Ο μητροπολίτης Κοσμάς, προερχόμενος από ένα πλούσιο πολιτισμικό περιβάλλον, όπως ήταν αυτό της Μαδύτου, έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, για να εντρυφήσει στις Θεολογικές Σπουδές, στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Παράλληλα ήλθε σε επαφή με ορισμένες από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Εκκλησιαστικής Μουσικής, οι οποίες δραστηριοποιούνταν στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη του 19ου αι. Ιδιαίτερη σχέση αναπτύχθηκε μεταξύ του Κοσμά και του Πρωτοψάλτη του Πατριαρχικού Ναού, Γεώργιου Βιολάκη. Ακόμη, διατηρούσε σχέσεις μαθητείας με δασκάλους της Εκκλησιαστικής Μουσικής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, Θεόδωρο Μαντζουράνη και τον Κωνσταντίνο Φωκαέα.
Την εποχή αυτή στον Οικουμενικό Θρόνο βρισκόταν ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ΄(1878-1884 και 1901-1912). Μεταξύ των πολλών δραστηριοτήτων του, ενδιαφέρθηκε για τη διάσωση της Εκκλησιαστικής Μουσικής. Για το σκοπό αυτό ίδρυσε Π.Μ.Σ. και μαζί συγκρότησε Μουσική Επιτροπή, με σκοπό την έρευνα και αποσαφήνιση σημείων του νέου συστήματος της Εκκλησιαστικής Μουσικής. Τέλος, εξέδωσε εγκύκλιο, με την οποία εντέλλονταν οι ψάλτες, όλων των ναών της Αρχιεπισκοπής να ψάλλουν στα αναλόγιά τους από συγκεκριμένα βιβλία, τα οποία έφεραν την πατριαρχική έγκριση και σφραγίδα.
Η πρώτη πατριαρχία του Ιωακείμ του Γ΄ ολοκληρώθηκε το έτος 1884, οπότε ανέβηκε στον Οικουμενικό Θρόνο ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Δ΄ (1884-1886). Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχίας του, ολοκληρώθηκε το έργο της μουσικής επιτροπής που είχε οριστεί από τον προκάτοχό του. Τον Ιωακείμ Δ΄ διαδέχτηκε ο από Ανδριανουπόλεως, Διονύσιος ο Ε΄ (1887-1891). Ο Διονύσιος διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις με το μητροπολίτη Χαλκηδόνος Καλλίνικο, διότι και οι δύο ανήκαν στις τάξεις των Αντιϊωακειμικών. Η σχέση αυτή των δύο ιεραρχών οδήγησε το νεαρό Αρχιδιάκονο της Μητρόπολης Χαλκηδόνας στην Πατριαρχική Αυλή, όπου, αρχικά, κατέλαβε τη θέση του Μεγάλου Αρχιδιακόνου του Πατριαρχείου και λίγο αργότερα (1887) τη θέση του Μεγάλου Πρωτοσυγγέλου.
Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που του παρείχαν οι θέσεις στις οποίες υπηρέτησε, ο Κοσμάς συνεισέφερε υπέρ της διάσωσης και διάδοσης της Εκκλησιαστικής Μουσικής.
Η μουσική ικανότητα του μητροπολίτη Κοσμά
Ο μητροπολίτης Κοσμάς παρουσιάζεται ως μια μουσική προσωπικότητα της εποχής του. Ο Γ. Παπαδόπουλος αναφερόμενος σε μητροπολίτες του Θρόνου με μουσική παιδεία, εξάρει, ως σημαντικές, τις ικανότητές τους στην Εκκλησιαστική Μουσική.
Ο Α. Βουδούρης, αναφερόμενος στο μητροπολίτη Κοσμά, παραδέχεται τη μουσική του κατάρτιση κάνοντας τα παρακάτω σχόλια. Κατά το Βουδούρη, ο Κοσμάς ήταν «καλλιφωνότατος… μουσικός μανιώδης… ἀλλά μὴ εὐδοκημήσας ὡς μουσικός συγγραφεῦς, ἐγκρατής τῆς εκκλησιαστικῆς μουσικῆς μάλλον κατά πράξιν». Σε άλλο σημείο ο ίδιος σημειώνει: «Ὁ Κοσμάς Εὐµορφόπουλος ἦτο καλλίφωνος, ἄγαν ἀλλ’ ἄγευστος τῆς ἀγνής Ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τὴν ὁποία ἐν μέρει ἐγνώριζε κατά πράξιν, ὄχι δὲ καὶ κατὰ θεωρίαν».
Από τα παραπάνω σχόλια φαίνεται η πρόθεση του συντάκτη να αναγνωρίσει μεν την καλλιφωνία του Κοσμά, αλλά να υποβαθμίσει τη θεωρητική του κατάρτιση, αποδίδοντας αυτήν περισσότερο στην πρακτική εξάσκηση με την Εκκλησιαστική Μουσική. Η θεωρητική κατάρτιση του Κοσμά, όχι μόνο στην εκκλησιαστική, αλλά και στην ευρωπαϊκή και την εξωτερική μουσική, προκύπτει μέσα από τη θεωρητική πραγματεία, την οποία πιθανότατα γνώριζε ο Βουδούρης.
Η μουσική παιδεία του μητροπολίτη αναγνωριζόταν ακόμα και μετά το θάνατό του. Σε δημοσίευμα της Φόρμιγκας, σχετικό με τον μουσικό και Πρωτοψάλτη Χαράλαμπο Παπανικολάου, ο Κοσμάς παρουσιαζόταν ως δεινός κάτοχος της ελληνικής μουσικής, της εκκλησιαστικής και της δημώδους, καθώς και ως ο άνθρωπος εκείνος ο οποίος τον μύησε στην ευρύτερη σπουδή της μουσικής, ιδιαίτερα της δημώδους.
Τα ψαλτικά και τα μουσικά ευρύτερα χαρίσματα του μητροπολίτη Κοσμά περιγράφονταν, άλλοτε με θετικές και άλλοτε με αρνητικές διαθέσεις. Σε δημοσιεύματα του τύπου της εποχής επαινούνταν η καλλιφωνία του μητροπολίτη, ο οποίος χοροστατούσε σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και εξέπληττε τους πιστούς με τις ψαλτικές του ικανότητες. Χαρακτηριστική περίπτωση, από την οποία προκύπτουν πληροφορίες για αυτή τη μουσική του δεινότητα, αποτελεί η συμμετοχή του στους εορτασμούς του Πάσχα στο Αργυρόκαστρο, κατά το διάστημα της θητείας του ως μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως, όπου οι πιστοί τον άκουγαν να ψάλλει θαυμάζοντας την ψαλτική του κατάρτιση.
Διπλωματικά έγγραφα της εποχής, επίσης, περιέχουν πληροφορίες για τις καλλιτεχνικές ικανότητες του μητροπολίτη Κοσμά. Πρόκειται για έγγραφα τα οποία προέρχονται από το Προξενείο της Ελλάδας στο Μοναστήρι και αφορούν τη θητεία του μητροπολίτη Κοσμά στη θέση του μητροπολίτη Πελαγονίας. Συντάκτης τους ήταν ο γενικός πρόξενος Μοναστηρίου Ν. Μπέτσος, ο οποίος είχε δώσει αρνητική χροιά, όχι μόνο στις συγκεκριμένες δράσεις του μητροπολίτη, αλλά και στην προσωπικότητά του, γενικότερα.
Από τις αναφορές του πρόξενου Μπέτσου προκύπτει, ότι ο μητροπολίτης διασκέδαζε συχνά, απασχολούμενος με μουσικό όργανο, το οποίο ο πρόξενος ονομάζει μαντολίνο. Επίσης, διοργάνωνε μουσικές εσπερίδες και άλλες εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν ομάδες μουσικών. Όλα τα παραπάνω ήταν φυσικό να δημιουργήσουν πολλές φορές δυσφορία στο ποίμνιό του. Στο σημείο αυτό όμως αναφέρονται για να δείξουν τις μουσικές ή τις καλλιτεχνικές ικανότητες και δραστηριότητες του μητροπολίτη και όχι για τα πάθη και τις αδυναμίες του.
Γενική θεώρηση του μουσικού έργου του μητροπολίτη Κοσμά
Ο μητροπολίτης Κοσμάς, έχοντας ήδη μετακινηθεί από τη Μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως και τη Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης, το έτος 1897 βρισκόταν στη Μητρόπολη Πελαγονίας. Από εκεί, διατηρώντας επικοινωνία με το Πατριαρχείο και τον Πρωτοψάλτη Γεώργιο Βιολάκη εξέδωσε το μουσικό του έργο με τον τίτλο Ποιμενικός Αὐλός από τυπογραφείο των Αθηνών, χωρίς την έγκριση και σφραγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το έργο του μητροπολίτη διαιρείται σε τρία μέρη (τόμους), καθένα από τα οποία έχει ξεχωριστό περιεχόμενο. Στο πρώτο μέρος του έργου του παρουσιάζεται μια θεωρητική πραγματεία σχετική με την Εκκλησιαστική Μουσική. Σε αυτήν περιλαμβάνονται εισαγωγή με τρεις παραγράφους, όπου γίνεται λόγος περί μουσικής, μέλους και μουσικής τέχνης, ενώ ακολουθούν δύο επιμέρους ενότητες που αφορούν στην πρακτική και τη θεωρητική διδασκαλία της Μουσικής Τέχνης.
Στο δεύτερο μέρος περιέχονται εκκλησιαστικά μέλη-συνθέσεις του μητροπολίτη, τα οποία αφορούν όλες τις ακολουθίες του νυχθημέρου, ενώ στο τρίτο μέρος περιέχονται μέλη-συνθέσεις του ιδίου, τα οποία χρησίμευαν στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών των ελληνικών σχολείων της Αυτοκρατορίας, κατά τη διάρκεια του μαθήματος της Ωδικής.
Πηγή: Πεμπτουσία
Για περισσότερες πληροφορίες, διαβάστε:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.