Αστεροσκοπείο Αθηνών

Γεώργιος Σίνας

Η Ίδρυση του Αστεροσκοπείου Αθηνών

Γύρω στο 1840, ο Βαρώνος Γεώργιος Σίνας, τότε Πρόξενος της Ελλάδας στη Βιέννη, εκδήλωσε την πρόθεση να κάνει μια δωρεά για την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας σε ένα από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ζήτησε τη συμβουλή του φίλου του κ. Prokesh-Osten, Πρεσβευτή της Αυστρίας στην Ελλάδα, του οποίου γραμματέας τότε ήταν ο φυσικός και αστρονόμος, Καθηγητής Γεώργιος Βούρης. Υπό την επήρεια τους, ο Γ. Σίνας αποφασίζει να δωρίσει στο Ελληνικό Κράτος 500.000 δραχμές για την ίδρυση του Αστεροσκοπείου στην Αθήνα.

Η θεμελίωση του Αστεροσκοπείου Αθηνών έγινε στις 26 Ιουνίου του 1842 κατά τη διάρκεια έκλειψης Ηλίου. Η εκδήλωση έγινε με μεγάλη επισημότητα με την παρουσία του Βασιλιά Όθωνα, μελών της κυβέρνησης και της Ιεράς Συνόδου. Πλήθος κόσμου είχε κατακλύσει τη περιοχή που επιλέχτηκε για την ανέγερση του Αστεροσκοπείου, στο Λόφο Νυμφών στο Θησείο, απέναντι από την Ακρόπολη. Ο Καθηγητής Γ. Βούρης εκφώνησε το πανηγυρικό της ημέρας. Κατόπιν, υπό τους ήχους μουσικής και τους κανονιοβολισμούς μιας φρεγάτας, που ήταν αγκυροβολημένη στον Πειραιά, κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος.

Το πρώτο κτίριο του Αστεροσκοπείου, γνωστο και ως κτίριο Σίνα, είναι βασισμένο στα σχέδια του νέου Δανού αρχιτέκτονα Theophil Hansen, τα οποία παρουσίασε ο αρχιτέκτονας Edward Schaubert. Για το τελικό σχέδιο ζητήθηκε η γνώμη του Καθ. Βούρη και του Schumacher, μεγάλου αστρονόμου της εποχής. Το κτίριο έχει σταυροειδή μορφή, προσανατολισμένη με βάση τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Στο κέντρο της κατασκευής υπάρχει ένας μικρός θόλος. Η ανέγερση του κτιρίου ολοκληρώθηκε το 1846.

Το κτίριο του Αστεροσκοπείου Αθηνών (σχέδιο του 1842).

Πίσω αριστερά διακρίνεται η Ακρόπολη και στα δεξιά είναι ο Λόφος Νυμφών.

Ο εμπνευστής του Αστεροσκοπείου Αθηνών, Καθ. Γεώργιος Βούρης, ήταν και πρώτος του Διευθυντής. Μετά από την παραίτηση του Καθ. Γ. Βούρη, τη διεύθυνση του Αστεροσκοπείου Αθηνών ανέλαβε ο κ. Ιωάννης Παπαδάκης. Στις 4 Δεκεμβρίου του 1858, τη διεύθυνση του Αστεροσκοπείου αναλαμβάνει ο γερμανός επιστήμονας Ιούλιος Σμιθ (Johann Friedrich Julius Schmidt). Με την χρηματοδότηση από την οικογένεια Σίνα, ο Ι. Σμιθ επιμελήθηκε την επισκευή και συντήρηση των επιστημονικών οργάνων του Αστεροσκοπείου. Επίσης, εμπλούτισε την βιβλιοθήκη με επιστημονικά βιβλία και περιοδικά τα οποία αγοράστηκαν ή και ήταν δωρεά από αστεροσκοπεία του εξωτερικού. Το 1861 άρχισε την έκδοση των "Δημοσιεύσεων του Αστεροσκοπείου Αθηνών" με δαπάνες του Σ. Σίνα.

Το Αστεροσκοπείο Αθηνών το 1850.

Το αστρονομικό έργο του Ι. Σμιθ

Στα περίπου 25 χρόνια της παραμονής του στο Αστεροσκοπείο, ο Ι. Σμιθ έκανε πάνω από 70000 παρατηρήσεις μεταβλητών αστέρων και ανακάλυψε νέους περιοδικούς μεταβλητούς και δύο καινοφανούς (Nova) αστέρες. Τις εργασίες του ο Ι. Σμιθ τις δημοσίευσε επί το πλείστον στο περιοδικό Astronomische Nachrichten journal.

Για πολλά χρόνια ο Ι. Σμιθ παρατηρούσε συστηματικά τους πλανήτες Άρη και Δία, καταγράφοντας τα χαρακτηριστικά τους και τις παροδικές μεταβολές των επιφανειών τους. Το 1860 παρατήρησε τον μεγάλο κομήτη εκείνης της χρονιάς και δύο χρόνια αργότερα ανακάλυψε έναν νέο περιοδικό κομήτη. Εκμεταλλευόμενος την διαύγεια του ουρανού της Αθήνας, εκείνη την εποχή, έκανε χιλιάδες παρατηρήσεις διαττόντων αστέρων και βολίδων. Είχε και την δυνατότητα να παρατηρήσει μια σειρά εκλείψεων Ηλίου και Σελήνης.

Εκείνο όμως, που κατ' εξοχήν ανέδειξε τον Ι. Σμιθ, είναι το έργο του "Ο τοπογραφικός Χάρτης της Σελήνης" ("Chaptre der Gebirge des Mondes") που δημοσιεύθηκε στο Βερολίνο. Στην τελική του μορφή έχει διάμετρο δύο μέτρων και αποτελείται από 25 τμήματα που στο σύνολο τους απεικονίζουν την ορατή από τη Γη επιφάνεια της Σελήνης. Σχεδιάστηκε με την βοήθεια του διοπτρικού τηλεσκοπίου Ploessl και συμπεριλαμβάνει πάνω από 30000 κρατήρες. Σημαντική είναι η εργασία του Ι. Σμιθ για το σεληνιακό κρατήρα Linne, ο οποίος φαίνεται ότι παρουσιάζει μορφολογικές μεταβολές.

~ (Φωτο αριστερά: Μικρό τμήμα από τον Τοπογραφικό Χάρτη της Σελήνης)

Το έργο του Ι. Σμιθ στις επιστήμες της γης

Ο Ι. Σμιθ αναβαθμίζει την μετεωρολογική υπηρεσία του Αστεροσκοπείου. Συστηματικά εκτελεί μετεωρολογικές παρατηρήσεις σε διάφορα μέρη της Αττικής και αλλού. Δημοσιεύει τις παρατηρήσεις στο δίτομο έργο με τίτλο "Beitrage zur Physikalischen von Griechland" (1864). Τακτικά αποστέλλει πίνακες με μετεωρολογικά στοιχεία στο Αστεροσκοπείο του Παρισιού.

Σημαντικό είναι το ενδιαφέρον του και για τη σεισμολογία. Οργανώνει ένα κλιμάκιο εθελοντών το οποίο καταγράφει πάνω από τρεις χιλιάδες σεισμούς. Τις παρατηρήσεις αυτές τις δημοσιεύει στο έργο του "Studienn uber Erdbeben" το 1875. Επίσης, επί σειρά ετών παρακολουθεί το ηφαίστειο της Σαντορίνης μετά την έκρηξη του το 1866. Τη μελέτη αυτού του ηφαιστείου και τριών άλλων (Βεζούβιος, Έθνα, Στρόμπολι) δημοσιεύει το 1874.

Ο Ι. Σμιθ πραγματοποιεί μερικά ταξίδια στα πλαίσια γεωγραφικών μελετών και συμμετέχει σε αρχαιολογικές ανασκαφές με σκοπό την ανεύρεση της αρχαίας Τροίας. 

Πηγή: Εθνικόν Αστεροσκοπείον Αθηνών

Σίμων Σίνας

Αξίζει να αναφερθεί ότι ένας κρατήρας στη Σελήνη φέρει το επώνυμό του Σίμωνος Σίνα (Sinas Crater) προς τιμή του. (Για περισσότερες πληροφορίες: Εδώ)

Αστεροσκοπείο Αθηνών  - Της Χαράς Τζαναβάρα 

Θα μπορούσε να βρίσκεται στην κορυφή του Λυκαβηττού, αλλά κέρδισε στα σημεία ο λόφος των Νυμφών και έτσι το επιβλητικό Αστεροσκοπείο Αθηνών κατασκευάστηκε στη σκιά της Ακρόπολης.

Σε μια τοποθεσία που, σύμφωνα με τον θρύλο, έκανε τις μελέτες του τον 3ο αιώνα π.Χ. ο Αθηναίος αστρονόμος Μέτων και για την οποία υπήρχαν σφοδρές αντιρρήσεις από την πανίσχυρη Ακαδημία του Μονάχου. Από τις γεωγραφικές συντεταγμένες του προσδιορίζεται η χαρτογραφική βάση ολόκληρου του ελληνικού χώρου.

Η ιδέα ανήκε στον εκ Μακεδονίας καθηγητή Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας, Γεώργιο Βούρη, που είχε στήσει το πρώτο μετεωρολογικό παρατηρητήριο σε ένα ξενοδοχείο στην Αιόλου, κοντά στην Αγία Ειρήνη. Κατάφερε να πείσει τον μεγάλο ευεργέτη Γεώργιο Σίνα να διαθέσει το σημαντικό για την εποχή ποσό των 500.000 δραχμών για να κατασκευαστεί το βασικό κτίριο, που φέρει τιμητικά το όνομά του.

Ο εγκαταστημένος στη Βιέννη ομογενής χρηματοδότησε επίσης τον εξοπλισμό, τη λειτουργία και τις εκδόσεις του ιδρύματος, που είναι ισότιμο με το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η θεμελίωση έγινε στις 26 Ιουνίου 1842 (8 Ιουλίου με το νέο ημερολόγιο) από τον τότε βασιλιά Οθωνα. Ηταν μια μέρα με ολική έκλειψη ηλίου, που ταιριάζει «γάντι» σε ένα κτίριο που… κοιτάζει τα άστρα. Το Αστεροσκοπείο, βοηθούσης και της ιδιαίτερης καθαρότητας του αθηναϊκού ουρανού, επιλέχθηκε από κορυφαίους αστρολόγους για τις παρατηρήσεις τους.

Αναμεσά τους ο Γερμανός Ιούλιος Σμιτ, που διηύθυνε το Αστεροσκοπείο για 25 χρόνια και αξιοποίησε την υποδομή του για τις παρατηρήσεις στη Σελήνη, τον Αρη και τον Δία, δύο καινοφανείς (Nova) αστέρες, αλλά και τον κομήτη που είχε κάνει την εμφάνισή του το 1860.

Καθοριστική ήταν η παρουσία του Δημητρίου Αιγινίτη, ιδρυτή της Ακαδημίας Αθηνών, που ανέλαβε το Αστεροσκοπείο το 1890, χρονιά που πέρασε στην αρμοδιότητα του κράτους. Ηταν αυτός που ενέταξε την Ελλάδα στο παγκόσμιο σύστημα χρονομέτρησης και εισήγαγε στη χώρα μας το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Με τα πρώτα σχέδια είχε καταπιαστεί ο Γερμανός Εντουαρντ Σάουμπερτ, που μαζί με τον Κλεάνθη είχαν εκπονήσει τον αρχικό πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης των Αθηνών. Δεν άρεσαν όμως στον Οθωνα και γι΄ αυτό τον παρέπεμψε στον Θεόφιλο Χάνσεν, ο οποίος σχεδίασε ένα κτίριο ανάλαφρο που ταυτόχρονα αποτελεί την επιτομή της ήρεμης δύναμης. Είναι το μόνο από τα πολλά αθηναϊκά έργα του Δανού αρχιτέκτονα στο οποίο ο ίδιος έγραψε «SERVARE INTAMINATUM» («να μείνει ανέπαφο»). Οπως και έγινε…

Η φιλοσοφία του σχεδιασμού ήταν απλή και η κάτοψη έχει σχήμα σταυρού, με τέτοια διάταξη που στοχεύει στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, όπως αναφέρει ο Κ. Μπίθρης στο βιβλίο του «Αι Αθήναι από τον 19ο στον 20ό αιώνα». Στεφανώνεται με ένα τρούλο που διευκολύνει τις αστρονομικές παρατηρήσεις.

Τα τέσσερα ανοίγματα καταλήγουν σε ισάριθμα αετώματα, που στηρίζονται σε κίονες, οι οποίοι, όπως και η βασική διακόσμηση, είναι κατασκευασμένοι από πεντελικό μάρμαρο. Στη μετόπη πάνω από την κεντρική είσοδο κυριαρχεί το οικόσημο της οικογένειας Σίνα. Λίγο αργότερα προστέθηκαν και άλλα, μικρότερα κτίρια, τα δύο διά χειρός Τσίλερ.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν το Αστεροσκοπείο απέκτησε δύο νέα τμήματα, της Μετεωρολογίας και της Σεισμολογίας, χρειάστηκε να αγοραστεί γειτονικό οικόπεδο και να προστεθούν τρία νέα κτίρια. Μια προσπάθεια που υλοποιήθηκε χάρη στη νέα γενιά δωρητών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι οικογένειες Συγγρού, Σκουζέ, Μαυρομιχάλη και Χρυσοβελώνη.

Η μικρή αναφορά στο κτίριο και κυρίως στην ιστορία του Αστεροσκοπείου δεν έγινε γιατί το απαιτεί το πνεύμα των Χριστουγέννων. Πριν από μερικές μέρες, με διαδοχικές αποφάσεις τους το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, ενέκριναν τη μελέτη για ανάδειξη του χώρου, με δεδομένο ότι οι βασικές λειτουργίες του έχουν μεταφερθεί από το 2008 στην Πεντέλη.

Κομβικό σημείο είναι το «Κτιριο του Χρόνου», από όπου για δεκαετίες ακουγόταν το περίφημο «Ωρα Ελλάδος…» Θα αξιοποιηθούν τα υπάρχοντα κτίρια και θα προστεθεί ένας νέος χώρος υποδοχής και ενημέρωσης των επισκεπτών.

Ο περιβάλλων χώρος θα διαμορφωθεί σε «Γεω-αστροφυσικό Περίπατο», που θα διέρχεται από το κεντρικό κτίριο Σίνα, το οποίο λειτουργεί πλέον ως μουσείο, και θα διασχίζει ολόκληρο τον χώρο, με γωνιές για ξεναγήσεις, ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες. Προβλέπεται να αναβαθμιστεί και η «πίσω» πλευρά του Αστεροσκοπείου, ένας χώρος που στο παρελθόν ήταν λατομείο!

Παλαιότερο του Χάρβαρντ

Το ελληνικό Αστεροσκοπείο θεμελιώθηκε δύο χρόνια πριν από το πρώτο αμερικανικό που βρίσκεται στο Χάρβαρντ και ολοκληρώθηκε το 1846.

Το τηλεσκόπιο

Στο κεντρικό κτίριο λειτουργεί ως σήμερα, για εκπαιδευτικούς σκοπούς, το τηλεσκόπιο που φέρει το όνομα του δωρητή του Δ. Δωρίδη και ήταν το μεγαλύτερο στη χώρα μας ώς το 1959 και στον κόσμο ώς το 1870. Φέτος γιόρτασε τα 110α «γενέθλιά» του.

Τα εκθέματα

Στα σπουδαία εκθέματα του Αστεροσκοπείου περιλαμβάνονται όργανα μέτρησης του χρόνου και το μινιόν τηλεσκόπιο «Κύκλος του Borda», που χρησιμοποίησε η Γαλλική Χαρτογραφική Εταιρεία το 1810 για να αποτυπώσει το Αιγαίο. Ξεχωριστή θέση κατέχει ο χάρτης της Σελήνης, έργο του Ι. Σμιτ, με 30.000 κρατήρες, που αναφέρεται στο βιβλίο του Ιουλίου Βερν «Από τη Γη στη Σελήνη».

Πηγή: εδώ

Οι επισημάνσεις είναι δικές μας.

~ Επίσης, διαβάστε: 

Ο βαρώνος Σίμων Σίνας & 

Η Πόλκα των Ελλήνων