Ο Μέγας Σχολάρχης Μαργαρίτης Γ. Δήμιτσας

Πορτραίτο το οποίο απεικονίζει τον 
Μαργαρίτη Γ. Δήμιτσα σε ώριμη ηλικία. 
Πηγή: Ι.Μ.Μ.Α

Ο Μαργαρίτης Γ. Δήµιτσας (1829-1903) ήταν Μοσχοπολίτικης καταγωγής και γεννήθηκε στην Αχρίδα της Δυτικής Μακεδονίας το 1829, όπου έλαβε την εγκύκλια µόρφωση, ενώ αργότερα κατέβηκε στη Αθήνα για να φοιτήσει σε γυµνάσιο της πρωτεύουσας.

Στην Αθήνα παρακολούθησε µαθήµατα στη Φιλοσοφική Σχολή το χρονικό διάστηµα 1846-1849 µε την οικονοµική βοήθεια του Μητροπολίτη Αχριδών Διονυσίου και ορισµένων συγγενών του. 

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του επέστρεψε στην γενέτειρα του το 1850, όπου ανέλαβε ως πτυχιούχος φιλόλογος τη διεύθυνση του δηµοτικού σχολείου σε ηλικία είκοσι ενός ετών. Λόγω της ύπαρξης µεγάλου αριθµού ξενόφωνων µαθητών ο Δήµιτσας εφάρµοσε µάλιστα στη διδασκαλία της ελληνικής τη µέθοδο που χρησιµοποιούσαν την εποχή εκείνη οι Γάλλοι για να διδάσκουν γαλλικά στους αραβόφωνους κατοίκους της Αλγερίας και των άλλων αποικιών τους. Όµως το συµβόλαιό του µε την κοινότητα δεν ανανεώθηκε λόγω των εσωτερικών της διενέξεων στις οποίες εµπλέκονταν συγγενείς του. 

Το επόµενο έτος (1851) αναλαµβάνει τη διεύθυνση του οκτατάξιου σχολείου στο Μοναστήρι που αποτελούνταν από ένα τετρατάξιο δηµοτικό, ένα τριτάξιο ελληνικό σχολείο και µία τάξη γυµνασίου. Παράλληλα µε τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα πρωτοστατεί µαζί µε άλλους γνωστούς Δυτικοµακεδόνες εκπαιδευτικούς, όπως ο Αναστάσιος Πηχιών, ο Σεραφείµ Ματλής και ο Νικόλαος Χαλκόπουλος, στην ίδρυση ενός συλλόγου που κάτω από την προσχηµατική ονοµασία "Καζίνο" αναπτύσσει τυπικά µεν φιλολογικές, ουσιαστικά όµως πατριωτικού περιεχοµένου δραστηριότητες.

Ο Δήµιτσας διακόπτει την καθηγητική του σταδιοδροµία το Νοέµβριο του 1859, οπότε µεταβαίνει στο Βερολίνο για να τελειοποιήσει τις σπουδές του. Εκεί εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου (Friedrich-Wilhelm University) και παρακολουθεί µαθήµατα επί τρία εξάµηνα χωρίς όµως να πάρει διδακτορικό τίτλο σπουδών. Από το πρόγραµµα των µαθηµάτων που επέλεξε αλλά κυρίως από τους καθηγητές που άκουσε µπορεί κανείς να υποθέσει βάσιµα ότι η µετεκπαίδευσή του στη Γερµανία απέβλεπε στην καλύτερη προετοιµασία του για την επιστηµονική του ενασχόληση µε την Ιστορία και τη Γεωγραφία της Αρχαίας Μακεδονίας, καθώς επίσης και µε τις επιγραφές της. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκεί άκουσε επί τρία εξάµηνα τον περίφηµο φιλόλογο Augustus Boeckh, µεταξύ των άλλων ιδρυτή του Corpus των Ελληνικών Επιγραφών (Corpus Inscriptionum Graecarum) που την εποχή εκείνη ολοκληρωνόταν η έκδοσή του, και επί ένα εξάµηνο τον ονοµαστό αρχαιο ιστορικό Gustav Droysen, πρωτοπόρο µελετητή της ελληνιστικής εποχής. 

Η σύζυγος του Μαργαρίτη Δήμιτσα,
Μαρία Δούκα. Πηγή: Ι.Μ.Μ.Α

Το σχολικό έτος 1861-1862 βρίσκει τον Δήµιτσα και πάλι στο Μοναστήρι, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1866, εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη, όπου αναλαµβάνει τη διεύθυνση του ηµιγυµνασίου της πόλης, αλλά παρά τις προσπάθειές του δεν κατορθώνει να το αναβαθµίσει σε τετρατάξιο. Τρία χρόνια αργότερα, το 1869, µετεγκαθίσταται µαζί µε τη σύζυγό του Μαρία (που καταγόταν από την παλαιά και πλούσια Θεσσαλονικιώτικη οικογένεια Δούκα) στην Αθήνα. Το σχολικό έτος 1869-1870 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου στη θέση του Θεσσαλονικιού Γρηγόριου Γ. Παπαδόπουλου (1819-1873), λόγω του διορισµού του τελευταίου σε θέση τµηµατάρχου του Υπουργείου των Εξωτερικών από την Κυβέρνηση Δεληγιώργη. Τα καθήκοντα αυτά άσκησε τουλάχιστον ως το έτος 1882. (Πηγή: εδώ και εδώ)

Επινόησε ένα σύστημα γεωγραφίας με χάρτες και έγραψε πολλές ιστορικές, αρχαιολογικές μελέτες που αφορούν κυρίως τη Μακεδονία. 
Οι πιο αξιόλογες από αυτές είναι:
Γεωγραφία της Μακεδονίας, Χωρογραφία (1870)

Δύο λέξεις περί των εν Μυκήναις και Σπάτα αρχαιοτήτων : "Η Ελλάς εστι μουσείον". (1878)

Επίτομος ιστορία της Μακεδονίας από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της τουρκοκρατίας (1879)

Οι αρχαίοι Μακεδόνες (1892)

Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις: Ήτοι πνευματική και αρχαιολογική παράστασις της Μακεδονίας εν συλλογή 1409 ελληνικών και 189 λατινικών επιγραφών και εν απεικονίσει των σπουδαιοτέρων καλλιτεχνικών μνημείων, Τόμος Α'. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου των Αδελφών Περρή. 1896. σελ. 224-226. (Διαβάστε εδώ)
(Πηγή: εδώ)

Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε:
Μελέτες του Μαργαρίτη Γ. Δήμιτσα 
και Μακεδονικά: Αρχαία γεωγραφία της Μακεδονίας συνταχθείσα κατά τας αρχαίας πηγάς και τα νεώτερα βοηθήματα / υπό Μαργαρίτου Γ. Δήμιτσα
ακόμη  Διορθωτέα τινά των περί Αχρίδος δημοσιευθέντων εν τη Πανδώρα, 1, 01.09.1868 
επίσης, Διορθωτέα τινά των περί Αχρίδος δημοσιευθέντων εν τη Πανδώρα, 1, 15.10.1868

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του περισπούδαστου συγγράμματος για την ελληνική ταυτότητα της Μακεδονίας, του έξοχου μακεδονογράφου Μαργαρίτη Γ. Δήμιτσα, με τίτλο:

Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις : Ήτοι πνευματική και αρχαιολογική παράστασις της Μακεδονίας εν συλλογή 1409 ελληνικών και 189 λατινικών επιγραφών και εν απεικονίσει των σπουδαιοτέρων καλλιτεχνικών μνημείων / Υπό Μαργαρίτου Γ. Δήμιτσα ___, τ. 1. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου των Αδελφών Περρή, 1896. (Πηγή: εδώ) 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όση χαράν και άγαλλίασιν έμποιεΐ πάσιν έν γένει τοις ανεπτυγμένες τών άνθρώπων και ίδία τοις λογίοις και έπιστήμοσιν ή συναίσθησις της έπιτελεσθείσης και άκαταπαύστως έπιτελουμένης προόδου και προαγωγής πασών έν γένει τών τεχνών και επιστημών έν τοις νεωτέροις χρόνοις του απολήγοντας ήδη αίώνος, έπί τοσούτον τις λυπεϊται και δυσανασχετεί άναλογιζόμενος ότι μεθ' όλην την έπέκτασιν τοΰ ίκανώς ήδη εύρυνθέντος κύκλου τών περιοδειών άνά πάσας τάς ηπείρους τοΰ κόσμου, πεπολιτισμένας τε και βαρβάρους, και μεθ' όλην την δια τούτων κυρίως κατορθωθεϊσαν έπαύξησιν και πλουτισμόν τών γεωγραφικών γνώσεων ύπό πάσας τάς έπό- ψεις, φυσικήν, πολιτικήν, έθνογραφικήν, άρχαιολογικήν, έμπορικήν και βιομηχανικήν, εισέτι χώραί τίνες κλασικαί τής ελληνικής χερσονήσου, παγκόσμιον κεκτημέναι σπουδαιότητα και δόξαν έν τω μακρω παρελθόντι, δυστυχώς ήττον τοΰ δέοντος μέχρι τοΰδε έξηρευνήθησαν γεωγραφικώς, Ιστορικώς και άρχαιολογικώς, καίπερ κείμεναι έντός τής πεπολιτισμένης Ευρώπης, τής οποίας ουδεμία γωνία μέχρι τοΰδε έπρεπε νά μένη άνεξερεύνητος και άγνωστος καθ' όλα.

Μία δέ τών χωρών τούτων άναντιρρήτως έστίν ή Μακεδονία, ή χώρα δηλαδή έκείνη, ήν ή μεν φύσις έπροίκισε μετά πλείστων όσων πλεονεκτημάτων και δώρων, ή δέ ιστορία άνέγραψεν έν τοις άθανάτοις δέλτοις αυτής μεγαλουργήματα αυτής πολιτικά, πολεμικά και εκπολιτιστικά, τοσαΰτα και τηλικαΰτα, οία και ήλίκα ουδεμία άλλη χώρα, ουδέν άλλο τοσοΰτον μικρόν κράτος, διά τόσον μικρών δυνάμεων καί μέσων κατώρθωσέ ποτε νά διαπράξη έν τόσω μικρω χρονικω διαστήματι ήτοι εντός μιας δωδεκαετηρίδος! ένταΰθα κείται τό άνέφικτον μεγαλεϊον τής Μακεδονίας. Σύμπασα ή Ελλάς, ώς είς άνθρωπος, έξεγερθεΐσά ποτε, μόλις έντός 10 έτών κατώρθωσε νά καταβάλη την πόλιν τοΰ Πριάμου διά τής πανουργίας τοΰ 'Οδυσσέως όπως έκπλύνη τό αίσχος, όπερ ή κατάχρησις τής φιλοξενίας τοΰ Πάριδος παρά τω Μενελάω ένεκόλαψεν έπί τοΰ μετώπου αυτής. Μετά παρέλευσιν δέ έπτά αιώνων τό δεύτερον συνενωθεΐσα ή Ελλάς, ύπέρ τά δέκα έτη διετέλεσεν αμυνομένη ύπέρ τής έλευθερίας και των πατρώων ιερών κατά τών έπιδραμοντων βαρβάρων Περσών και ήρωϊκώς άγωνισαμένη, έθριάμβευσεν έν πάσι τοις άγώσι και έσωσε την Εΰρώπην άπό του βαρβαρισμού, δέν κατώρθωσεν όμως, καίπερ άποπειραθεϊσα, να έκδικηθή αυτούς δι' όσα κακά έν τη χώρα έπραξαν.

Την άδυναμίαν όμως ταύτην της Ελλάδος βαθέως συναισθανθεΐσα ή ρωμαλέα θυγάτηρ αύτής Μακεδονία, δια μεν της μεγαλονοίας του Φιλίππου συνέλαβε το σχέδιον της τιμωρίας τών Περσών, δια δέ της μεγαλοφροσύνης και του ηρωισμού του 'Αλεξάνδρου έπραγμάτωσεν αύτό, καταλαβοϋσα την Αίγυπτον, καταλύσασα το Περσικόν κράτος, κατακτήσασα πάσας τάς χώρας της απέραντου 'Ασίας μέχρι του Ίνδοΰ και Ύφάσιος ποταμού και έγκατασπείρασα πανταχού τον Έλληνισμόν. Πάντα δέ ταύτα διεπράξατο έντός μιας μόνον δωδεκαετίας, Κύριος δε οίδε τι ήθελε πράξει ό νεαρός έκεΐνος ήρως βασιλεύς, εί μη έν τώ μέσω του ήρωϊκοϋ σταδίου προώρως κατέλειπε τον κόσμον τούτον.

Τοιαύτη δέ άναδειχθεΐσα ή Μακεδονία, άπό του Φιλίππου και Αλεξάνδρου, γεωγραφικώς και ιστορικώς ολίγον ην γνωστή τοις άρχαίοις κατά την πολιτικήν και πνευματικην αύτης κατάστασιν, ελάχιστα δε προ του Φιλίππου έγινώσκετο ΰπό πάσας τάς έπόψεις, τό μεν ενεκα της μεσογείου θέσεως και της αποστάσεως άπό του κέντρου του ελληνισμού, τό δέ ενεκα της ελλείψεως συγκοινωνίας και άδιακόπου πνευματικής επικοινωνίας, δι' ην σπανιώτατα ελληνες περιηγηται έπεσκέπτοντο την χώραν προς εΐδικήν περιγραφήν αυτής και τό κυριώτατον πάντων ότι πάντα τά ειδικά και γενικά συγγράμματα, τά γραφέντα ΰπό Μακεδόνων, κάλλιστα παντός άλλου γινωσκόντων τά της χώρας, και ΰπό άλλων Ελλήνων συγγραφέων, πάντα σχεδόν άπωλέσθησαν έν τω μεγάλω ναυαγίω τών ελληνικών γραμμάτων γνωστά δ' έγένοντο ήμΐν μόνον εξ άποσπασμάτων, οίονεί λειψάνων τινών του μεγάλου ναυαγίου, περισωθέντων παρά μεταγενεστέροις συγγραφεΰσι, διαρρήδην άναγράψασι μόνον τά ονόματα τών συγγραφέων και τους τίτλους τών άπολεσθέντων συγγραμμάτων.

Ότι δέ τοιούτοι συγγραφείς υπήρξαν και τοιαύτα συγγράμματα εγράφησαν περί της μεγαλουργού και μεγαλωνύμου Μακεδονίας, όλίγα έκ τών πολλών αναγκάζομαι νά επισυνάψω ένταϋθα μεμαρτυρημένα. 

Α'. ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΕΡΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Ούτοι δύνανται νά διαιρεθώσιν εις γράψαντας α') Μακεδονικά β') Ιστορίας και γ') περιηγήσεις, έπιστολάς καί βιογραφίας, πάντα άναφερόμενα εις την Μακεδονίαν.

α') Μακεδονικά γράψαντες ιστορούνται 1) ό Βάλακρος και Βάλαγρος... (η συνέχεια εδώ)