρόσθετα υπάρχει και το εγκριτότατο περιοδικό Νέος Ελληνομνήμων, του οποίου κυκλοφορήθηκαν 21 τόμοι, που περιλαμβάνουν πρωτότυπες μελέτες του Σπ. Λάμπρου, και 17 τόμοι αποτελούν μεταφράσεις ιστορικών συγγραφών ξένων συναδέλφων του. Άξιες ιδιαίτερης μνείας συγγραφές του είναι η Ιστορία της Ελλάδος, ο ογκώδης κατάλογος των χειρογράφων του Αγίου Όρους, η δίτομη έκδοση του Μιχαήλ Ακομινάτου και οι δύο τόμοι των Παλαιολογείων. Επισημαίνονται επίσης ως εξαιρετικού ενδιαφέροντος και τα ακόλουθα: Λόγοι και Άρθρα (1878-1902), Μικταί Σελίδες (1905), Λόγοι και Αναμνήσεις εκ του Βορρά (1909), Ελευθέρια (1911). Εύλογα σημειώνει ο Ν. Σ. Δεπάστας ότι ''το συγγραφικόν του έργον εδημοσίευσεν ο Λάμπρος ιδίαις δαπάναις, της κρατικής προς αυτόν συνδρομής ούσης ανεπαρκεστάτης''.

Παρουσίαση του τετράτομου έργου του τ. Προέδρου της Επιτροπής Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων κ. Αχιλλέα Λαζάρου στο Δήμο Μάνδρας-Ειδυλλίας Αττικής

Ο Δήμος Μάνδρας – Ειδυλλίας & η Επιτροπή Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων πραγματοποίησαν την παρουσίαση του τετράτομου έργου του Ρωμανιστή – Βαλκανολόγου, Αχιλλέα Λαζάρου

«Ελληνισμός και λαοί της Ν.Α. Ευρώπης»

χθες Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 2012 στις 7.00 μ.μ. στην γεμάτη και ζεστή  αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου.

Την εκδήλωση χαιρέτισε ο Δημάρχος Μάνδρας - Ειδυλλίας, κ. Γεώργιος Δρίκος.

Ομιλητές ήταν:

Στεργίου Δημήτριος,

Δημοσιογράφος – Συγγραφέας

Λεκάκης Γεώργιος,

Δημοσιογράφος – Συγγραφέας

Φίλιας Βασίλειος,

τ. Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου – Κοινωνιολόγος.

Συντονιστής:

Παπαγαρυφάλλου Παναγιώτης,

Πρόεδρος της Επιτροπής Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων - Καθηγητής.

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης έγινε αναφορά στον Μανδραίο Μακεδονομάχο, Βαγγέλη Κοροπούλη.

                                    

Μετά το πέρας της παρουσίασης επακολούθησε συζήτηση των ομιλητών με το κοινό για τα κρίσιμα θέματα  του χρέους και της υποδούλωσης της χώρας στους δανειστές της.

Уметноста на плетените свеќи во Флорина

Η τέχνη των πλεκτών κεριών της Φλώρινας

Преубавите традиционални плетени свеќи од Флорина, се малку познати во западна Македонија и речиси непознати во останатите делови од Грција.

Исклучително, такви свеќи се нудат во поединечни случаи во посебни продавници на Тесалоники само за предвечерјата пред Велигден, додека во Атина се продаваат во некои продавници за подароци и народна уметност, без да е наведено нивното место на потекло.

Уметноста на плетените свеќи, потекнува од Византија со непотврдена традиција. Се развила посебно во Флорина, каде што постојат восочни плетења уште од старите жители. Оваа уметност почна нова слава после 1914г. кога дојдоа бегалците во ослободената Македонија. Мнозинството беа од Монастири и Магарево, каде што плетењето на восок цветаше со векови. Некои семејства од Монастири, се населија во Едеса, со намера и таму да ја пронајдат истата уметност, но во помали размери.

Конструкцијата на свеќите е составена од две фази: изработката на восочен врвца, која што се вика ''самас'' (модел MARS) и плетењето. За подготовка на ''самас'' неопходен алат беше ''чарки'' или обрач. Еден од нив е изложен во јавната библиотека во Флорина ''Василики Питоска''. 

Користејќи ја фантазијата, секој флорински чендлер, на производите им даваше негова лична карактеристична црта.

Greeks in FYROM

By Georgios Gialtouridis

The term clone is derived from κλών (klon), the Greek word for twig or branch, referring to the process whereby a new plant can be created from a twig.

"It was night when we entered Monastiri and night when we left...The inhabitants - the town is populated by Greeks - walk about furtively...and dwell below ground in their basements...The people here got wind instantly of the arrival of fellow Greeks...They kissed our hands, caressed our rifles, patted our helmets...and wept calmly beneath the moonlight. 'Can it be true? Are you really Greeks? Greeks from Greece? Our brothers?' They explained that during all their years of slavery they had been waiting for us, dreaming about us '...please, brethren, never let us fall into the hands of the Serbs again. They've oppressed us horribly, just because we are Greek...They lash us with whips if they hear the Greek language spoken among us. They don't even allow us to celebrate mass in Greek.'"

Through brilliant imagery author Stratis Myrivilis, born Efstratios Stamatopoulos, in his book Life in the Tomb evokes the meaning and truth of his personal experiences as a soldier in the Greek army in World War I. Monastiri, at the time a predominantly Greek city located on the southern edge of the Pelagonia valley, was originally founded by Philip II as Heraclea Lyncestis. During the Byzantine period it became known as Monastiri. Following almost 500 years of Ottoman occupation, the Treaty of Bucharest of 1913 placed the city under Serb control, only to be occupied by Bulgaria and the Central Powers just two years later during World War I. Myrivilis accounts firsthand as the Greeks, fighting on the side of the Allies, heroically entered Monastiri in 1918 ending the city's brief Bulgarian occupation. At the conclusion of the war, Monastiri again fell under Serb control as part of Vardarska province in the Kingdom of Yugoslavia. The Slavs call it Bitola, from the old Slavic word obitel, meaning monastery.

The savage assimilation process which the city's inhabitants had so vehemently exposed to the Greek soldiers went unheeded by the powers that be. Again the Greeks of Monastiri were left to their fate as policies of intimidation, persecution and terror perpetuated by successive regimes continued...even up to this day.

Εκδήλωση για τον Αχιλλέα Λαζάρου

Ο Δημήτρης Στεργίου θα παρουσιάσει 

το τετράτομο έργο του Αχιλλέα Λαζάρου

Στις 21 Νοεμβρίου 2012 και ώρα 19:00 θα διοργανωθεί ειδική εκδήλωση από το Δήμο Μάνδρας – Ειδυλλίας και την Επιτροπή Ενημερώσεων επί των Εθνικών Θεμάτων για την παρουσίαση του διαχρονικού αυτού τετράτομου έργου.

Σε ειδική εκδήλωση που διοργανώνει στις 21 Νοεμβρίου 2012 και ώρα 19:00 ο Δήμος Μάνδρας – Ειδυλλίας Δυτικής Αττικής και η Επιτροπή Ενημερώσεων επί των Εθνικών Θεμάτων, ο δημοσιογράφος – συγγραφέας Δημήτρης Στεργίου θα παρουσιάσει το γνωστό διαχρονικό και επίκαιρο τετράτομο έργο του καταξιωμένου ρωμανιστή – βαλκανολόγου δρος Αχιλλέα Λαζάρου, «Ελληνισμός και Λαοί της ΝΑ Ευρώπης». 

Όπως προκύπτει από τα κείμενα και όπως θα υπογραμμίσει ο Δημήτρης Στεργίου στην ομιλία του, τα περιεχόμενα, στους τέσσερις μεγάλους τόμους, έχουν διαχρονική αξία για πολλούς τομείς της σύγχρονης Ελλάδας. Αναφέρονται σε καθημερινά τρέχοντα θέματα για τους γείτονες και τις ανούσιες προπαγανδιστικές κινήσεις των Σκοπιανών, των Τούρκων, των Αλβανών, Ρουμάνων κ.λ.π. Δίνουν σωστές απαντήσεις στις διαπλεκόμενες και ύποπτες επιρροές των Μεγάλων. 

Ο κ. Λαζάρου υπεραμύνεται της δικής μας, ξεκαθαρίζει, διαυγέστατα, θέματα που αφορούν τους Ελληνογενείς Βλάχους και Αρβανίτες, ξεσκεπάζει πράκτορες και πρακτορίσκους που δρουν ανάμεσά μας, αναδεικνύει την προσφορά των Κυπρίων ακόμη σε όλη την Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το ίδιο κάνει και για την Βόρειο Ήπειρο. Στην συγκεκριμένη εκδήλωση θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο Μανδραίο Μακεδονομάχο, Βαγγέλη Κοροπούλη. 

Την παρουσίαση θα συντονίσει ο κ. Παναγιώτης Παπαγαρυφάλλου, καθηγητής και πρόεδρος της Επιτροπής Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων. Εκτός από τον Δημήτρη Στεργίου θα μιλήσουν ο κ. Βασίλης Φίλιας, τ. πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου και ο κ. Γιώργος Λεκάκης, δημοσιογράφος-συγγραφέας.

Αναμφισβήτητη η ελληνικότητα των Βλάχων της Βορείου Ηπείρου, αναγκαία η στήριξής τους!

Νίκος Θ. Υφαντής

Η Ελλάδα να αγκαλιάσει τους 

Βλάχους της Βορείου Ηπείρου!

Σε προηγούμενο σημείωμά μας στον «Πρωινό Λόγο» (Πέμπτη 13 Σεπετμβρίου 2012), με αφορμή άρθρο του Παναγ. Μπάρκα που αναφερόταν στην Ρουμανική προπαγάνδα για τους Βλάχους της Βορείου Ηπείρου [βλ. Εδώ], είχαμε αναφερθεί στην ανάγκη συσπείρωσης του Ελληνόφωνου και Βλαχόφωνου πληθυσμού που ζει στην αλβανική επικράτεια και στην υποχρέωση της Ελληνικής Πολιτείας να θέσει φραγμό στη ρουμανική διείσδυση, η οποία πλαστογραφεί την ιστορική πραγματικότητα.

Στο σημερινό σημείωμά μας θα αναφερθούμε στην αναμφισβήτητη ελληνικότητα των Βλάχων της Βορείου Ηπείρου και στην ανάγκη ηθικής και άλλης στήριξής του. Η πολιτιστική παράδοση (διάφορες εκδηλώσεις, χοροί, τραγούδια, ήθη, έθιμα) της βλαχόφωνης ελληνικής πληθυσμιακής ομάδας είναι πλούσια και σε τίποτε δεν διαφέρει από τις αντίστοιχες ελληνόφωνες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η βλαχόφωνη αυτή ομάδα πρωτοστάτησε σε εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες και διέπρεψε σε κάθε έκφανση της ελληνικής ζωής.

Ο Βαλκανιολόγος – ρωμανιστής Αχιλλέας Λαζάρου απέδειξε με επιχειρήματα την ελληνικότητα των Βλάχων της Αλβανίας και την προσφορά τους στον ελληνικό πολιτισμό. Οι Βλάχοι, σε πείσμα όλων εκείνων που επιμένουν να αρνούνται την γνησιότητα της ελληνικότητας των Βλάχων, είναι Έλληνες εκλατινισμένοι υπήκοοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

«Οι Βλάχοι» θα γράψει ο Μιχάλης Τρίτος, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Επικοινωνία, Ιούλιος – Αύγουστος 1994, σ. 27), «ονομάζονται συνήθως και Αρωμούνοι, που σημαίνει εκλατινισμένοι Έλληνες. Οι Βλάχοι φυλετικά και πολιτιστικά ανήκουν στους ακραιφνέστερους Έλληνες. Γι’ αυτό και η συμβολή τους στην ιστορία του ελληνισμού, μεσαιωνικού και νεωτέρου, είναι εκπληκτική. Το δευτερεύον γλωσσικό τους ιδίωμα, τα βλάχικα, αποτελεί κατάλοιπο της επιδράσεως που άσκησε η δημώδης λατινική στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά τη ρωμαιοκρατία και την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Η ύπαρξή του δεν παίζει κανένα απολύτως ρόλο στο ζήτημα της εθνικής τους συνειδήσεως».

Η τέχνη των πλεκτών κεριών της Φλώρινας

Τα πανέμορφα παραδοσιακά πλεκτά κεριά της Φλώρινας είναι λίγο γνωστά στη Δυτική Μακεδονία και άγνωστα στην υπόλοιπη Ελλάδα. 

Κατ' εξαίρεση, τέτοια κεριά... προσφέρονται σε μεμονωμένες περιπτώσεις από ειδικά καταστήματα της Θεσσαλονίκης μόνο τις παραμονές του Πάσχα, ενώ στην Αθήνα, πωλούνται σε κάποια κεντρικά καταστήματα δώρων και ειδών λαϊκής τέχνης, χωρίς να αναγράφεται ο τόπος προέλευσης τους.

Η τέχνη των πλεκτών κεριών, που κατά ανεξακρίβωτη παράδοση προέρχεται από το Βυζάντιο, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην πόλη της Φλώρινας, όπου υπήρχαν από παλαιά εντόπιοι κηροπλέκτες. Αυτή η τέχνη γνώρισε νέα ακμή μετά το 1914, όταν κατέβηκαν στην απελευθερωμένη πλέον Μακεδονία πρόσφυγες, κατά την πλειονότητά τους από το Μοναστήρι και το Μεγάροβο, όπου η κηροπλεκτική ανθούσε επί αιώνες. Ορισμένες, μάλιστα, οικογένειες Μοναστηριωτών εγκαταστάθηκαν στην Έδεσσα, με συνέπεια και εκεί να συναντάται η ίδια τέχνη, σε μικρότερη, όμως, κλίμακα.

Δύο ήταν οι φάσεις κατασκευής των κεριών, το φτιάξιμο του κέρινου κορδονιού που λέγεται «σαμάς» και το πλέξιμο. Για την παρασκευή του «σαμά» αναγκαίο εργαλείο ήταν το τσάρκι ή τσέρκι. Εκτίθεται ένα στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Φλώρινας «Βασιλική Πιτόσκα».

Χρησιμοποιώντας τη φαντασία κάθε Φλωρινιώτης κηροποιός, έδινε το δικό του χρώμα στην παραγωγή. 

«Πάνω από 800 αρχαιοελληνικές λέξεις στον ελληνοβλάχικο λόγο» του Δημήτρη Στεργίου

Το βιβλίο νέο  βιβλίο του Δημήτρη Στεργίου 

που κυκλοφορεί σε ebook

Κυκλοφόρησε το νέο ebook του Δημήτρη Στεργίου με τίτλο «Πάνω από 800 αρχαιοελληνικές λέξεις στον ελληνοβλάχικο λόγο» στη σειρά «Ελληνικός Πολιτισμός»

Πρόκειται για ένα ετυμολογικό λεξικό, το οποίο εντοπίζει, παρουσιάζει και ερμηνεύει μυκηναϊκές, ομηρικές, βυζαντινές, αρχαιοελληνικές και νεοελληνικές λέξεις που υπάρχουν στον ελληνοβλάχικο λόγο.

Πωλείται στην τιμή των 10 στερλινών (περίπου 12,5 ευρώ) μόνο από το ηλεκτρονικό κατάστημα των Εκδόσεων Στεργίου, στη διεύθυνση http://stergioushop.com. H αγορά γίνεται μόνο με χρεωστική ή πιστωτική κάρτα μέσω της ιστοσελίδας ή τηλεφωνικώς ή μέσω email στη διεύθυνση    sales@stergioultd.com. 

Διατίθεται μόνο σε ηλεκτρονική μορφή και σε αρχεία που είναι κατάλληλα και απολύτως συμβατά με όλους τους υπολογιστές, τα “έξυπνα” κινητά τηλέφωνα, τους υπολογιστές ταμπλέτες και τους αναγνώστες ηλεκτρονικών βιβλίων.

Σημειώνεται το βιβλίο αυτό παρουσιάζεται από τις  “Εκδόσεις Στεργίου” από τις 10 Νοεμβρίου 2012 στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, σε όλα τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης της Ελλάδας και του εξωτερικού (CNN, BBC, Reuters, Bloomberg, Financial Times) και σε ιστοσελίδες και blogs ειδικού περιεχομένου σχετικά με τη γλώσσα, την ετυμολογία και την ιστορία (Ελλάδα και εξωτερικό).

Δείγμα μπορείτε να βρείτε εδώ: http://goo.gl/OaOCa

Χαρακτηριστικά

Τίτλος: Ελληνικός Πολιτισμός - Πάνω από 800 αρχαιοελληνικές λέξεις στον ελληνοβλαχικό λόγο

Συγγραφέας: Δημήτρης Στεργίου

Φωτογραφία Εξωφύλλου: Δημήτριος Παππάς, Dreamstime.com

Σελίδες: 243 Α4 (379 σε iphone)

Αρχεία: pdf (συμβατό με όλες τις συσκευές), epub και mobi (για Kindle της Amazon)

Εκδοση: Stergiou Limited, 2012

Πισοδέρι Ν. Φλώρινας

Το Πισοδέρι είναι ένα ξακουστό βλαχοχώρι με πλούσια δάση, λιβάδια και κρύα νερά. Ξεχωρίζουν ο ναός της Αγίας Παρασκευής, όπου ενταφιάστηκε η κεφαλή του Παύλου Μελά, το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδος και η Μοδέστειος Σχολή (1903) που σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας.

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.390-1.460 μέτρων στις πλαγιές του όρους Βαρνούντα και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας. Ανήκει στον δήμο Πρεσπών και ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 62 κάτοικοι.

Πρωτοαναφέρεται σε ένα οθωμανικό «τεφτέρι» του 1481 με την ονομασία Ipsoder και πληθυσμό 12 οικογένειες. Στο χωριό το 1887 λειτουργούσε και χάνι.

Από το Πισοδέρι καταγόταν ο αγωνιστής της Ελληνικής επανάστασης του 1821, Νικόλαος Κασομούλης, προτομή του οποίου, κοσμεί την πλατεία του χωριού. Το Πισοδέρι, με βλαχόφωνο πληθυσμό, διαδραμάτισε ρόλο στο Μακεδονικό Αγώνα. Νωρίτερα, από την επανάσταση στη Δυτική Μακεδονία το 1878, το Πισοδέρι και γειτονικά χωριά συμμετείχαν στην «παρασκευή ανδρών». Στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, έθαψε το κεφάλι του Παύλου Μελά ο ιερέας Σταύρος Τσάμης στις 18 Οκτωβρίου 1904. Επίσης, είναι γνωστό για τις μάχες του Δημοκρατικού Στρατού κατά τον Εμφύλιο.

Στο χωριό υπάρχει και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, που λειτουργεί από το 1050, Πολύ κοντά στον οικισμό λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο του Πισοδερίου, το οποίο απέχει 15 χιλιόμετρα από την πόλη της Φλώρινας.

Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Ν. Καστοριάς

Η Μονή της Παναγίας είναι αφιερωμένη στην Γέννηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μέτρα στα όρια των νομών Καστοριάς και Φλώρινας και απέχει 35 χιλ. από την Καστορία, 70 χιλ. από την Φλώρινα και 22 χιλ. από την Πτολεμαΐδα. 
Ιδρύθηκε περίπου στα 1314 από τον Κλεισουριώτη ιερομόναχο Νεόφυτο και ανακαινίστηκε το 1813 από τον Κλεισουριώτη ιερομόναχο Ησαΐα Πίστα. Η εκκλησιαστική παράδοση παραθέτει, ότι ο μοναχός Ησαΐας, είδε ένα όραμα όταν εγκαταβιούσε στην Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και τον οδήγησε στην ανασύσταση της μονής. Βρίσκεται χτισμένη σε μια εύφορη κοιλάδα, κάτω από την Κλεισούρα. Αποτελεί σημαντικό θρησκευτικό προσκύνημα για την περιοχή.

Το συγκρότημα, με τον φρουριακό του χαρακτήρα, σώζεται στο σύνολο του. Τα υπάρχοντα κτίσματα είναι του 18ου και 19ου αιώνα. Αποτέλεσε χώρο κρυσφηγέτου την εποχή της Επανάστασης του 1821 και του Μακεδονικού Αγώνα, όπου φιλοξενήθηκε ο Παύλος Μελάς και οι συναγωνιστές του. Στο μέσον της εσωτερικής αυλής βρίσκεται το καθολικό, στο οποίο υπάρχει επιγραφή όπου ιστορείται η Μονή. Η εκκλησία είναι τρίκλιτη τρουλαία βασιλική με νάρθηκα και ανακαινίστηκε το 1813 με δαπάνες του μοναχού Ησαΐα και της τοπικής μητρόπολης, επί Μητροπολίτη Καστοριάς Νεοφύτου. Οι αγιογραφίες που ολοκληρώθηκαν το 1813, αποτελούν ένα ποιοτικό έργο του Γεωργίου από τους Χιονάδες της Ηπείρου, με μια πρωτότυπη θεματολογία από την δημιουργία του κόσμου.
Αξιόλογο είναι ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού, που είναι επιχρυσωμένο από τον Λινοτοπίτη χρυσοχόο Κωνσταντίνου το 1772 επί ηγουμενίας του μοναχού Παϊσίου. Η επίχρωσή του πρέπει να έγινε δεκαπέντε χρόνια μετά την τοποθέτηση του τέμπλου, από την χρονολογία 1757 που αναγράφεται στον Τίμιο Σταυρό στην κορυφή του. Έχει ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη και την Καινή Διαθήκη. Το τέμπλο έχει καταπληκτική ομοιότητα με την εκκλησία της Παναγίας στο Λάμποβο της Δρόπολης στην Βόρειο Ήπειρο (Αλβανία). 

Σύλλογος Βλάχων Βόλου - Με μεγάλη συμμετοχή και επιτυχία πραγματοποιήθηκε το 2ο επιστημονικό σεμινάριο Λαογραφίας

Βόλος, 6 Νοεμβρίου 2012

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Με μεγάλη συμμετοχή και επιτυχία πραγματοποιήθηκε το 2ο Επιστημονικό Σεμινάριο Λαογραφίας που διοργάνωσε ο Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων Βόλου, στο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Ιωνίας Βόλου το περασμένο Σάββατο, 3 Νοεμβρίου 2012.

Το Θέμα του Σεμιναρίου «Προσεγγίσεις στους παραδοσιακούς χορούς της Βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης, Έρευνα – Διδασκαλία» αναπτύχθηκε διεξοδικώς από τους Σύνεδρους και όλοι οι παρακολουθούντες στη μεστή αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου έφυγαν πλουσιότεροι σε γνώσεις και εμπειρία ειδικά οι χοροδιδάσκλαλοι και χορευτές που συμμετείχαν στο πρακτικό μέρος.

Οι εισηγητές, Γιάννης Δήμας, πανεπιστημιακός διδάσκων Χορολογία παραδοσιακών χορών Ελληνισμού, ΤΕΦΑΑ Τρικάλων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Μπάμπης Μούτσελος, τ. Σχολικός Σύμβουλος - Καθηγητής Φ.Α. – Χοροδιδάσκαλος, με μεγάλη γλαφυρότητα ανέπτυξαν τη θεματολογία τους, «Η χορευτική ταυτότητα της Βλαχόφωνης Ρωμιοσύνης» και «Οι παραδοσιακοί χοροί μέσα από τους Συλλόγους» αντίστοιχα.

Ο έρωτας και η αγάπη στα δημοτικά μας τραγούδια

Ο Ησίοδος, στη Θεογονία του, θεωρεί ως αρχαιότερη θεά τη Γαία και ως αρχαιότερο θεό τον Έρωτα, που είναι ο ωραιότερος απ’ όλους τους αθάνατους, λύνει τα μέλη του σώματος, λυγάει την ψυχή και των θεών και των ανθρώπων και σβήνει την περίσκεψη από τον νου τους. Και στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, που είναι το πρώτο στην ιστορία της ανθρωπότητας δοκίμιο για τον έρωτα, ο Φαίδρος υποστηρίζει ότι η ζωή των ανθρώπων δεν πρέπει να κατευθύνεται ούτε από τους συγγενικούς δεσμούς ούτε από τα πλούτη ούτε από τίποτα άλλο, αλλά από τον έρωτα. Ο Ευρυξίμαχος, με τη σειρά του, επισημαίνει ότι ο θεός Έρωτας δεν περιορίζει τη δράση του στους θεούς και τους ανθρώπους, αλλά εκτείνει τη δύναμή του σε ολόκληρο το σύμπαν.

Παίρνοντας, στη συνέχεια, τον λόγο, ο Αριστοφάνης εκθέτει τη δική του άποψη για τον έρωτα. Λέει, λοιπόν, ότι παλιά το ανθρώπινο σώμα δεν ήταν όπως αυτό που έχουμε τώρα, αλλά ήταν διπλό. Είχαμε, δηλαδή, δύο σώματα ενωμένα σε ένα. Αλλά επειδή οι άνθρωποι τόλμησαν κάποια στιγμή να τα βάλουν με τους ίδιους τους θεούς, ο Δίας αποφάσισε να τους τιμωρήσει. Έτσι, έκοψε στη μέση τα διπλά τους σώματα κι έφτιαξε από τον καθένα δυο διαφορετικούς ανθρώπους που συμπλήρωναν ο ένας τον άλλον. Μετά τη διχοτόμηση, το κάθε σώμα αναζητούσε απεγνωσμένα το άλλο του μισό. Κι όταν το έβρισκε, το σφιχταγκάλιαζε και δεν έκανε τίποτα άλλο, παρά περίμενε να ξαναενωθεί μαζί του. Καθώς τα δυο μισά δεν νοιάζονταν ούτε για φαγητό ούτε για ύπνο, το γένος των ανθρώπων κινδύνευε με αφανισμό. Ο Δίας τους λυπήθηκε και, τοποθετώντας αντικριστά τα γεννητικά τους όργανα, όρισε να ερωτεύονται και να σμίγουν για να αναπαραχθούν. Γι’ αυτό και ο έρωτας είναι η αναζήτηση του χαμένου μας μισού. Ερωτευόμαστε γιατί ποθούμε να ξαναβρούμε τη χαμένη μας ενότητα, γιατί νοσταλγούμε, δηλαδή, την παλιά μας ολοκληρωμένη φύση.

Μετά τον Αριστοφάνη, ο Αγάθωνας τονίζει ότι ο έρωτας είναι αυτός που φέρνει την ειρήνη στους ανθρώπους και στο πέλαγος την απανεμιά και τη γαλήνη. Αυτός είναι επίσης που κοιμίζει τους ανέμους και χαρίζει τον ύπνο στα θλιμμένα κορμιά. Ο έρωτας, που εξαφανίζει την αγριότητα και μας κάνει μειλίχιους, είναι το στολίδι θεών και ανθρώπων και όλοι μας πρέπει να τον ακολουθούμε πιστά και να τον δοξάζουμε σε κάθε εκδήλωση της ζωής μας. Τελευταίος παίρνει τον λόγο ο μεγάλος ανατροπέας, ο Σωκράτης. Πρώτα πρώτα, αμφισβητεί ότι ο έρωτας είναι θεός. Είναι, λέει, δαίμονας, δηλαδή κάτι ανάμεσα σε θεό και σε άνθρωπο. Γονείς του είναι η Πενία και ο Πόρος. Είναι μονίμως φτωχός και κάθε άλλο παρά ωραίος όπως τον φαντάζονται οι πολλοί. Είναι απεριποίητος, ξυπόλυτος και άστεγος. Δεν κοιμάται σε κρεβάτια και στρώματα, αλλά στο δάπεδο, στο ύπαιθρο, στους δρόμους, στα κατώφλια, έχοντας ως μόνιμη σύντροφο τη στέρηση. Είναι, σαν τον πατέρα του, πανούργος παγιδευτής των ωραίων και των εκλεκτών, γενναίος και ριψοκίνδυνος, δολοπλόκος και επιτήδειος γητευτής, που ξέρει να μαγεύει πότε με βότανα και πότε με όμορφα λόγια. Πότε δεν έχει κάτι σε απόλυτο βαθμό, αλλά βρίσκεται πάντοτε στη μέση, ανάμεσα σε πράγματα αντίθετα. Δεν είναι, για παράδειγμα, ούτε διαρκώς πλούσιος ούτε διαρκώς φτωχός, αλλά πότε πλούσιος και πότε φτωχός.

Παράδοση, μια διαχρονική αξία

Νίκος Ζυγογιάννης

Ένα σύνθημα και μια προτροπή που ακούγεται τα τελευταία χρόνια είναι «επιστροφή στην παράδοση». Αυτό φανερώνει έναν προβληματισμό κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου σχετικά με ποιο τρόπο η παράδοση θα συμβάλλει στην προκοπή μας ως άτομα και ως κοινωνία. Και βέβαια το σύνθημα αυτό παίρνει νόημα και περιεχόμενο, όχι με την αντιγραφική τήρηση των παραδοσιακών αξιών, αλλά με την αναγνώριση και εμπέδωση των καλών τους στοιχείων, που θα μπολιάζονται στο δικό μας πολιτισμό.

Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον. Είναι δηλαδή η παράδοση μια διαδικασία, μια μεταβίβαση – συνήθως προφορική – με την οποία μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη ήθη, έθιμα, γνώσεις ή δοξασίες και έτσι διαιωνίζονται. Οι πολιτιστικές αξίες του παρελθόντος, που έδωσαν το ιδιαίτερο χρώμα, που διαμόρφωσαν τα διακριτικά στοιχεία του ελληνικού λαού αποτελούν την ελληνική παράδοση. Οι αξίες αυτές εξακολουθούν και σήμερα να αρδεύουν τον πολιτιστικό μας χώρο και να προσθέτουν στο παρόν στοιχεία από τις εθνικές μας ρίζες.

Η παράδοση δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει πολλούς κλάδους: γλωσσική παράδοση, πνευματική (ήθη, έθιμα, δημοτικό τραγούδι, παροιμίες, μυθοπλασία κ.τ.λ.), οικιστική παράδοση (χωριά και μεμονωμένα κτίσματα), λαϊκή οικοτεχνία, ενδυματολογία, χοροί, γιορτές, πανηγύρια κ.τ.λ. Το πλάτος της καλύπτει τόσες πτυχές όσες και η ζωή, από τη χαρά ως το θάνατο. Έτσι διασώζει το ύφος με το οποίο ένας λαός ζει την καθημερινότητά του.

Όμως παράδοση δε σημαίνει οπισθοδρόμηση, ούτε αποσυνδέεται από την πρόοδο, αλλά εξελίσσεται, βιώνοντας τις τρεις διαστάσεις του χρόνου (παρελθόν – παρόν – μέλλον) και συνδέεται με την έννοια της συνέχειας των στοιχείων εκείνων που έχουν τη δυνατότητα να επιζήσουν. Γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν είναι ποτέ στατική, δεν είναι στάσιμη. Με την παράδοση κρατούμε αυτό που έχουμε και προσθέτουμε αυτό που δημιουργούμε.

Εορδαία, ''Όψεις ενός αιώνος'' - Ομιλία Ν. Μέρτζου: Μακεδονικός Αγώνας στη Δυτική Μακεδονία

Στο πλαίσιο του επετειακού εορταστικού προγράμματος; «Όψεις ενός αιώνος» του Δήμου Εορδαίας πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 14 Οκτωβρίου το πρωί, στο Πνευματικό Κέντρο της πόλης η ομιλία του διακεκριμένου δημοσιογράφου και προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, εκ Νυμφαίου ορμώμενου, Νικόλαου Μέρτζου με θέμα «Μακεδονικός Αγώνας στη Δυτική Μακεδονία». 
Όπως τόνισε ο κ. Μέρτζος
«ο Μακεδονικός Αγώνας συνεχίζεται επί 140 χρόνια, από το 1871 με το Βουλγαρικό Σχίσμα μέχρι και σήμερα με διαφορετικούς τρόπους. Προπάντων ο Μακεδονικός Αγώνας διεξήχθη από γηγενείς». «Τα Σκόπια σφετερίζονται και πλαστογραφούν, προκειμένου να κάνουν μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα» και επεσήμανε πως η Μακεδονία είναι ο συντομότερος δρόμος μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ «αυτοί που κυκλοφορούν με το ψευδώνυμο Μακεδονία είναι ένα ασήμαντο και ετοιμόρροπο κράτος».

Παράλληλα με την ομιλία του Ν. Μέρτζου στους διαδρόμους του Πνευματικού Κέντρου έγιναν τα εγκαίνια της έκθεσης του ΣΦΕΤΕ με έργα εμπνευσμένα από το Μακεδονικό Αγώνα.
Αναφερόμενος στην έκθεση ο Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Εικαστικών Τεχνών Εορδαίας «Άρης Γαρουφαλλίδης» Ιωάννης Παπαδόπουλος, ευχαρίστησε το Δήμο Εορδαίας για το κάλεσμα της συμμετοχής του Συλλόγου στην κορυφαία αυτή διοργάνωση για τα 100χρονα της απελευθέρωσης της Εορδαίας από τον Τουρκικό ζυγό εκφράζοντας την ικανοποίησή του για τα σημαντικά έργα των μελών του, που έδωσαν τη δική τους επετειακή νότα στον γενικό εορτασμό. 

Ο Μακεδονικός Αγώνας στη Δυτική Μακεδονία

Νικόλαος Ι. Μέρτζος
Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Πτολεμαΐδα, Δήμος Εορδαίας

Υπέροχη η εκδήλωση των Βλάχων της Νάουσας στο δημοτικό θέατρο της πόλης!

Μια μαγευτική βραδιά χάρισαν το Σάββατο 3 Νοεμβρίου στους φίλους τους, στο Δημοτικό Θέατρο της πόλης, τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Βλάχων Νάουσας με αφορμή τα 100 χρόνια ελεύθερης Μακεδονίας!

Τους θεατές και τους επισήμους, μεταξύ των οποίων και ο (εξ αγχιστείας...Βλάχος, ελέω συζύγου)  δήμαρχος Νάουσας κ. Τάσος Καραμπατζός, προσφώνησε και καλοσώρισε η πρόεδρος του Συλλόγου κ. Αρχοντούλα Τζιμουλίκου. Ακολούθησε ένα σύντομο ιστορικό της συμμετοχής του βλαχόφωνου πληθυσμού της Νάουσας στον απελευθερωτικό αγώνα από τον κ. Σιώψη και την κ. Τσίτση. 
Στο μουσικοχορευτικό μέρος της βραδιάς βλάχικους σκοπούς χόρεψαν το μικρό και μεσαίο τμήμα των Βλάχων, καθώς και μακεδονίτικους χορούς με τη συμμετοχή και μελών του Συλλόγου Γενίτσαροι και Μπούλες. Ακολούθησε το μεγάλο χορευτικό. 

Δείτε βίντεο και φωτογραφίες από την εκδήλωση:

Τα Σχολεία των Ιωαννίνων και το Γένος

Η Καπλάνειος Σχολή στα Γιάννενα. 

Εκτός βέβαια από τον αγώνα των κλεφταρματολών, τα κατορθώματα των οποίων έγιναν δημοτικό τραγούδι, η συμβολή της παιδείας (ιδιαίτερα από τους Έλληνες της Ηπείρου) ήταν πολύ μεγάλη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Τα πράγματα δεν έγιναν ξαφνικά, υπήρξε μεγάλος αγώνας και η Ιδέα της επανάστασης, αλλά και του Ελληνισμού είχε ριζώσει βαθειά μέσα στη καρδιά και στην ψυχή των Ελλήνων.

Παράλληλα η παρουσία της Εκκλησίας υπήρξε σπουδαίος αρωγός και το Κρυφό Σχολειό (ο ορθόδοξος παπάς, ως δάσκαλος), το οποίο δεν ήταν μύθος, όπως μερικοί θέλουν να πιστεύουν, εμφανίσθηκε να διδάξει τα Ιερά γράμματα, να παρηγορήσει, να εμψυχώσει και να ρίξει  πνευματικό φως  στο πηχτό σκοτάδι που επικρατούσε ολόγυρα.. Τα ελληνόπουλα, που ξεχώριζαν στο Κρυφό Σχολειό, έτρεχαν στα λιγοστά ελληνικά σχολεία και μερικές φορές στα ξακουστά πανεπιστήμια της Φραγκιάς.

Οι Ηπειρώτες αγαπούν τη παιδεία και, διαπρέποντες με εκδοτικές επιχειρήσεις στη Ευρώπη (Βενετία κλπ), συμβάλουν στην ανάπτυξη των ελληνικών γραμμάτων και την διανομή χιλιάδων βιβλίων ακόμα και στα πιο απόμερα ελληνικά σχολεία.

Μετά την Άλωση τη Πόλης από τους Φράγκους το 1204 και το  διαμελισμό του βυζαντινού ελληνικού κράτους σε κρατίδια υπό την ηγεμονία αρχηγών των σταυροφόρων, ιδρύεται το Δεσποτάτο της Ηπείρου από ένα παρακλάδι των Κομνηνών και η Ήπειρος  καταφέρνει να ξαναπάρει  τον πρωταρχικό ρόλο, να ξαναγίνει το λίκνο του Ελληνισμού και να βάλει τα θεμέλια της νεοελληνικής αναγέννησης. Το 1206, μόλις δυο χρόνια μετά την ίδρυση του Δεσποτάτου, λειτουργεί το πρώτο ελληνικό σχολείο, που, κατά την πιθανότερη άποψη, χτίστηκε στο νησάκι της Γιαννιώτικης λίμνης (Μονή Σπανού). Έτσι άρχισαν να ιδρύονται και άλλα σχολεία.

Το θετικό στοιχείο είναι ότι από τους βυζαντινούς ακόμα χρόνους, οι Ηπειρώτες είχαν προνόμια (π.χ. δουλοπάροικοι: απαλλαγή από φορολογία και μη υπηρεσία στο στράτευμα για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων). Αργότερα, και επι τουρκοκρατίας κατορθώνουν να αποκτήσουν επιπλέον προνόμια με ένορκο χρυσόβουλο (Χάτι-σεχίρ) με κυριότερο προνόμιο   την καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων. Στους πρώτους αιώνες της δουλείας  οι Ηπειρώτες και ιδιαίτερα οι Γιαννιώτες, όταν στην υπόλοιπη Ελλάδα σπάνια συναντούσε κανείς εγγράμματο άνθρωπο, ιδρύουν σχολές με  πλειάδα δασκάλων και λογίων.

Πράγματι αυτή η πρώτη περίοδος των ελληνικών γραμμάτων στα Γιάννινα είναι εντυπωσιακή και συνεχίζεται με περισσότερη ένταση στον 18ο και αρχές 19ου αιώνα. Οι Ηπειρώτες διαδίδουν σε όλη την Ελλάδα τα νέα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής επιστήμης σε όλους τους τομείς και είναι οι πρώτοι φορείς των ιδεών του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού και ειδικότερα του γαλλικού διαφωτισμού.

Οι Αδελφοί Δογιάμα από την Καστανερή του Πάικου

Tου Γεωργίου Μόδη

"ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΑΡΧΗΓΟΙ"

Μακεδονική Βιβλιοθήκη, Αρ. 9, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.

ΟΙ   ΤΕΣΣΕΡΕΣ   ΑΔΕΛΦΟΙ   ΔΟΥΓΙΑΜΑ

Πάνω σε μια υψηλή πλαγιά του Πάϊκου είναι η Καστανερή (Μπαροβίτσα), αετοφωλιά, στεφανωμένη από δάση καστανιάς. Είναι τώρα κι αυτή  ένα απ΄ τα αμέτρητα ρημαγμένα και ερημωμένα χωριά. Οι κάτοικοι της ομιλούν σήμερα το τοπικό σλαβόφωνο Ιδίωμα. Αλλά πριν 100-200 χρόνια είχαν γλώσσα τους την βλάχικη. Βλάχικες είναι και οι τοπωνυμίες του χωρίου. Εκεί ζούσαν οι τέσσερες αδελφοί Λάζος, Γκόνος, Μήτρος, Τράϊος Δουγιάμα.

Το 1901 ο υιός του μουχτάρη μαζί μ' ένα Τούρκο  αγροφύλακα Σιαμπάν εσκότωσαν μια γυναίκα. 

Ο πρόεδρος εκάλεσε τότε τον Τράϊο κι άλλον ένα νέο και τους ανακοίνωσε εμπιστευτικά ότι τους ζητούσε η τουρκική αστυνομία στην Γουμένιτσα. 

«Ξέρετε, τους είπε με την αυστηρότερη εχεμύθεια. Είναι για τον σκοτωμό της γυναίκας. Καταλαβαίνετε τι σας περιμένει». 

Ο Τράϊος προτίμησε να πάρη τα κορφοβούνια παρά να συρθή στις φυλακές και τα μπουντρούμια. Ο υιός του προέδρου, εννοείται, έμεινε με τον Τούρκο φίλο και συνένοχο του ανενόχλητος. Άλλοι φορτώθηκαν τις δικές τους αμαρτίες.

Έξ αιτίας του Τράϊου βρήκε τον μπελά του ο αδελφός του Λάζος. 

Κάθε λίγο και λιγάκι τον καλούσαν και τον κρατούσαν να τον ανακρίνουν για το φυγόδικο (φεράρ) αδελφό του. Προτίμησε κι αυτός στο τέλος να πάρη τα βουνά. 

Επιασαν αργότερα οι Τούρκοι με την πρώτη αφορμή τους δυο άλλους αδελφούς, Γκόνο και Μήτρο. Τους κατέβασαν στην Γουμένιτσα, τους πήγαν δεμένους στα Γιαννιτσά, τους ξανάφεραν στην Γουμένιτσα με την απόφαση πιά να τους οδηγήσουν ίσια στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης. Τόσκασαν κι αυτοί απ' το κρατητήριο και πήγαν ν' ανταμώσουν τα δυο άλλα αδέλφια.

Έτσι και οι τέσσερες αδελφοί, όλη η οικογένεια, βρέθηκαν φυγάδες και επαναστάτες στο γνώριμο τους Πάϊκο. 

Δεν υπήρχε τότε άλλο αποκούμπι άπ' τους κομιτατζήδες. Πήγαν αναγκαστικά μαζί τους. 

Απ' την επιτυχία ή αποτυχία τους θα κρίνονταν αν θα γύριζαν καμμιά φορά στα  σπίτια και τα χωράφια τους.

Κυριαρχούσε σ' όλη εκείνη την περιοχή ως τα πρόθυρα σχεδόν της Θεσσαλονίκης ο βοεβόδας Άποστόλ. 

Ήταν σωστός βασιλιάς χωρίς στέμμα. 

Είχε τιτλοφορηθή «ο ήλιος των Γιαννιτσών».

Ηταν όμως ήλιος, πού έκαιε και κατάστρεφε.

Η ''Ελληνική Αστική Σχολή Σκοπείων'' του 1910 (πΓΔΜ)

Η “Ελληνική Αστική Σχολή Σκοπείων” λειτουργούσε στα Σκόπια το 1910 

με περισσότερους από 230 μαθητές:

(Αρχείο Ευφροσύνης Κωστελέτου – Πηγή φώτο: εδώ).

Ενδεικτικόν από την “Αστική Σχολή Σκοπείων”:

Εσείς Περιβολιώτες, εσείς μωρέ καημένοι...

Μετά την ισχυροποίηση του Αλή πασά στην εξουσία το 1788 που έγινε διοικητής της Ηπείρου, το Περιβόλι καθώς και οι λοιπές ορεινές κοινότητες έχασαν τα προνόμια που είχαν από την αρχή της τουρκοκρατίας.

Μετά το θάνατο του Γκογκομίσου στα 1789, τα αρματολίκια της Πίνδου εξασθένησαν και οι ληστρικές επιδρομές των Aλβανών ατάκτων του Αλή πασά αυξήθηκαν..

Ήταν μέρος της πολιτικής του άλλωστε να τρομοκρατεί για να προσφέρει στη συνέχεια προστασία... με το αζημίωτο.

Τότε, στις αρχές του 1800 άρχισε το μεγάλο κύμα φυγής των Περιβολιωτών από την προαιώνια του εστία καθώς είχαν γίνει στόχος της απληστίας του Αλή.

Σε Όχριδα, Κρούσοβο, Μοναστήρι, Σέρρες, δημιουργήθηκαν νέες εστίες Περιβολιωτών.

Ο Θεσσαλικός κάμπος από χειμαδιό που ήταν για τους Περιβολιώτες, τώρα με την νέα τάξη πραγμάτων, αρκετοί αποφάσισαν τη μόνιμη πια εγκατάσταση τους εκεί.

Έτσι βλέπουμε το Περιβόλι εκείνη την περίοδο να έχει σχεδόν ερημώσει.

Το τραγούδι αναφέρεται σε εκείνη την περίοδο όπου κύματα Περιβολιωτών ξεχύθηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για να αποφύγουν την ακόρεστη δίψα του Αλή πασά για εξουσία και κυριαρχία:

''Βόι Πιρβουλιάτς, βόι λάι μαράτς'' 
(Εσείς Περιβολιώτες, εσείς μωρέ καημένοι):

Πηγή: Goga Mishiu (youtube)