Ολυμπιακά

~ Φωτο αριστερά: Αρμάνων Ευεργετών Σύναξις. Πίνακας του ζωγράφου Ιωσήφ Κόττα από την Σελενίτσα Β. Ηπείρου. 

Θεσσαλονίκη 1998. Ιδιωτική Συλλογή 

Από αριστερά προς τα δεξιά: Μιχαήλ Τοσίτσας, Κων/νος Ζάππας, Αχιλλέας Ποστολάκας, Σίμων Σίνας, Γεώργιος Σίνας.

Καθιστοί: Νικόλαος Στουρνάρης, Γεώργιος Αβέρωφ, Γεώργιος Σταύρου, Κων/νoς Μπέλλος, Μιχαήλ Τοσίτσας, Δημήτρης Ποστολάκας, Στέργιος Δούμπας, Ιωάννης (Ζαν) Νίκου. Πίσω όρθιοι: Απόστολος Αρσάκης, Ευάγγελος Ζάππας. 

Γιορτάζουμε μαζί όλοι οι Έλληνες τη δική μας Ολυμπιάδα για την ανασύσταση, της οποίας πρωτοστάτησαν οι Αρμάνοι Ρήγας Φεραίος, Ιωάννης Κωλέττης, Ευάγγελος Ζάππας, Δημήτριος Βικέλας και Γεώργιος Αβέρωφ. Αξίζει να μνημονεύσουμε με σεβασμό τον συμπολεμιστή του Μάρκου Μπότσαρη Ευάγγελο Ζάππα, τον Δημήτριο Βικέλα και τον Γεώργιο Αβέρωφ, πατριώτες με ένθεο ζήλο για την Ελλάδα.

Ευάγγελος Ζάππας

Ο Ευάγγελος Ζάππας γεννήθηκε στο χωριό Λάμποβο, στη Βόρεια Ήπειρο, περιοχή, που γέννησε και πολλούς άλλους εθνικούς ευεργέτες. Ο πατέρας τπυ ήταν έμπορος από τους σημαντικότερους της περιοχής. Το χωριό ανήκε στην επαρχεία Τεπελενίου, πατρίδα του Αλή Πασά. Ολόκληρη η περιοχή βρισκόταν υπό την εξουσία του περιβόητου αυτού σατράπη. Ο Ευαγγέλης σε ηλικία 13 ετών στρατολογήθηκε από τον Αλή και στάλθηκε φρουρός κοντά στα Γιάννενα. Γράμματα δεν είχε μάθει, αλλά τον διέκρινε μεγάλο πάθος για τα όπλα και τις ανδραγαθίες. Αυτά μέχρι τις παραμονές της Επανάστασης, όπου ο νεαρός Ζάππας είχε διακριθεί, σύμφωνα με το Γούδα, για την τόλμη, την ανδρεία του αλλά και για τη νοημοσύνη και τη φιλοτιμία του. Το 1856 προτείνει στο βασιλιά Όθωνα την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα πρώτα σχετικά Ολύμπια έγιναν το 1859. Από αυτόν γίνεται και η πρώτη αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού σταδίου, προκειμένου να πραγματοποιούνται κάθε τέσσερα χρόνια τα Ολύμπια, που προικοδοτεί με υπέρογκα ποσά.

Δημήτριος Βικέλας

Ο πρωτεργάτης του Ολυμπισμού, πατριώτης, λόγιος και υπηρέτης του αθλητισμού. Η οικογένεια του Δημητρίου Βικέλα είλκε την καταγωγή της από τη Βέροια. Μπικέλα ή Μπεκέλα ήταν γνωστή για την εμπορική της δραστηριότητα και τις επαφές της με τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της εποχής, την Πόλη, την Οδησσό, την Τεργέστη και το Λονδίνο. Ο ίδιος γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 15 Φεβρουαρίου του 1835, όπου και πέρασε τα πρώτα χρόνια του. Ο πατέρας, Εμμανουήλ Βικέλας, ακολούθησε το εμπορικό στάδιο και η μητέρα του, Σμαράγδα, το γένος Μελά (κόρη του Γεωργίου και αδελφή του Λέοντος και του Βασιλείου) προερχόταν επίσης από εύπορη οικογένεια εμπόρων. 

Στην Αγγλία θα νυμφευτεί την Καλλιόπη Γεραλοπούλου, γόνο οικογένειας εμπόρων, τα προβλήματα υγείας της οποίας αργότερα θα δυσχεράνουν το βίο τους. Το ζεύγος έρχεται στην Αθήνα με πρόθεση να εγκατασταθεί μόνιμα, γεγονός που όμως δεν πραγματοποιείται, γιατί η επιδείνωση της κλονισμένης ψυχικής υγείας της Καλλιόπης υποχρεώνει την επιστροφή στην Ευρώπη. Θα εγκατασταθούν στο Παρίσι από όπου ο Βικέλας θα ταξιδεύει συχνά στην Ελλάδα. 

Έχει γίνει ήδη γνωστός ως άνθρωπος των γραμμάτων και τα χρόνια των Παρισίων θα είναι τα πιο δημιουργικά του. Το καλοκαίρι του 1894 πραγματοποιείται στο Παρίσι το Διεθνές Συνέδριο της Ένωσης Γαλλικών Αθλητικών Σωματείων και ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος τον διόρισε τηλεγραφικώς αντιπρόσωπό του. Εκεί ακούσθηκε η ιδέα του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο ρομαντικός λόγιος γνωρίζοντας τις αδυναμίες της χώρας, πρότεινε ωστόσο η τέλεση τους να πραγματοποιηθεί στη γενέτειρά τους: ''Δεν έχομεν τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς. Αλλά το εγκάρδιον της υποδοχής θα αναπληρώσει τας πολλάς ελλείψεις μας. Δεν θα παράσχωμεν εις τους ξένους μας διασκεδάσεις αξίας τας περιστάσεως, αλλά έχομεν να δείξωμεν τα μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητας. Θα τους οδηγήσωμεν εκεί όπου οι αρχαίοι ετέλουν τους ένδοξους αγώνες των. Εις τα Ολύμπια, τα Ίσθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον''. Η απόφαση, που άνοιγε τον δρόμο για να ξαναλάμψει το ολυμπιακό φως, έκανε την Ελλάδα της τελευταίας πάντα στιγμής να ''τρέξει'' άσχημα. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν επιτυχές. Πρώτος πρόεδρος της Ολυμπιακής Επιτροπής, ο Βικέλας υποδέχθηκε στην Αθήνα τους αθλητές που ήρθαν να συμμετάσχουν στα αγωνίσματα, που όρισε η επιτροπή.

Από το Νοέμβριο του 1897 εγκαθίστανται μόνιμα στην Αθήνα και αφιερώνεται σε κοινωφελή έργα. Στα τέλη της ζωής του ασχολήθηκε με τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του, που εκδόθηκαν το 1908 (''Η Ζωή μου, Παιδικαί Αναμνήσεις, Νεανικοί Χρόνοι''). Ο καρκίνος που είχε προσβάλλει το συκώτι του, τον κατέβαλε και ο θάνατος βρίσκει τον πρώτο Έλληνα ''ολυμπιακό'' της νεότερης περιόδου στην Κηφισιά, στις 7 Ιουλίου του 1908. Με τη διαθήκη του κληροδότησε την πλούσια συλλογή των βιβλίων του στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης, του οποίου η Βιβλιοθήκη φέρει προς τιμήν του το επίθετο του.

Γεώργιος Αβέρωφ

Το 1840 τα είκοσι δυο χρόνια του τον οδήγησαν στην περιπέτεια της φυγής και της εγκατάστασης στην Αίγυπτο, πρώτα στο Κάιρο, ύστερα στα χωριά του Δέλτα και τέλος στην Αλεξάνδρεια το 1866. Είχε προηγηθεί εκεί ο μεγαλύτερος αδερφός του Αναστάσης, στου οποίου την επιχείρηση βρήκε πρώτα αποκούμπι. Ήταν ακριβώς η εποχή της μετανάστευσης, που ευνοούσε, όπως συμβαίνει πάντα, τους τολμηρούς.

Γρήγορα αποχώρησε από την επιχείρηση του αδελφού του και δημιούργησε δική του στην Αλεξάνδρεια. Εκεί ίδρυσε μεγάλο εμποροτραπεζικό οίκο, στην αρχή μεταξιού και βαμβακιού, που του απέφερε μεγάλη περιουσία, ύστερα από σημαντικότατα κέρδη. Πήρε στα χέρια του το εμπόριο των υφασμάτων με το Σουδάν και κάποιες άλλες χώρες της Αφρικής, την εποχή ακριβώς που ο εμφύλιος πόλεμος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (1861-1865) έδινε λαβή και παρείχε ευκαιρία στην ανάπτυξη σε βαμβάκι της Αιγύπτου. Ο κύκλος των επιχειρήσεων του απλώθηκε σε όλη την Αίγυπτο και το Σουδάν σε δυο τομείς, το εμπόριο και το πιστωτικό-τραπεζικό σύστημα.

Η δεκαετία του 1860 ήταν αυτή που τον ανέβασε οικονομικά. Συγχρόνως ήταν τότε που άρχισε να σκέπτεται τον συνάνθρωπο. Έδωσε στην Κρητική Επανάσταση αυτής της περιόδου 5000 χρυσές λίρες, γνήσιος πατριώτης αυτός, που αργότερα θα θυμηθεί και αλλιώς την πατρίδα. Το 1882, όπως συνέβη με πολλές χιλιάδες Ελλήνων, εγκαταλείπει την Αίγυπτο λόγω ταραχών που προκλήθηκαν από την επανάσταση Οράμπι. Μεταβαίνει στη Βιέννη, όπου ενημερώνεται, όπως ήταν φυσικό, πάνω σε πολιτισμικά θέματα, στα οποία η Βιέννη πρωτοπορούσε. Έτσι αρχίζει να εμφανίζεται η ευαισθησία του Αβέρωφ και για τον πολιτισμό, με τις δωρεές, που κάνει για να ιδρυθεί το Ωδείο Αθηνών και επίσης η Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας, όταν πλέον επιστρέφει για να συνεχίσει και να ενισχύσει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες.

Το 1885 είναι έτος αποφασιστικής σημασίας για τον Αβέρωφ. Εκλέγεται πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας και μέχρι το 1899 πραγματοποιεί τις μεγαλύτερες αγαθοεργίες προς τον Ελληνισμό της Αλεξάνδρειας, καθώς και τις μεγαλύτερες ευεργεσίες προς την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Αβέρωφ ολοκληρώνει την οριστική ανασύσταση του Παναθηναϊκού σταδίου με καταβολή αμύθητης για την εποχή δωρεάς. Ορθά αποφασίζεται να στηθεί ο ανδριάντας του στην είσοδο του Παναθηναϊκού σταδίου και σωστά χαρακτηρίστηκε ως ο πρώτος νικητής των αγώνων. Με στίχους του ποιητή Αργύρη Εφταλιώτη σαν επίλογο αναδεικνύεται υπέροχα η προσωπογραφία του Εθνικού μας Ευεργέτη:

ΩΔΗ ΣΤΟΝ ΑΒΕΡΩΦ

Σαν κάποια αθώρητη πηγή Αβέρωφ αναβρύζεις

και στη στεγνή μας τούτη γη

τα δώρα της αγάπης σου πονετικά ραντίζεις

με δίχως κρότο, με σιγή.

Μας ξαναφέραν οι Θεοί μια νέα Ολυμπιάδα

με την αρχαία τη χαρά

και στρώθηκε της αρετής το Στάδιο στην Ελλάδα

αστρόφεγγο άλλη μια φορά.

Αβέρωφ! Η μεγάλη σου χαρά και απ' τη δική μας

ακόμα θα 'ναι πιο χρυσή

που στάθηκες και φάνηκες στη θεία εορτή μας

ο πρώτος νικητής εσύ!

Δημήτριος Τσακτάνης

Δικηγόρος-Οικονομολόγος

Πρόεδρος της Ενώσεως Βλάχων Επιστημόνων

Πηγή: Οι Ελληνογενείς Βλάχοι. Αχ. Λαζάρου, Ρίτα Λαζάρου-Παναγάκη, Λ.Τζημοζιώγας, Δ.Τσακτάνης. Αθήνα 2005.

*Οι επισημάνσεις είναι δικές μας.