Ήρωες - Προσφορά της Σαμαρίνας στους αγώνες του έθνους.

Η Σαμαρίνα, όπως και τα άλλα Βλαχοχώρια της Βόρειας Πίνδου, έχει να παρουσιάσει αξιόλογη προσφορά στους απελευθερωτικούς αγώνες του Ελληνικού Έθνους. Οι ορεσίβιοι και ανυπότακτοι Ελληνόβλαχοι, με υψηλή εθνική συνείδηση και ηρωική ψυχοσύνθεση, απετέλεσαν την αιχμή του δόρατος στον αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων, στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.

Το 1444 οι Βλάχοι της Πίνδου, με επικεφαλής αξιωματικό του Κων/νου Παλαιολόγου, έκαναν επιδρομές εναντίον των Γιουρούκων Τούρκων της Θεσσαλίας. 

Μετά την άλωση της πόλης το 1453, οι Βλάχοι της Πίνδου εξακολουθούν να διατηρούν την ανεξαρτησία τους έναντι των Τούρκων. Έτσι, το 1458, οι Βλάχοι της Πίνδου μαζί με τους κατοίκους των Αγράφων και της Αιτωλίας, εισβάλουν στη Θεσσαλία και φθάνουν μέχρι τις Σέρρες, καταστρέφοντας τους συνοικισμούς των Γιουρούκων και Κονιάρων Τούρκων. Οι Τούρκοι, μπροστά στην αντίσταση που συνάντησαν από τους ορεινούς πληθυσμούς της Πίνδου και του Ολύμπου, αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν το 1537 τα πρώτα αρματολίκια στον Ελλαδικό χώρο, των Γρεβενών και του Ολύμπου.

Η Αϊτοφωλιά της Β. Πίνδου, η Σαμαρίνα, ήταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας καταφύγιο και ορμητήριο αρματολών και κλεφτών ενάντια στον κατακτητή. Οι τοποθεσίες γύρω από το χωριό, θυμίζουν τα λημέρια και τις μάχες των κλεφτών με τους Τουρκαλβανούς όπως: «λημέρι των κλεφτών», «Χασάν - Κουπάτσιε», «Λα Γκιολδάσιε», «Σταυρός» κλπ. Η Σαμαρίνα έχει αναδείξει ηρωικές μορφές, που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία και τη διάσωση της ορθοδοξίας. Στα 1740-1750 ο Σαμαριναίος κλεφταρματολός Γιάννης Πρίφτης είναι ο φόβος και ο τρόμος των Τουρκαλβανών επιδρομέων. Το 1743 στη θέση «Σταυρός», κατετρόπωσε τον Βέλη - Μπέη, πατέρα του Αλή - πασά, με τους αρβανίτες του και τους κατεδίωξε μέχρι το Τεπελένι. Στην Επανάσταση του 1770, η Σαμαρίνα έλαβε μέρος με αρχηγό τον Ακάρμο Χατζημάτη και πλήρωσε τις συνέπειες με εκπατρισμό πολλών οικογενειών προς τη Μακεδονία και Θεσσαλία. Την ίδια εποχή σκοτώθηκε στην Πελοπόννησο ο γέρο - αρματολός Γιαννάκης Φλώρος. Στα 1775 διάδοχος του Γιάννη Πρίφτη είναι ο κλεφταρματολός Μίχος ο Σαρμανιώτης, ενώ στα 1785 οι Σαμαριναίοι κλέφτες εξόντωσαν τον Τουρκαλβανό Δερβέναγα Ισμαήλ - Ντάμση. Ο Αλή - Πασάς των Ιωαννίνων, αν και είχε παλιούς λογαριασμούς με τη Σαμαρίνα, δεν συνέχισε τον πόλεμο με τους Σαμαριναίους, αλλά συμφιλιώθηκε με τον Ακάρμο Χατζημάτη και συμφώνησαν: ο Αλή - πασάς να αναγνωρίσει τη Σαμαρίνα σαν Κεφαλοχώρι, που θα αυτοδιοικείται και οι Σαμαριναίοι να μη συνεργασθούν με τους μπέηδες της Αλβανίας, εχθρούς του Αλή -Πασά. Για να τηρηθεί μάλιστα η συμφωνία, ο Αλής πήρε στην αυλή του σαν όμηρο τον γιο του Χατζημάτη, το Χατζηζήση, που έμεινε κοντά του μέχρι το 1822. Η Σαμαρίνα όμως, εκτός από κλεφταρματολούς, ανέδειξε και γενναίες καπετάνισσες, τις προγόνους των ηρωικών γυναικών της Πίνδου του 1940. Στην επανάσταση του 1808 με τον Παπαθύμιο Βλαχάβα, πήρε μέρος η Σαμαριναία Ρηνούλα Μαλάμου, που φυλακίσθηκε από τον Αλή - Πασά στα Γιάννενα.

Άλλες Σαμαριναίες καπετάνισσες ήταν η Φλωρίκα, η Τούλα και η Τάσω του Γκριζιώτη. Κορυφαία φυσιογνωμία της εποχής αυτής ήταν ο Νεομάρτυς Άγιος -Δημήτριος εκ Σαμαρίνης, ο φλογερός Δημεγέρτης, που με το κήρυγμα του ξεσήκωνε τις λαϊκές μάζες για επανάσταση. Ο Πουκεβίλ έχει περιγράψει το μαρτυρικό θάνατο του νεομάρτυρα Δημητρίου, που καταγόταν από την οικογένεια Σακελλάρη. Ο Σαμαριναίος Μοναχός Θεόδωρος συνέχισε το έργο του νεομάρτυρα Δημητρίου, χωρίς να είναι γνωστή η παραπέρα πορεία του.

Η Σαμαρίνα και γενικότερα η Βλαχουριά, δεν ήταν δυνατόν να λείψει από το προσκλητήριο της επανάστασης του 1821, συμμετέχοντας μ' ένα πάνθεο ηρώων, που πολέμησαν στο πλάι των άλλων Ελλήνων μέχρι τη Ρούμελη και το Μωρηά. Ο Βουλής Γιώτσας, ο Μίχας Γκριζιώτης και άλλα παλικάρια της Σαμαρίνας, πολέμησαν με τον Παπαφλέσσα στην άνιση μάχη του Μανιακίου, το 1825. Μάλιστα ο Βουλής Γιώτσας ήταν από τους ελάχιστους επιζώντες της φονικής μάχης και γύρισε τραυματίας στη Σαμαρίνα, όπου πέθανε μετά από λίγο καιρό. Οι Σαμαριναίοι τον κήδεψαν με τιμές εθνικού ήρωα. Σύμφωνα με τον συμπατριώτη μας «θρυλοσυλλέκτη» κ. Αχιλλέα Γκριζιώτη, αρχηγός αυτών των αγωνιστών ήταν ο Κόλας (Νίκος) Γκριζιώτης, ο μετέπειτα στρατηγός της επανάστασης. Στα 1826 οι Σαμαριναίοι μετέχουν στην αθάνατη φρουρά των Μακεδόνων, που πολέμησαν στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Η ομάδα των Σαμαριναίων αποτελούνταν από 120 μαχητές, με αρχηγό τον Μίχο Φλώρο και πολέμησαν στην «Ντάπια» του Στρατηγού Μάκρη. Μερικά από τα ονόματα των μαχητών, που διέσωσε η παράδοση ήταν του Μάκρη, Μανάκα, Αβραμούλη, Συράκου, Μ. Μπούσια, Γκιολδάρη, Τζίμου.

Από αυτούς, κατά την έξοδο της φρουράς διεσώθησαν μόνο 33, ενώ οι υπόλοιποι Φλώρος, Μακρής, Αβραμούλης κλπ. έπεσαν ηρωικά στο Μεσολόγγι. Η λαϊκή μούσα της Σαμαρίνας ύμνησε τον ηρωικό θάνατο των παλικαριών της με το τραγούδι «Ν' εσείς παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας». Μέχρι το 1828 οι Σαμαριναίοι συνεχίζουν τον αγώνα τους εναντίον των Τούρκων. Με την Ίδρυση του Ελληνικού κράτους, αναστέλλουν προς στιγμήν τη δράση τους και περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία, για να ξεσηκωθούν. Την Άνοιξη του 1854, με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου επαναστατούν οι κάτοικοι των Βλαχοχωριών της Πίνδου: Σαμαρίνας, Αβδέλλας, Περιβολιού, Σμίξης, Γράμμουστας και Ντένισκου, υπό την αρχηγία του παλαίμαχου πια Σαμαριναίου Καπετάνιου Χατζηζήση Χατζημάτη. Η σύγκρουση με τους Τούρκους του Μεχμέτ - αγά των Γρεβενών έγινε στην τοποθεσία «φυλλουριά», κοντά στο χωριό Καρπερό. Οι Βλάχοι, που είχαν μαζί τους τις οικογένειες και τα γιδοπρόβατά τους, αντιστάθηκαν γενναία μια ολόκληρη ημέρα στις σφοδρές επιθέσεις των Τουρκαλβανών. Η ταραχή και ο χαλασμός, που επικράτησε κατά τη μάχη έμεινε παροιμιώδης: «έγινε φυλλουριά». Ογδόντα νεκροί ήταν οι απώλειες από την πλευρά των βλάχων και ανάμεσα τους ο Χατζηζήσης.

Στη δύσκολη θέση, που είχαν περιέλθει οι επαναστάτες, ήλθε προς βοήθεια την άλλη μέρα, ο Θόδωρος Ζιάκας με τους άντρες του, που κατεδίωξαν τους Τούρκους μέχρι τα Γρεβενά. Στη συνέχεια τη σκυτάλη των προκατόχων του την παίρνει ο Λεωνίδας Χατζημπύρος (1855-1880), ο μορφωμένος καπετάνιος, που παράτησε την περιουσία του, για να συμβάλλει στην απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Άλλοι Σαμαριναίοι κλέφτες αυτής της εποχής ήταν ο Κούσιος Δεσπούλης, ο Γιώργος Γκιολδάσης, ο Δούκας, ο Μπίκος Κυπαρίσης, ο Σίμικας Παδιός, ο Δημητράκης Παζαίτης, οι Σκρακαίοι (ο Τζήμας, ο Γιώργης και ο Γιάννης), ο Έξαρχος, ο Μακρής.

Στη θέση «Λα Προύνου» του χωριού Άρματα, ο Κούσιος Δεσπούλης στα 1878 με τους παραπάνω κλέφτες, συνέλαβε και έσφαξε τριάντα Τουρκαλβανούς, που είχαν για αρχηγό τους τον Φέζο - Δερβέναγα. Στο Μακεδονικό αγώνα η Σαμαρίνα έλαβε μέρος με πέντε αντάρτικα σώματα εναντίον των Βουλγάρων και των Ρουμανιζόντων.

Ο Καπετάν - Αρκούδας ή Γιώργος Αλιμπιντάτος και ο Καπετάν Τσεκούρας ή Κώστας Ρίζος (1880-1927) είναι οι μορφές, που δεσπόζουν αυτήν την περίοδο. Άλλοι Μακεδονομάχοι αγωνιστές είναι ο Κώστας Ξανθόπουλος, ο Ζήσης Τσιόπας, ο Γιάννης Αραχωβίτης, ο Αριστείδης Πόντικας, ο Δημήτρης Γιακάς, ο Γιάννης Μανάκας, ο Περικλής Κουκώνης, ο Σ. Καρανάσιος, ο Γιάννης Τασιούλης, ο Γιώργος Τσιτζιλώνης, ο Ν. Χατζηγιαννούλης, ο Δ. Ματούσιος, ο Ιωάννης Χασιώτης και άλλοι πολλοί, που τα ονόματα τους μας είναι άγνωστα. Στον πνευματικό χώρο αυτήν την εποχή ξεχωρίζει η μορφή του Δάσκαλου του γένους Μίλα Σακελλάρη. Ο ταγματάρχης Γιάννης Μπαλντούμης και οι Σαμαριναίες ηρωίδες γυναίκες της Πίνδου του 1940, συμπληρώνουν το πάνθεο των ηρώων της λεβεντογέννας Σαμαρίνας.

Η ανάμειξη του τυχοδιώκτη Αλκιβιάδη Διαμαντή στο λεγόμενο «Πριγκιπάτο της Πίνδου» το 1940, δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να μειώσει τη μεγαλειώδη συμβολή των Σαμαριναίων στους αγώνες του Ελληνικού Έθνους.

                            

                                                                 

Πηγή: Εδώ