Το Αντάμωμα των Βλάχων στην Καλαμπάκα και το Χρονικό της Γενέσεως τους

Καλαμπάκα - Πανελλήνιο Αντάμωμα Βλάχων 2012

Ο καθηγητής κ. Αχιλλέας Λαζάρου, Ρωμανολόγος - Βαλκανολόγος, Πρόεδρος της Επιτροπής Ενημέρωσης για τα Εθνικά Θέματα και Επίτιμος Πρόεδρος της Παγκόσμιας Βλάχικης Αμφικτιονίας, παρουσιάζει ενδιαφέροντα στοιχεία για τους βλαχόφωνους Έλληνες στο 28ο Πανελλήνιο Αντάμωμα των Βλάχων στη Καλαμπάκα.

Ειλικρινώς χαίρω, που η Πανελλήνια Ένωση Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων μου έκαμε την τιμή δίνοντας τη δυνατότητα να απευθύνω εγκάρδιο χαιρετισμό προς όλους τους παρισταμένους στο εφετινό (2012) Αντάμωμα των Βλάχων, προπάντων δε προς τους Βλάχους τους εγκατεστημένους στις γειτονικές χώρες, οι οποίοι ενδεχομένως έχουν μεγαλύτερη περιέργεια και περισσότερο ενδιαφέρον να πληροφορηθούν κάποια στοιχεία σε συνάρτηση με τις πανάρχαιες κοιτίδες των Βλάχων  της περιοχής, στην οποία ήδη φιλοξενούνται.
Πρωτίστως ο Βυζαντινός χρονογράφος Νικήτας Χωνιάτης τα μετέωρα, δηλαδή τα ορεινά, της Θεσσαλίας ονομάζει Μεγάλη Βλαχία, ο δε μεταγενέστερος του ομότεχνος και αξιωματούχος του Βυζαντίου Γεώργιος Παχυμέρης γνωστοποιεί ότι οι αρχαίοι Θεσσαλοί, των οποίων βασιλιάς ήταν ο ομηρικός Αχιλλέας ονομάζονται Μεγαλοβλαχίτες. Επί πλέον οι Βλάχοι διαχρονικά δεν διαφοροποιούνται ούτε φυλετικά ούτε θρησκευτικά από τους μονογλωσσικούς Συνέλληνες, τους αποκλειστικά ελληνόφωνους. Αυτό επιβεβαιώνει και ο Σέρβος Στέφανος Ντουσάν, του οποίου η χώρα ήταν επαρχία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όταν δε συνέλαβε το σχέδιο αναρριχήσεως στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, διαβαίνοντας τα νότια σύνορα της Σερβίας του (Rascia, Novi, Bazar) και μπαίνοντας στη Μακεδονία - Θεσσαλία - Ήπειρο αναγορεύθηκε αυτοκράτορας Σέρβων και Ελλήνων, χωρίς την παραμικρή αναφορά σε Βλάχους ή Μεγαλοβλαχίτες ως ιδιαίτερης φυλής ή εθνότητας.

Ομολογουμένως οι Βλάχοι υπάρχουν αδιάλειπτα και πάντοτε παρόντες ως Έλληνες, όπως κατά τις επιχειρήσεις των Τούρκων προς κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου προβάλλοντας αντίσταση σε συνεργασία με τον δεσπότη του Μυστρά Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Η δε απαρχή της παρουσίας τους στον θεσσαλικό χώρο ιχνηλατείται αρχαιολογικά στο απώτατο παρελθόν της Θεσσαλίας. Ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γ. Χ. Χουρμουζιάδης διαπιστώνει κτηνοτροφικό βίο εποχικών μετακινήσεων κατά τη νεολιθική περίοδο. Ο δε καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Θ.Ι.Παπαδόπουλος εξετάζοντας ευρήματα της εποχής του λίθου στην Ήπειρο συσχετίζει τον κτηνοτροφικό τρόπο ζωής των προϊστορικών ανθρώπων με την εικόνα των Βλάχων. 

Πάντως ως προς τη διακρίβωση της αυτοχθονίας των Βλάχων της Θεσσαλίας και ευρύτερα του ελλαδικού χώρου αφθονούν οι επιστημονικές δημοσιεύσεις Ελλήνων και Ρουμάνων, συνάμα δε και άλλων Ευρωπαίων. Από τους τελευταίους αυτοί που διέθεσαν σχεδόν δεκαετία μελετώντας το λατινόγλωσσο επιγραφικό υλικό της Θεσσαλίας είναι οι Bruno Helly, C.Wolters και V.von Graeve. Τα δε συμπεράσματα του πολυετούς μόχθου τους έθεσαν στην κρίση ειδικών επιστημόνων οργανώνοντας Στρογγυλή Τράπεζα στο Β' Πανεπιστήμιο της Λυών με συνδιοργανωτές το τοπικό παράρτημα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Γαλλίας και την Έταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών Βόλου. Αυθεντικά αποδείχθηκε η λατινοφωνία Θεσσαλών επί ρωμαιοκρατίας, καταχωρισμένη πλέον και στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτικής Αθηνών) με την υπογραφή του Bruno Helly. Εξ ίσου σημαντικές είναι και η ιστορική μαρτυρία του Ιωάννου Λυδού, 6ου αι. μ.χ, Κ. Μ. Κούμα, Απ. Βακαλόπουλου, καθώς και η γλωσσολογική του Alexandru Philippide (1859-1933).

Η επιβεβλημένη προς επιβίωση πρόσκτηση του λατινογενούς, λεγομένου και βλαχικού ή αρμανικού ιδιώματος, όπως το χαρακτηρίζει και ο Th. Capidan, παρά τις συχνές απόπειρες παραπλανήσεως τους, οι ορεινοί οικισμοί τους, τα βλαχοχώρια, στάθηκαν προπύργια ελληνικής - εθνικής αντίστασης εναντίον όλων των ξένων κατακτητών, ιδίων των Τούρκων, με θαυμαστή προσήλωση στην Ορθοδοξία και την Ελληνική Παιδεία, εφόδια που συναποκόμιζαν και στις χώρες αποδημίας τους. Περισπούδαστο παράδειγμα δίνει ο διευθυντής της επί τουρκοκρατίας Σχολής Τρικάλων Νικόλαος Τζαρτζούλης, ο οποίος διακήρυσσε ότι πρόγονοι των Βλάχων ήσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Όταν δε ξενιτεύθηκε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και αναδείχθηκε διευθυντής της Ακαδημίας Ιασίου, δεν έπαυσε να διακατέχεται από βαθύτατα ελληνικά συναισθήματα, ώστε σε ρουμανικά βιβλία, σύγχρονά μας, να προσαγορεύεται Έλληνας!

Εξ άλλου οι Βλάχοι διακρίθηκαν και στα προεπαναστικά κινήματα, που συνιστούν τα απτότερα τεκμήρια της ελληνικής συνειδήσεως. Σ' αυτά συμμετέχουν με ξακουστές κλεφταρματολικές οικογένειες Ζηδραίων, Λαζαίων, Μπλαχαβαίων και τον συμμάρτυρα Άγιο Δημήτριο Σαμαρίνας κ.α. Συμβάλλοντας σημαντικά στην προπαρασκευή της εθνικής επαναστάσεως με πολυάριθμους φιλικούς, γενναίους καπετάνιους Ν. Κασομούλη, Ι. Κωλέττη, Ν. Στορνάρη, Χριστόδουλο Χατζηπέτρο... Βλάχοι του περιβάλλοντος του Γεωργάκη Ολυμπίου δημιουργούν το Ολοκαύτωμα της μονής Σέκου της Μολδοβλαχίας. Παιδιά της Σαμαρίνας συμμετέχουν στην Έξοδο του Μεσολογγίου. Παρόντες είναι στις αλλεπάλληλες εξεγέρσεις των αλύτρωτων Ελλήνων, όπως το 1854 με τον παλαίμαχο Χατζηπέτρο από το Περτούλι Τρκάλων, τη Σφαγή των Βλάχων της Φυλλουριάς... Στην εξέγερση του 1878 επαναλαμβάνεται ο Χορός του Ζαλόγγου στους Αγίους Πάντες της Ημαθίας από βλαχοπούλες του Βερμίου και των Πιερίων...

Η ίδια βαθειά ελληνικότητα αναδύθηκε και από απλοϊκούς ανθρώπους, ολιγογράμματους Βλάχους, όταν ρουμανικές προσωπικότητες, μέλη Ειδικής Αποστολής στον απόηχο του Συνεδρίου του Βερολίνου, το 1881, επισκέφθηκαν το μικρότερο βλαχοχώρι της Θεσσαλίας, το Δαμασούλι Τυρνάβου. Φρονούσαν ότι δελεαστικές προσφορές και πρωτοφανή προνόμια με αντάλλαγμα την εναντίωση στην ένωση της Θεσσαλίας με το Βασίλειο της Ελλάδος, θα κατέπειθαν τους Βλάχους. Αλλά η στεντόρεια άρνηση ανάγκασε τους ''σοφούς'' να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλία χωρίς δεύτερη δοκιμή. Κατά δε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Σορβόννης V. Berard, εάν τότε οι Βλάχοι είχαν ενδώσει, το βόρειο σύνορο του ελληνικού κράτους θα έμενε στο Δομοκό παντοτινά. 

Το 1897, κατά τον πόλεμο της Ντροπής την τιμή των ελληνικών όπλων έσωσε ο Βλάχος ταξίαρχος Κ. Σμολένσκης, τον οποίο στη σύγχρονη Ελλάδα και διδάκτορες Ιστορίας τον θεωρούν αλλοδαπό, ενώ ο τότε συμπολεμιστής του Παύλος Μελάς τον δοξολογεί γράφοντας:

'' ... ο Κωνσταντίνος Σμολένσκης μάχεται σαν λιοντάρι, όπου κι αν τον στείλουν. Όλοι οι Έλληνες πρέπει να τον λατρεύωμεν, διότι είναι ο μόνος ανώτερος αξιωματικός που προτάσσει την γενναίαν του καρδιάν εις τον εχθρόν..''

Το 1898, μετά τον ατυχή πόλεμο του '97, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν αναδιάρθρωση των ελληνο-τουρκικών συνόρων παραχωρώντας στην Τουρκία ένα βλαχοχώρι, την Κουτσούφλιανη, σημερινή Παναγία Καλαμπάκας, οι Κουτσουφλιανίτες με προεξάρχοντα τον ιερέα τους πραγμάτωσαν το Ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης, το οποίο αναπτέρωσε το καταπτοημένο φρόνημα των Πανελλήνων και κατέπληξε όλο τον κόσμο. Η δε πρόσφατη και προκλητική και ιστορικά-εθνικά ανεπίτρεπτη και απαράδεκτη απάλειψή του θυμίζει τον πολυσχολιασμένο ''συνωστισμό'' των Ελλήνων στην προκυμαία της Σμύρνης, ανιστόρητη και απάνθρωπη επινόηση της Νέας Τάξεως Πραγμάτων... Εν τούτοις το Ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης ανέδειξε το υπέροχο πατριωτικό ήθος των ανωνύμων χωρικών της ελληνικής υπαίθρου στο διάβα των αιώνων! Κατ' ακολουθίαν θα διαιωνίζεται ως το κάρφος το εν τω οφθαλμώ των εχθρών της.

Βέβαια το ορεινό συγκρότημα της Δυτικής Θεσσαλίας με τα πανέμορφα βλαχοχώρια, που δροσίζονται τόσο από την χιλιοτραγουδημένη Πίνδο, όσο και από τα θρυλικά ποτάμια Πηνειό και Αχελώο (Ασπροπόταμο) δεν καμαρώνουν μόνο για τον άξιο της Ορθοδοξίας και του ελληνισμού παπά της Κουτσούφλιανης αλλά και για ολόκληρη χορεία μεγάλων εκκλησιαστικών πατέρων, πατριαρχών, μητροπολιτών, αρχιμανδριτών..., όπως τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ματθαίο τον Β' (1595 και 1598-1602), τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Ιερόθεο τον Α' (1825-1843), τον Μητροπολίτη Σταγών, Σηλυμβρίας και Φιλιππουπόλεως (;-1822) Παϊσιο, τον Μητροπολίτη Σωζοαγαθουπόλεως, 1852, Δημητριάδος, 1870, Δωρόθεο Σχολάριο (1812-1889), τους Αρχιμανδρίτες Διονύσιο Πύρρο τον Θεσσαλό (1774-1853), τον Διονύσιο Ολυμπιώτη κ.α. των οποίων οι ευεργεσίες απλώνονται στις αλησμόνητες γενέτειρές τους, πανθεσσαλικά και στον απανταχού ελληνισμό!

[Οι ενδιαφερόμενοι για τεκμηρίωση βλ. Ευρετήρια ονομάτων στην τετράτομη συγγραφή Αχ. Λαζάρου, Ελληνισμός και λαοί νοτιοανατολικής Ευρώπης, Αθήνα 2009-2010]

Πηγή βίντεο: ΠΟΠΣ ΒΛΑΧΩΝ (youtube)