Βλαχόφωνοι Βερμίου

Χιονισμένο τοπίο στο Βέρμιο

Του Τσιαμήτρου Γιάννη 

χοροδιδασκάλου-ερευνητή

1. ΓΕΝΙΚΑ

Είναι βεβαιωμένο ότι η μαζική εγκατάσταση των βλαχοφώνων στο Βέρμιο έγινε την δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα όταν ο Αλή Πασάς χτύπησε τα βλάχικα αρματολίκια αναστάτωσε την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των βλάχων, υπονόμευσε τα τσελιγκάτα και πρόσβαλε την τιμή τους. Έτσι τσελιγκάδες κυρίως από την Αβδέλλα, αντί για την Θεσσαλία τράβηξαν κατά την Μακεδονία περιπλανήθηκαν μέχρι την Χαλκιδική και εγκαταστάθηκαν τελικά στο σημερινό Σέλι, (Έφτιαξαν τα καλύβια του Μπαντραλέξη) και σταδιακά μαζί με Ελληνόβλαχους από το Περιβόλι και την Σαμαρίνα κατοίκησαν το Ξηρολίβαδο και την Κουμαριά (Ντόλιανη). Είναι ωστόσο σίγουρο από τις ιστορικές πηγές ότι υπήρχαν Βλαχόφωνοι στη Βέροια και κατά την Βυζαντινή περίοδο και κατά την Τουρκοκρατία. Αυτοί ήταν περισσότερο Αρβανιτόβλαχοι και Μοσχοπολίτες. Τα χρόνια πέρασαν. Οι αλλαγές στις οικονομικές δομές, η μεγάλη γεωργική ανάπτυξη του κάμπου της Βέροιας, οι πρωτόγονες συνθήκες στην κτηνοτροφία, η εκβιομηχάνιση μετατόπισαν τη ζωή από το Βέρμιο στη Βέροια (όπου ήταν τα χειμαδιά) και στους κάμπους. Τα βλαχοχώρια του Βερμίου εξελίχθηκαν σε ωραία θέρετρα. Σήμερα στο Νομό Ημαθίας ο κύριος όγκος των βλαχοφώνων κατοικεί στη Βέροια και τη Νάουσα. Ειδικά στη Βέροια, μετά τη δεκαετία του 1950 προσήλθαν και άλλοι Ελληνόβλαχοι από την Μπριάζα, τα Άρματα, τη Σμίξη, τη Νέβεσκα, το Μπλάτσι κ.α. Βλαχόφωνοι στο νομό επίσης ζουν σε πολλά χωριά του κάμπου της Βέροιας, κυρίως Περιβολιώτες και Αρβανιτόβλαχοι.

Οι βλαχόφωνοι αποτελούν ένα δυναμικό στοιχείο του Νομού Ημαθίας και διακρίνονται σε όλους τους τομείς: γράμματα, επιστήμες, οικονομία, βιομηχανία, εμπόριο, κτηνοτροφία, γεωργία και εκπροσωπούνται από τους εξής συλλόγους : Σύλλογος Βλάχων Βέροιας, Σύλλογος Βλάχων Νάουσας, Τουριστικός Όμιλος Σελίου, ‘Ντόλιανη’ Κουμαριάς, Πολιτιστικός Όμιλος Ξηρολιβάδου, Σύλλογος Περιβολιωτών Σκυλιτσίου και περιχώρων και κάνουν έντονη την παρουσία τους με ποικίλες εκδηλώσεις και κυρίως με τις προσπάθειες για την καταγραφή και διάσωση της βλάχικης λαλιάς.

Τώρα ας έλθουμε στην μουσικοχορευτική κατάσταση των βλαχοφώνων του Βερμίου. Θα μπορούσα να επιχειρήσω λίγο χοντρικά να χωρίσω την κατάσταση αυτή σε τέσσερις περιόδους:

α) Η πρώτη περίοδος είναι από την αρχική εγκατάσταση των βλαχοφώνων στο Βέρμιο μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο περίπου όπου οι ελληνόβλαχοι χορεύουν και τραγουδούν όπως ακριβώς τα είχαν φέρει από τα Γρεβενά. Είχαμε τους τρανούς χορούς έξω από την εκκλησία στην γιορτή του Πολιούχου Αγίου σε μονό κύκλο με τους άντρες μπροστά και τις γυναίκες πίσω κατά ηλικία, και τους διπλούς, τριπλούς κλπ χορούς με τις γυναίκες μέσα και τους άντρες έξω στο μεσοχώρι στις διάφορες άλλες χορευτικές περιστάσεις. Οι χοροί στην περίοδο αυτή γίνονταν περισσότερο με την απουσία μουσικών οργάνων και με αντιφωνία. Βέβαια υπήρχαν και όργανα όπως η φλογέρα, το κλαρίνο αργότερα ο ταμπουράς (είδος λαούτου) το βιολί και το ντέφι.

β) Η δεύτερη περίοδος είναι ο μεσοπόλεμος, όπου σταδιακά έρχονται τα χάλκινα. Στα πανηγύρια έρχονται κομπανίες από την Νάουσα και την Έδεσσα με χάλκινα και έτσι επηρεάζουν μουσικοχορευτικά την κατάσταση, οι ελληνόβλαχοι δεν τραγουδούν όπως πρώτα συνεχίζουν όμως να χορεύουν έξω από την εκκλησία και το μεσοχώρι όπως είπαμε προηγουμένως. Αρχίζουν και βάζουν στο μουσικοχορευτικό ρεπερτόριο τους Μακεδονικούς χορούς και τραγούδια και τους αποδίδουν με το δικό τους τρόπο. Μερικές φορές μάλιστα οι γεροντότεροι νευριάζουν με τα χάλκινα, θέλουν μόνο τραγούδι προς το τέλος του γλεντιού και φωνάζουν:

"Νάπαρτι όργανλι σ'κιντέμ" δηλαδή = "μακριά τα όργανα, να τραγουδήσουμε". Στους γάμους βέβαια κυριαρχεί ακόμα το τραγούδι.

γ) Στην τρίτη περίοδο πλέον μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν έχουμε τους χορούς έξω από την εκκλησία και στο μεσοχώρι και ο κόσμος γλεντάει στο καφενείο μόνο με τα χάλκινα. Κάθε παρέα συνήθως οικογένεια παίρνει την σειρά της και χορεύει χωρίς καμιά ιδιαίτερη διάταξη. Ο κάθε ένας χορεύει τον χορό του και δεν επιτρέπεται σε άλλη παρέα να μπαίνει στο χορό. Βέβαια εδώ δεν έλλειπαν τα μαλώματα προς το τέλος του γλεντιού και λόγω του ποτού αλλά γιατί ήταν φυσιολογικό να μην προλάβουν όλοι να χορέψουν. Αυτήν την περίοδο την πρόλαβα κι εγώ. Αυτό συμβαίνει περίπου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '70.

δ) Τέλος στην τέταρτη περίοδο ο κόσμος συνεχίζει να χορεύει στα καφενεία όχι όμως με την σειρά .Όποιος θέλει μπαίνει στον χορό, οι παλιότεροι λίγο κατσουφιάζουν όμως σιγά-σιγά το δέχονται. Βέβαια όσο πηγαίνουμε προς τις τωρινές ημέρες λείπουν οι καλοί χορευτές, μικραίνει το μουσικοχορευτικό ρεπερτόριο, αργοσβήνουν τα πανηγύρια ο κόσμος δεν πολύ πηγαίνει στα καφενεία, ειδικά εάν κανείς πάει τώρα στο Σέλι που είναι το μεγαλύτερο χωριό θα νομίσει πως βρίσκεται στη Βέροια : Η νεολαία διασκεδάζει στα μπαράκια, οι μεγαλύτεροι δεν διασκεδάζουν όπως παλιότερα και γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρισκόμαστε σ 'ένα εκφυλισμένο στάδιο αυτής της πλούσιας μουσικοχορευτικής παράδοσης. Μια μικρή όαση αποτελούν οι διάφοροι Πολιτιστικοί σύλλογοι που οργανώνουν που και που καμιά εκδήλωση.

2. ΕΘΙΜΑ

Τα σπουδαιότερα έθιμα, τα οποία βέβαια δεν γίνονται σήμερα ήταν:

'Λιγουτσιάρης' απο την Βέροια φωτογραφία 

από το βιβλίο των Αγγλων Wace &Thompson
'Οι Νομάδες των Βαλκανίων" περίπου 1900

1. Το έθιμο των ‘Λιγουτσάρηδων’ στο Δωδεκαήμερο. Μέσα τα βαθιά χαράματα της Πρωτοχρονιάς στους δρόμους και στα σοκάκια της Βέροιας ως και τη δεκαετία του 60' έβγαιναν οι "λιγουτσιάρηδες". Ντυμένοι με κάπες και με πολλά κουδούνια πήγαιναν παρέες παρέες σε σπίτια γνωστών και συγγενών και έλεγαν ποικίλα κάλαντα Το πιο γνωστό ήταν το εξής :

«Λιγουτσιάρης έρχιτι, Γινάρης ξημιρώνει, Φραγκίτσα εδώ Φραγκίτσα εκεί Φραγκίτσα πάει στη βρύση, με του γιουρντάνι στου λιμό με την λιανή στη μέση, σαν φέτος παλικάρια μας σαν φέτος και του χρόνου».

Τα μικρά παιδιά προσπαθούσαν να αναγνωρίσουν κάτω από τις χειροποίητες μάσκες κάποιο συγγενικό πρόσωπο καθώς ο πατέρας τοποθετούσε νομίσματα πάνω στα σπαθιά τους. Μόνο ο αρχηγός ήταν ξεσκέπαστος. Αν ένα μπουλούκι από λιγουτσιάρηδες συναντιόνταν με ένα άλλο ακολουθούσε σύγκρουση. Έπρεπε το ένα μπουλούκι να δηλώσει υποταγή και να περάσει κάτω από τα σπαθιά του άλλου μπουλουκιού σε σχήμα Π κεφαλαίο.

2. Το έθιμο ‘Καπεταναραίοι’. Στην Βέροια το καρναβάλι ήταν επίσης εντυπωσιακό, όμως στις αρχές της 10ετίας του ‘60 ατόνησε εξαιτίας ενός θανάτου κάποιου πλούσιου Εβραίου πιθανόν από καρναβαλιστές κατά την περίοδο της Αποκριάς. Από τότε έγιναν κάποιες προσπάθειες αναβίωσης του καρναβαλιού από μέρους του Δήμου της Βέροιας, πιστεύουμε με λάθος προσανατολισμό (ξενικά και μοντέρνα πρότυπα) με επιτυχία αλλά χωρίς διάρκεια. Αυτό που ήταν σημαντικό την περίοδο της Αποκριάς στην Βέροια ήταν το έθιμο των «Καπεταναραίων» το οποίο είχε ανθήσει πολύ στα χρόνια του μεσοπολέμου. Το έθιμο τελούνταν από ντόπιους Βεροιωτάδες και από βλαχόφωνους της Βέροιας. Τo μπουλούκι των Βλαχοφώνων ήταν το πιο εντυπωσιακό. Το έθιμο είχε πολλές ομοιότητες με το τις Μπούλες της Νάουσας. Στον 19ο αιώνα οι καπεταναραίοι της Βέροιας είχαν και μάσκες, όμως μετά την απελευθέρωση το 1912 δεν φορούσαν μάσκες. Από τον Αϊ Δημήτρη οι νεαροί άντρες της Βέροιας (καλοί χορευτές ) προετοιμάζονταν από μόνοι τους με δικά τους χρήματα και χωρίς την παρέμβαση κάποιου συλλόγου ή του Δήμου. Συγκεντρώνονταν η ομάδα και ιδιαίτερα οι βλάχοι έλεγαν «τσε βα σφουτσιέμ λα Παριάσινι; = Τι θα κάνουμε τις Αποκριές;». Ετοίμαζαν τις φορεσιές τους με μεγάλη προσοχή και φροντίδα. Ήταν το μόνο μέλημα τους και περιμένανε πως και πως τις Αποκριές. Μάζευαν πολλά ασήμια, σιρίτια, στολίδια, κιουτσέκια (διπλές, τριπλές ασημένιες αλυσίδες) για να τα βάλουν στο στήθος. Την Κυριακή της Αποκριάς τα μπουλούκια αφού ντύνονταν με ευλάβεια στα σπίτια τους συναντιόντουσαν στην πλατεία Ωρολογίου μετά το σχόλασμα της εκκλησίας και αρχίζανε τις πατινάδες στους μαχαλάδες της πόλης όπου χόρευαν σε κάθε μαχαλά ο καθένας τον δικό του χορό με την σειρά. Στους μαχαλάδες έκαναν συνήθως το εξής έθιμο: Δύο τσολιάδες πάλευαν με τα σπαθιά και σε κάποια στιγμή ο ένας έπεφτε κάτω προσποιούμενος τον νεκρό. Οι μουσικοί έπαιζαν έναν πένθιμο σκοπό. Έρχονταν ο άλλος από επάνω και έκανε αναπαράσταση γδαρσίματος αρνιού χρησιμοποιώντας μια τριχιά (σχοινί) σαν να έβγαζε τα έντερα του «νεκρού». Σε κάποια στιγμή ο πεθαμένος ζωντάνευε (στοιχείο νεκρανάστασης) και συνεχίζονταν ο χορός. Το βράδυ το γλέντι συνεχίζονταν σε καφενείο μέχρι τις πρωινές ώρες, κοιμόντουσαν λίγο μαζί με την φορεσιά και την Καθαρά Δευτέρα έκαναν το ίδιο πράγμα και στο τέλος κατέληγαν στην τοποθεσία Ελιά όπου σερβίρονταν και ο παραδοσιακός Βεροιώτικος φασουλοταβάς. Οι οργανοπαίχτες ήταν από τη Νάουσα και την Έδεσσα (χάλκινα όργανα).

Καπεταναραίοι Βέροιας

Το μπουλούκι αποτελούνταν από φουστανελοφόρους, βοσκοπούλες και μάγκες και όλοι τους ήταν άντρες. Δεν υπήρχαν γυναίκες στο μπουλούκι. Οι φουστανελοφόροι φορούσαν τσαρούχια με φούντα, καλτσοδέτες, μάλλινες μεγάλες άσπρες κάλτσες ή άσπρα χολέβια (τσουάριτς), πουκαμίσα (καμά6ια) με πολλές δίπλες στο μπροστινό μέρος, άσπρο ψιλό καλοδουλεμένο τσιπούνι, από μέσα είχαν μάλλινη φανέλα (κατασάρκο) με κεντήματα στα μανίκια, γιλέκο (τσαμαντάνι), μαντήλι στο λαιμό και φυσικά είχαν τα ασημικά στο στήθος. Οι άλλοι μισοί άντρες ήταν μεταμφιεσμένοι σε βοσκοπούλες και οι «μάγκες» (συνήθως δύο) φορούσαν Αρβανίτικη φορεσιά (φυσικλίκια, πιστόλια, μαύρη ζίβρα = σαλβάρι, μαύρο πουκάμισο και μαύρο γιλέκο, μαύρο καπέλο στο κεφάλι με ψεύτικα μεγάλα μαλλιά για να είναι αγριωποί). Αυτοί φύλαγαν το μπουλούκι με καμτσίκια (ένας μπροστά κι ένας από πίσω). Είχαν κι έναν καπετάνιο ως αρχηγό.

Σημείωση: δεν υπάρχουν πλέον, μόνο τώρα τελευταία γίνεται η αναβίωση του εθίμου ‘Καπεταναραίοι’ από τον Σύλλογο Βλάχων Βέροιας (αλλά χωρίς την σωστή του αποτύπωση. Στο δρώμενο συμμετείχαν μόνο άντρες και όχι γυναίκες. Τα δρώμενα του χειμώνα μέχρι τον ερχομό της Άνοιξης γίνονταν από άντρες.

Οι χοροί που χορεύονταν ήταν η Πατρώνα, τα Τσάμικα (το Καραϊσούφ, τα Σάλωνα, τα Μάγια, ένα ξεχασμένο τώρα Μπεράτικο τσάμικο), Μπεράτικα, Συρτά, το Καραπατάκι ο Λεωνίδας, η Γκάιντα, Χασαπιές, η Ζαχαρούλα και άλλα. Ο καθένας είχε το χορό του. Ήταν καταπληκτικοί χορευτές και εντυπωσίαζαν με την χορευτική τους δεινότητα. Το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού του πρωτοχορευτή ήταν εμφανές και απαράμιλλο. Σπουδαίοι χορευτές Καπεταναραίοι στον μεσοπόλεμο ήταν ο Γιάννης Κοτρώνης (Τσιαμήτρος), ο Τάκης Κυρίτσης, ο Γιώργης Αράβας, ο Μόκανος, ο Αρίστος Ζαρογιάννης, ο Περικλούσιος Δημούλας, ο Τάκης Πατσιαβούρας, ο Νίκος Βουρδούνης και άλλοι πολλοί.

( Για το έθιμο των Καπεταναραίων Βέροιας πληροφοριοδότης μας είναι o 92 χρονος Κώστας Τσιαμήτρος (Ψωμάς), ο οποίος συμμετείχε ενεργά στο έθιμο στον μεσοπόλεμο και ήταν σπουδαίος χορευτής.)

3. ΧΟΡΟΙ

(Σέλι, Ξηρολίβαδο, Κουμαριά)

1. Ξηρολίβαδο (4/4). Πρόκειται για μια μελωδία, η οποία έχει μακεδονικό ύφος και αποτελεί θα λέγαμε τον εθνικό ύμνο των κατοίκων του Ξηρολίβαδου. Χορεύεται στα δυο και το ομώνυμο τραγούδι, σε βλάχικη γλώσσα, αναφέρεται σε ορισμένους κατοίκους του Ξηρολίβαδου, οι οποίοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη Ρουμανία στις αρχές του 20 αι. λόγω της ρουμανικής προπαγάνδας.

2. Μωραϊτικο (7/8, 3/4). Χορός που συνδυάζει δύο ρυθμούς: Συρτό καλαματιανό και τσάμικο. Ο χορός αυτός λέγεται στην περιοχή Κοζάνης ‘Χορταράκια’ Μοιάζει με τον ‘Γιάννο τον Περατιανό’ της Ηπείρου όχι όμως στη μελωδία.

Ξηρολίβαδο 2008

3. Λεωνίδας (5/4). Είναι καθαρά βλάχικος χορός και προέρχεται κατευθείαν από τα βλαχοχώρια της περιοχής των Γρεβενών. Χορεύεται περισσότερο από άντρες "στον τόπο" και απαιτεί ιδιαίτερες χορευτικές ικανότητες. Τα βασικά βήματα είναι αργά στα δυο, όμως ο πρωτοχορευτής εκτελεί ποικιλία από φιγούρες, όπως στροφές, καθίσματα, στριφογυρίσματα στο ένα πόδι, ενώ οι υπόλοιποι απλά ακολουθούν (όπως στον τσάμικο). Ο χορός πήρε την ονομασία του από τον καπετάν-Λεωνίδα Χατζημπύρο (1855 - 1880), τον μορφωμένο Σαμαριναίο κλεφταρματολό που ήταν ο υπερασπιστής των κατοίκων της Πίνδου εκείνη την εποχή από τους Τούρκους.

4. Σίρμπα (4/8). Η μελωδία και ο χορός της Σίρμπας δεν έχει καμία σχέση με τη Σίρμπα των Βλάχων της Βωβούσας. Είναι γυναικείος χορός και είναι σαφής η επιρροή από τη Μακεδονία τόσο στη μουσική όσο και στην κίνηση. H λέξη ‘Σιρμπα’ δείχνει μάλλον τον σέρβικο τρόπο μελωδίας και χορού, όπως σε πολλά μέρη της Ελλάδας έχουμε και το ‘Βουλγάρικο’ χορό.

5. Μπεράτικο-γύρισμα (7/8). Σε αντίθεση με τους Βλάχους από τα Γρεβενά οι Βλάχοι από το Βέρμιο τα μπεράτια τα χορεύουν περισσότερο πιασμένοι στον κύκλο (συρτά) και λιγότερο συγκαθιστά (σκόρπια). Το ίδιο συμβαίνει και στα γυρίσματα (π.χ. Τασιά κ.λ.π.). Βέβαια τώρα που οι νέοι αποτελούν μέλη χορευτικών συγκροτημάτων με τα ταξίδια και τα ανταμώματα των Βλάχων που γίνονται κατά καιρούς υιοθέτησαν το Γρεβενιώτικο ύφος (συγκαθιστά) και χορεύουν έτσι περισσότερο σκόρπια.

6. Ζαχαρούλα (2/4, 4/8). Είναι η γνωστή Ζαχαρούλα της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας με τη μόνη διαφορά ότι οι Βλάχοι του Βερμίου δεν τη χορεύουν στα τρία ή σε γύρισμα αλλά με ένα ιδιαίτερο κινητικό μοτίβο, όπου είναι εμφανής η επιρροή από τους μακεδονικούς χορούς (Νιζάμικος, Παΐτούσκινο, Ζάϊκο, Ράΐκο κ.λ.π). Η παραλλαγή αυτή της Ζαχαρούλας προσήλθε καθαρά από τους Βλάχους του Βερμίου. Σήμερα αυτή την παραλλαγή τη βλέπουμε σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και από βλάχικα συγκροτήματα και από ντόπιους χορευτές, διότι είναι μια μελωδία που αρέσει και έτσι έχει εισέλθει στο ρεπερτόριό τους.

7. Τσάμικος (3/4). Ο γνωστός τσάμικος σε πάρα πολλές μελωδίες. Ιδιαίτερα αγαπητή είναι η μελωδία "τα μάγια". Εδώ ο πρωτοχορευτής χορεύει "στον τόπο" αυτοσχεδιάζοντας, ταυτόχρονα όμως διατηρεί ένα βασικό τοπικό κινητικό μοτίβο. Ο τσάμικος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους Βλάχους του Βερμίου στον Μεσοπόλεμο και στα χρόνια 1950-1970. Σήμερα δύσκολα μπορεί να βρει κανείς καλούς χορευτές να τον χορεύουν.

8. Το 45 (Σαράντα πέντε). Πρόκειται για την μελωδία ‘Τρίτε πάτε’ ή ‘Ζαβλιτσένα’ ή ‘Γιαντσίσκα’ . Οι Ναουσαίοι και οι Βλάχοι το χορεύουν στα ‘δύο’ με εναλλαγή γρήγορης και αργής αγωγής (ταχύτητας) και με μια διαφοροποίηση στην μελωδία προσαρμοσμένη στο δικό τους τρόπο.

9. Καραπατάκι 5/4. Είναι ίδιο σε ρυθμό με τον Λεωνίδα. Χορεύεται στα δύο και χαρακτηρίζεται από τους παλιούς ως ‘Τσάμικο’ ενώ δεν έχει τον ρυθμό του Τσάμικου διότι ο πρωτοχορευτής αυτοσχεδιάζει. Είναι οργανικό κομμάτι χωρίς λόγια. Το Καραπατάκι της Θεσσαλίας είναι σε 7 χρόνους.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί χοροί δεν χορεύονται πλέον από τους Βλάχους του Βερμίου λόγω της εξέλιξης του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι χοροί αυτοί ήταν πολύ ζωντανοί κατά το Μεσοπόλεμο και οι περισσότεροι ήταν μακεδονικοί χοροί. Οι Βλάχοι του Βερμίου ήταν καλοί χορευτές και χόρευαν με το δικό τους τρόπο χορούς όπως ο Νιζάμικος, ο Μουσταμπέϊκος (Τάνα), η Πατρώνα, η Παϊτούσκα, η Νταλιάνα, το Καραϊσούφ, η Γκάϊντα, η Χασαπιά (γρήγορη) κ.λ.π.

Δυστυχώς έχουμε πάρα πολύ λίγες καταγραφές από αυθεντικούς χορευτές και αυτές είναι καταγραφές από πολύ γέροντες, οι οποίοι φυσικά αδυνατούν να μας δώσουν την πλήρη διάσταση και απεικόνιση των χορών αυτών

Τα τελευταία χρόνια με τα διάφορα Ανταμώματα των Βλάχων η νεολαία έχει επηρεαστεί και χορεύει επίσης και τα Συγκαθιστά Γρεβενιώτικα (Συγκαθιστά 8/8 και γυρίσματα 2/4: Γκιούμια-Αηδόνι-Λεβέντης είσαι μάτια μου κλπ.). Οι παλιότεροι δεν τα γνωρίζουν.

Τσάμικο Ξηρολιβάδου 

Πηγή:xerolivado1 (youtube) 

Λεωνίδας

Πηγή: Ξηρολίβαδο (youtube)